ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ 2010 ԹՎԱԿԱՆԻ ԱՊՐԻԼԻ 8-Ի N 439-Ն ՈՐՈՇՄԱՆ ՄԵՋ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

11510 - Agree
11892 - Disagree

The summary includes all the content proposals presented in the draft, online written within 2 working days,sent by e-mail within 10 working days

project.digest.no	Suggesion author, date of receipt	Suggestion content	Conclusion	Changes made
	1	2	3	4
1	Ավետիք Չալաբյան 22.01.2024 16:55:42	«Հայոց» պատմությունը շատ ավելի ընդգրկուն կոնցեպտ է, և ներառում է մեր ժողովրդի պատմությունը նախապետական շրջանում, Ուրարտուի և Մեծ Հայքի պատմությունը, հայկական իշխանությունների և միջնադարյան թագավորությունների պատմությունը, և շատ ավելին: Փոխարինել այն «Հայաստանի» պատմությամբ, որը վերաբերվում է համեմատաբար նոր շրջանին, արհեստականորեն դուրս է թողելու դասավանդումից Հայոց պատմության զգալի մասը: Կտրականապես դեմ եմ այս հակագիտական, հակահայկական մոտեցմանը, հուսով եմ, որ հետ կկանգնեք այս վտանգավոր գաղափարից:	Ընդունվել է ի գիտություն:
2	Ցոլակ Ակոպյան 22.01.2024 17:11:34	Հայաստանի պատմությունը ավելի նեղ է, քան հայոց պատմ»ւթյունը։	Ընդունվել է ի գիտություն:
3	Մենուա Սողոմոնյան 22.01.2024 18:09:24	«Հայոց պատմություն» բառակապակցությունը ինքը պետականակենտրոն ձևակերպում է։ «Հայոց»-ը ոչ միայն «հայեր» բառի սեռական հոլովն է գրաբարով, այլև «Հայք» բառի սեռական հոլովն է։ Խորենացու «Պատմություն հայոց»-ը նշանակում է հենց «Հայքի պատմություն» այսինքն՝ Հայաստանի պատմություն։ Այսպիսով «հայոց պատմություն» ձևակերպումը ունիվերսալ է, որն արտահայտում է թե՛ Հայաստանի պատմության, թե՛ հայերի պատմության հանգամանքը։ Հայաստանի ներսում հայերի պատմության ընթացքը սերտորեն շաղկապված է եղել Հայաստանից դուրս ապրող հայերի, հայ ազգային ինստիտուտների ընթացքի հետ, ուստի միայն Հայաստանի պատմություն ձևը սահմանելով՝ դուրս է մնում հայկական իրականության մի զգալի մասի պատմությունը, որն այդքան կարևոր դեր է խաղացել մեր պետության ու ժողովրդի ընթացքի վրա։ Այսպիսով այն հիմնավորումը, թե «Հայաստանի պատմություն» ձևը սահմանելով՝ մատաղ սերնդի մոտ ամրապնդվում է գաղափարական կապը պետականության հետ, անտեղի է։ Այս հարցը դեռ 1990-ականների սկզբին ծավալուն քննարկման է արժանացել հայ նշանավոր պատմաբանների (Լենդրուշ Խուրշուդյան, Հրաչիկ Սիմոնյան, Բաբկեն Հարությունյան, Վլադիմիր Բարխուդարյան և այլք) կողմից։ Պատմաբանների ընկերակցության համագումարն այն ժամանակ հանգեց այն մտքին, որ խորհրդային ժամանակներում գործածվող «Հայ ժողովրդի պատմություն» կապակցությունը ճիշտ է փոխարինել «Հայոց պատմություն» ձևով, որն ունիվերսալ է և իր մեջ պարունակում է թե՛ Հայաստանի պատմության հանգամանքը, թե՛ հայերի պատմության հանգամանքը, ավելին՝ «Հայոց պատմություն» ձևակերպմամբ վերականգնվում է կապը մեր ոսկեդարյան պատմագրության հետ։ Ելնելով վերոնշյալից՝ առաջարկում եմ անփոփոխ թողնել «Հայոց պատմություն» ձևը։ Պ․գ․թ․, դոցենտ, Մենուա Սողոմոնյան	Շնորհակալություն դիտարկումների համար, որոնք քննարկման ենթակա են:
4	Անի Ավագյան 22.01.2024 19:47:55	Հանգիստ թողեք Հայաստանը	Դիտարկումը նախագծի հետ որևէ առնչություն չունի:
5	Կ Դ 22.01.2024 20:25:53	Հայոց պետություն, հայոց լեզու, հայոց պատմուլթուն, այսինքն հայերի։ Մենք այլոց չենք, մեր պատմությունն էլ ամորֆ պետության պատմություն չէ։ Հերըք անդեմ ու անարմատ, անհուշ մասսայի	Դիտարկումն անհրաժեշտ է ներկայացնել համապատասխան հիմնավորմամբ:
6	Արմեն Հայրապետյան 22.01.2024 20:30:29	Անհեթեթ փոփոխություններով հնարավոր չէ ամրապնդել քաղաքացիների` պետականության նկատմամբ վերաբերմունքը։ "Հայոց" բառն ամբողջությամբ արտահայտում է գրքի տված գիտելիքը։ Ջուր մի լցրեք թշնամու ջրաղացին, մի կատարեք նրանց ամեն մի անհեթեթ պահանջը։ Դուք հավերժ չեք ձեր պաշտոններին, դուք միգուցե վաղը ավելի հարմարավետ ու տաքուկ երկիր փախչեք` մոռանալով մեր հայրենիքի, մեր պետության եւ պետականության մասին, իսկ մենք միշտ ապրելու ենք այս երկրում։ Մի արեք!	Դիտարկումը նախագծի հետ որևէ առնչություն չունի:
7	Գևորգ Միրզոյան 22.01.2024 20:43:27	Առաջարկում եմ այս կայքը փակել,որովհետև անվստահելի են ձեր բոլոր հարցման արդյունքները ձեզ ինչքան ձայն պետք է նկարում եք։ Եթե ուզում եք հանրային վստահություն լինի քվեարկությունները դարձրեք բաց,որ տեսնենք ով իչնպես է քվեարկում ու գնահատենք անաչառությունը,թե չէ ծախու շները լիքն են։	Ձեր դիտարկումը նախագծի հետ կապ չունի:
8	Davit Dilanyan 22.01.2024 21:57:55	1. «Հայոց պատմություն»-ը քարացած ձև է, որը ինսիտուցիոնալ, խրոնոլոգիական և պատմագրական հիմք ունի. բոլոր պատմագիրները, այդ թվում՝ պետականության պայմաններում անվանվել են «Պատմություն հայոց» կամ «հայոց պատմություն»: Կարիք ու անհրաժեշտություն չկա այս ձևը փոխելու, ինչպես կարիք չկա «կանայք» ձևը փոխարինելու «կիներ» ձևով: 2. Մյուս կողմից՝ հայոց այս արտահայտության մեջ նշանակում է ոչ թե «հայերի», այլ «Հայք» (Հայաստան) բառի սեռական հոլովն է [պատմություն] (Հայք - Հայոց, Գիրք - գրոց) 3. Առաջարկվող «Հայստանի պատմություն» արտահայտությունը ավելի շատ երկիմաստություններ ունի և տեղիք կտա կոնտեքստիհարկադիր նեղացման, հատկապես Հայաստանի վրա ճնշումների իմաստով: 4. Նման անօգուտ նախաեռնություններով կբացվի պանդորայի արկղը (օրինակ՝ միջնադարյան պարսկերենին հարմարեցված Հայա-ստա՞ն, թե՞ դասական «Հայք», թե՞ «Արմենիա»):	Առաջին, երկրորդ, երրորդ դիարկումներն ընդունվել են ի գիտություն:
9	Արմեն Խաչատրյան 22.01.2024 23:25:48	Ամբողջովին սխալ մոտեցում է «Հայոց պատմություն» անվանումը փոխել «Հայաստանի պատմություն», քանի որ գրաբարյան «Պատմութիւն Հայոց» ձևակերպումը չի կարելի հասկանալ միայն «Հայերի կամ հայ ժողովրդի պատմություն»։ Մինչդեռ գրաբարում «Հայք» բառի սեռական հոլովաձևը («Հայոց») հասկացվում է և՛ «Հայքի», այսինքն՝ «Հայաստանի», և՛ «հայերի» իմաստով։ Նույնկերպ, «Թագաւոր Հայոց Մեծաց» Արշակունյաց տիտղոսը աշխարհաբարի վերածելիս չի նշանակում «Հայ մեծերի թագավոր» կամ՝ «Մեծ հայերի թագավոր», այնինչ պետք է հասկանալ՝ «Մեծ Հայքի թագավոր»։ Չի կարելի պատճենել ԱՄՆ-ի, Վրաստանի և Ռուսաստանի օրինակը՝ հաշվի չառնելով, որ հայերեն գրաբարը շատ ավելի ճկունություն է պարունակում, քան անգլերեն, ռուսերեն և վրացերեն լեզվամտածողությունը։ Մեկ այլ օրինակ են «Հայոց լեզու» և «Հայոց ցեղասպանություն» ձևակերպումները։ Այստեղ «հայոց» բառը նշանակում է «հայերի», որոնք հայերեն են խոսում ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ՝ Հայաստանից դուրս։ Հայերի պատմությունն էլ չի սահմանափակվում միայն ներկա Հայաստանով, քանի որ պատմականորեն հայերը շատ ավելի մեծ և ընդգրկուն տարածքում են ապրել, որը նորւյնպես կոչվել է Հայաստան, Մեծ Հայաստան, Մեծ Հայք։ Եղել է նաև փոքր Հայք, որտեղ նույնպես ապրել են հայեր։ Հետևաբար, հայերի պատմությունը բոլոր այն վայրերում է, որտեղ նրանք ապրել կամ ապրում են։ Մի՞թե սփյուռքի հայ գաղթօջախներում բնակվող հայերի պատմությունը Հայաստանի պատմություն է, ոչ բնավ, այլ՝ Հայոց պատմություն է։ Այսքանը կարծում ենք բավարար է, որպեսզի մերժվի «Հայաստանի պատմություն» ձևակերպումը՝ ըստ վերոբերյալ պատճառաբանության։ Միով բանիվ, պետք է ասել «Հայոց պատմություն», որը գրաբարյան արտահայտություն է և աշխարհաբարում պահպանում է երկու իմաստ՝ «Հայքի (Հայաստանի) պատմություն» և «Հայերի պատմություն»։ Այս երկու իմաստներն էլ համահունչ են և չեն հակասում ՀՊՉ-ի 33-րդ և 35-րդ կետերի սահմանումներում առկա սահմանումներին։	Ձեր դիտարկումը կքննարկվի:
10	Արմեն Խաչատրյան 23.01.2024 22:03:17	Ներկայացնում եմ մեծ աղմուկ հանած «Հայոց պատմություն» առարկայի 7-րդ դասարանի դասագրքի հեղինակ Սմբատ Հովհաննիսյանի տեսակետը, որը հրապարակվել է մամուլում ( https://shorturl.at/iqBK2 ). «Միանգամից փաստենք, որ «Հայոց պատմություն» և «Հայաստանի պատմություն» եզրույթները բովանդակային առումով տարբեր հեռանկարներ են ենթադրում։ «Հայաստանի պատմություն» եզրույթը հիմնականում ընդգծում է Հայաստանի, իբրև պետության, քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական ասպեկտները, ինչպիսիք են դրա ձևավորումը, կառավարումը, հակամարտությունները և հարևան շրջանների հետ հարաբերությունները։ Հետևաբար, այն ենթադրում է ավելի նեղ հեռանկար՝ համեմատած հայ ժողովրդի ավելի լայն պատմության հետ: «Հայոց պատմություն» եզրույթը ենթադրում է կամ նկատի է առնում կենտրոնացում հայության (հայ ժողովրդի) փորձառությունների վրա: Այն ներառում է ոչ միայն Հայաստանի, որպես պետության, քաղաքական պատմությունը, այլև հայության (հայ ժողովրդի) ավելի լայն պատմական պատումը, ներառյալ՝ սփյուռքը: Այն կարող է վերաբերել տարբեր շրջանների (տարածքների) և շրջափուլերի (periods)՝ ընդգրկելով այնպիսի դիտանկյուններ, ինչպիսիք են լեզուն, կրոնը, արվեստը և հասարակական զարգացումները, ընդ որում՝ Հայաստանում և Հայաստանից դուրս: Ըստ էության, «Հայոց պատմությունը» ավելի ընդգրկուն մոտեցում է ցուցաբերում՝ հայությանը (հայ ժողովրդին) դիտարկելով որպես ազգային և մշակութային ամբողջություն, մինչդեռ «Հայաստանի պատմությունը» հակված է կենտրոնանալու կոնկրետ պետության պատմական զարգացման վրա։ Ընդ որում, «Հայոց պատմությունը» միաժամանակ ենթադրում է նաև «Հայաստանի պատմությունը»․ «հայոց»-ի մեջ կա թե՛ «հայությունը/հայ ժողովուրդը», և թե՛ «Հայաստանը»։ Ավելին, «Հայոց պատմությունը» ենթադրում է ազգակենտրոն և պետականակենտրոն հարացույցների համադրություն։ Իսկ ազգակենտրոնն ու պետականակենտրոնը, տարբերություններով հանդերձ, լրացնում են միմյանց՝ ապահովելով համապարփակ ըմբռնում: «Հայոց պատմության» ազգակենտրոն շերտը, իր կիզակետում ունենալով հայության ընդհանուր մշակութային, լեզվական և ազգային ինքնությունը, ենթադրում է, որ այդ ինքնությունն ավելին է, քան պետական սահմանների մեջ պարառվածը: Այստեղ ակտիվ է ժամանակային շերտը։ «Հայոց պատմության» պետականակենտրոն շերտը, իր կիզակետում ունենալով տարածքի քաղաքական կազմակերպումը, ուսումնասիրում է քաղաքական սուբյեկտների ստեղծումը, կառավարումը, կառավարման կառույցները, քաղաքական գործընթացները և փոխազդեցությունները: Այստեղ ակտիվ է տարածական շերտը։ Այսպիսով, «Հայոց պատմություն» եզրույթը ներառում է առնվազն երկու շերտ՝ ազգակենտրոն (ժամանակային) և պետականակենտրոն (տարածական), և երկու տեսանկյունների համադրումը թույլ է տալիս հասկանալ հասարակության քաղաքական, տնտեսական, մշակութային և քաղաքակրթական հարթությունների ավելի ընդլայն փոխազդեցությունը: Այն ընդունում է, որ ազգը սահմանափակված չէ պետության սահմաններով: Այսպիսով, լավագույն տարբերակն է «Հայոց պատմություն» եզրույթը, որն ամրագրված է՝ սկսած դեռ պատմահայր Մովսես Խորենացուց»։	Շնորհակալություն դիտարկումների համար, որոնք քննարկման ենթակա են:
11	Հասմիկ Երեմյան 22.01.2024 23:50:37	Լուրջ եմ ասում մի նախաձեռնություն առաջ չեք քաշել, որը չէր հակասի Հայաստանի և հայկականության շահերին։ Թեև ինչ ակնկալել հակահայաստան իշխանությունից։ Գնացեք պատմության գիրքը կարգի բերեք։ Մենք դեռ հույս ունենք ձեր իշխանությունից հետո էլ Հայաստան ունենալ։	Ձեր դիտարկումը նախագծին չի վերաբերում:
12	Ա Բ 23.01.2024 00:02:28	Առաջարկում եմ առարկայի անվանումը թողնել Հայոց պատմություն։ Այն լիովին արտահայտում է այն ամենն, ինչ ուսումնասիրում և սովորեցնում է տվյալ առարկան։ Իսկ Հայաստանի պատմություն անվանումը թերի է։	Նախագծի վերաբերյալ ստացված դիտարկումները կքննարկվեն:
13	Արմինե Օհանջանյան 23.01.2024 00:21:13	Դեմ եմ	Ընդունվել է ի գիտություն:
14	Ruzanna Avagyan 23.01.2024 00:30:22	Ըստ իս, շատ ճիշտ է ընտրված «Հայոց պատմություն» առարկայի անվանումը։ Հակիրճ բնութագրում ձեր բացատրությունը՝ ««Հայոց պատմություն» առարկայի անվանումը փոխելով «Հայաստանի պատմություն» անվամբ` վերանում է ՀՊՉ-ի 33-րդ և 35-րդ կետերի սահմանումներում առկա անհամապատասխանությունը։ Արդյունքում ավելի հստակ է դառնում առարկայի անվանումը, որի շրջանակներում ուսումնասիրվելու են հայկական պետականության և հայ ժողովրդի պատմության տարբեր ժամանակաշրջաններում տեղի ունեցած իրադարձությունները», ՀԻՄՆՈՎԻՆ ՍԽԱԼ է։ Այն չի կարող ուսումնասիրել «հայ ժողովրդի պատմության տարբեր ժամանակաշրջաններում տեղի ունեցած իրադարձությունները», քանզի ներկայացնում է միայն «Հայաստանի պատմությունը», որը «ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԸՆԴԱՄԵՆԸ ՄԻ ՄԱՍՆ Է»։ Ինչո՞ւ եք նեղացնում առարկայի շրջանակները։ Խորհրդային տարիներին մենք դպրոցում սովորում էինք «Հայ ժողովրդի պատմություն» առարկան, անկախացումից հետո ականավոր պատմաբանների հիմնավորմամբ և քննարկումների արդյունքում կիրառվեց «Հայոց պատմություն» ձևը, որն իր մեջ ընդգրկում է թե՛ Հայաստանի, թե հայ ժողովրդի պատմությունը։ Ի դեպ, հիմնավորման մեջ ձեր բերած օրինակները՝ «Ֆրանսիայում դպրոցներում ուսուցանում են Ֆրանսիայի պատմություն, ոչ թե ֆրանսիացների, Լեհաստանում՝ Լեհաստանի պատմություն և այդպես շարունակ», ամենևին էլ տեղին չէ, քանի որ ՀԱՅՈՑ բառը չի նշանակում միայն ՀԱՅԵՐ․ այն նշանակում է նաև ՀԱՅՔ, այսինքն ՀԱՅՔԻ պատմություն․․․ Ոմանք մտավախություն ունեն, որ չի բացառվում, որ վաղը քննարկման ներկայացնեք մի նոր որոշում՝ «Հայոց լեզու» առարկայի անվանումը «Հայաստանի լեզու» անվամբ փոխարինելու նպատակով․․․ Ամփոփելով, ԱՆԸՆԴՈՒՆԵԼԻ ԵՄ ՀԱՄԱՐՈՒՄ «ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ» ԱՌԱՐԿԱՅԻ ԱՆՎԱՆՄԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒՄԸ։ Շնորհակալություն	Ընդունվել է ի գիտություն:
15	Ruzanna Avagyan 01.02.2024 11:40:52	ԵՊՀ Հայոց պատմության ամբիոնը դիրքորոշում է հայտնել «Հայոց պատմություն» առարկան «Հայաստանի պատմություն» անվանափոխելու ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության օրենսդրական նախաձեռնության վերաբերյալ․ «Որոշումը միաձայն ընդունվել է Հայոց պատմության ամբիոնի 2024 թ. հունվարի 24-ին կայացած նիստում, որին մասնակցում էին ամբիոնի 18 անդամներից 14-ը և Պատմության ֆակուլտետի դեկան պ․ գ․ թ․, դոցենտ Մ․ Ռ․ Գաբրիելյանը։ 1. Ամբիոնն իր տարակուսանքը և խոր մտահոգությունն է հայտնում, որ ԿԳՄՍ նախարարությունը և նրան ենթակա կառույցները, առանց գիտական ու կրթական հանրության շրջանում լուրջ քննարկումների, կրթական նոր չափորոշիչներից և «Հայոց պատմության» 7-րդ դասարանի աղմկահարույց դասագրքի հրատարակությունից հետո, հերթական չմտածված և բնավ չնախապատրաստված քայլն են կատարում՝ շրջանառության մեջ մտցնելով մի նախագիծ, որը ոչ միայն չի բխում ազգային-կրթական և ազգային-պետական շահերից, այլև ակնհայտ քաղաքական ենթատեքստ ունի, ժամանակավրեպ է, և որի հետևանքները վնասակար ու վտանգավոր են լինելու ոչ միայն կրթական համակարգի, այլև՝ ընդհանրապես Հայաստանի ու ողջ հայության համար: 2. ԿԳՄՍ-ն որդեգրել է մի գործելակերպ, որն ի սկզբանե կազմակերպական առումով բացասական տպավորություն է թողնում: Ինչ-որ անանուն պատմաբանների դիմումի հիման վրա (որևէ փաստ չկա, որ այդ պատմաբաններն իրականում կան) անմիջապես ի հայտ է գալիս փոփոխությունների նախագիծ և դրվում քննարկման: Պարզ տրամաբանությունը հուշում է, որ առաջարկին պետք է հաջորդեր դրա հեղինակների կողմից իրենց առաջարկի հիմնավորումների հրապարակումը: Դրան պիտի հաջորդեր համապատասխան մասնագիտական կառույցների կարծիքների ճշտումը, և դրական կարծիքների դեպքում նոր միայն կազմվեր պատշաճ հիմնավորված փաստաթուղթ, որը կարող էր ներկայացվել հանրային քննարկման: Այսինքն՝ հարցին պետք է ցուցաբերվեր պետական-ինստիտուցիոնալ մոտեցում, ինչը չի կատարվել: Դա խոսում է գիտակրթական հաստատությունների նկատմամբ անթաքույց անվստահության մասին և թողնում է դավադրական գործողությունների տպավորություն, ինչը բնավ չի բխում Հայաստանի Հանրապետության և, ընդհանրապես, հայության շահերից: 3. Հայո՞ց պատմություն, թե՞ Հայաստանի պատմություն հարցադրումը և երկրորդն առաջինին հակադրելը ամբիոնի կարծիքով արհեստական է և բացատրվում է նախագիծը նախաձեռնողների՝ որոշ իրողությունների չիմացությամբ կամ զուտ քաղաքական ինչ-ինչ նկատառումներով: Դրա հետ կապված՝ մի քանի պարզաբանումներ. ա) Հանրակրթական առարկայի` ներկայումս կիրառվող «Հայոց պատմություն» անվանումը գրաբարյան «Պատմութիւն Հայոց» ձևակերպման աշխարհաբարյան տարբերակն է։ 1990-ական թթ. սկզբներին նորանկախ Հայաստանի պատմաբանները (ակադեմիկոսներ Լենդրուշ Խուրշուդյան, Հրաչիկ Սիմոնյան, Վլադիմիր Բարխուդարյան և այլք) տևական քննարկումներից հետո որոշեցին հրաժարվել խորհրդային տարիներին կիրառված «Հայ ժողովրդի պատմություն» անվանումից և վերադարձ կատարել Ոսկեդարի շրջանից մինչև ուշ միջնադար ու նոր (վաղ արդի) ժամանակաշրջան կիրառված պատմագրական ավանդույթին։ բ) «Հայոց պատմություն» առարկայի անվան մեջ «Հայոց» բառը «Հայք» բառի սեռական-տրական հոլովն է գրաբարում։ «Հայք» բառը գրաբարում նշանակում է միաժամանակ և՛ «Հայաստան», և՛ «հայեր», որը փոխանցվել է նաև աշխարհաբարյան կիրառությանը (տե'ս Ավետիքեան Գ., Սիւրմէլեան Խ., Աւգերեան Մ., Նոր բառգիրք Հայկազեան լեզուի, հատոր երկրորդ, 2-րդ հրատ., Եր., ԵՊՀ հրատ., 1981, էջ 29; Մալխասեանց Ստ., Հայերէն բացատրական բառարան, հատոր երրորդ, 2-րդ հրատ., Եր., ԵՊՀ հրատ., 2010, էջ 36)։ Հետևաբար՝ «Հայոց պատմություն»-ը բովանդակային առումով ավելի տարողունակ եզրույթ է՝ միաժամանակ նշանակում է և՛ Հայաստանի՝ որպես պետության, և՛ հայերի պատմություն։ Քերթողահայր Մովսես Խորենացու «Պատմություն Հայոց»-ը հենց հայոց պետականությունների պատմությունն է: Սկսած 5-րդ դարից այս անվանումն ավանդաբար կիրառվում է՝ և՛ գրաբարում, և՛ միջին հայերենում, և՛ արևմտահայերենում, և՛ արևելահայերենում։ Կրթական գործընթացում և գիտության մեջ այդ եզրույթի կիրառմամբ միաժամանակ լուծվում է երկու հարց. նախ՝ մեկ եզրույթով բնորոշվում է Հայոց պատմությունն ամբողջությամբ՝ ներառյալ ինչպես բուն Հայաստանի տարածքում պետականության պատմությունը, այնպես էլ Հայաստանից դուրս տեղի ունեցած՝ հայ ժողովրդին առնչվող իրադարձություններն ու գործընթացները, երկրորդ՝ ընդգծվում է ժառանգական կապը ժամանակակից և նախորդ դարերի հայ պատմագրության միջև։ գ) Օտար լեզուներով հնարավոր չէ մեկ բառով արտահայտել «Հայոց պատմություն» եզրույթի վերոնշյալ երկու իմաստները: Ուստի այն այլ լեզուներով թարգմանելիս օգտագործվել է «Հայաստանի պատմություն» համազոր ձևը (History of Armenia, История Армении, Histoire d'Arménie և այլն)։ Հենց այդ տրամաբանությամբ են առաջնորդվել 18-րդ դարի վերջին Միքայել Չամչյանը, 19-20-րդ դարերի բոլոր հայագետները (թե՛ հայ, թե՛ օտար), ովքեր պահպանել են պատմագրության ավանդույթը` կիրառելով «Պատմութիւն Հայոց» տարողունակ ձևակերպումը հայերենում և համապատասխան լեզվամտածողությամբ թե՛ «Հայաստանի պատմություն» (լատիներեն (1736), ռուսերեն (1809, 1858, 1990), ֆրանսերեն (1841, 1869) և այլն), թե՛ «Հայերի պատմություն» (անգլերեն, 1978) տարբերակներն այլ լեզուներում։ դ) ԿԳՄՍ-ի կողմից հրապարակված փաստաթղթում թվարկված երկրների օրինակով առաջարկվող փոփոխության հիմնավորումը համոզիչ չէ: Օտար լեզուներում տվյալ երկրի պատմությունը ժողովրդի պատմությունից չի տարբերակվում կա՛մ փաստացի համընկնելու, կա՛մ քաղաքական ինչ-ինչ պատճառներով։ Ֆրանսիայում պաշտոնապես ֆրանսիացի է համարվում Ֆրանսիայի Հանրապետության քաղաքացին, հետևաբար՝ տարբերակելու կարիք չկա։ Սաուդյան Արաբիան լոկ 20-րդ դարում ստեղծված երիտասարդ պետություն է, որը պետականության ավանդույթներ չունի: Բացի այդ, այն արաբական 22 պետություններից լոկ մեկն է: Հետևաբար՝ նրա պատմությունն արաբների պատմություն անվանվել չի կարող: Հնդկաստանը, Վրաստանն ու Ղազախստանը բազմազգ երկրներ են, որտեղ «Երկրի պատմություն» անվանաձևով պետականակերտ ժողովուրդները յուրացնում են նաև այդ տարածքներում ապրող այլ ժողովուրդների պատմությունը։ Բացի դրանից՝ և՛ վրացիները, և՛ ղազախները բաժանվում են ենթաէթնիկ հանրությունների (վրացիները՝ մենգրելների ու սվանների, ղազախները՝ ավագ, միջին և կրտսեր ժուզերի (ցեղախմբերի))։ Հետևաբար՝ վերը նշված դեպքերում լուծվում են այնպիսի քաղաքական խնդիրներ, որոնք Հայաստանի ու հայ ժողովրդի հետ ոչ մի ընդհանրություն չունեն։ Ի դեպ, նախարարության ներկայացրած հիմնավորման մեջ բերված օրինակները հիշյալ երկրների դպրոցներում դասավանդվող առարկաներին չեն վերաբերվում, այլ սոսկ առանձին գրքերի անվանումներ են։ Անհրաժեշտ էր ուսումնասիրել այդ երկրների դպրոցներում ուսուցանվող տվյալ երկրի պատմության առարկայի անվանումները։ ե) Ի տարբերություն վերը բերված օրինակների՝ Հայաստանի և հայ ժողովրդի հետ պատմության դասավանդման համատեքստում ընդհանրություններ ունեն, օրինակ, հույները։ Հունաստանի Հանրապետության դպրոցներում «Հունաստանի պատմություն» անունով առանձին առարկա չկա, ամբողջ պատմությունը դասավանդվում է մեկ առարկայի շրջանակներում, որտեղ նյութի մեծ մասն ուղղակի Հունաստանի և հույների մասին է (հստակ պատկերացում կազմելու համար առաջարկվում են հետևյալ հղումները Միևնույն ժամանակ հունական գրականության և գիտության մեջ օգտագործվում են ինչպես Ιστορίατου Ελληνικού Έθνους (Հույն ժողովրդի պատմություն), այնպես էլ Ιστορία της Ελλάδας (Հունաստանի պատմություն) եզրույթները, բայց ավելի տարածված է «Ελληνική ιστορία» եզրույթը, որը բովանդակային առումով համարժեք է «Հայոց պատմություն» բառակապակցությանը, քանի որ Ελληνική բառը կարող է թարգմանվել միաժամանակ և՛ «հունական», և՛ «Հունաստան» տարբերակներով: 4. Առաջարկվող փոփոխությունն անընդունելի է նաև հետևյալ պատճառներով. ա) Նախ, պարզ չէ, թե տարածքային առումով իրենից ինչ է ներկայացնելու առաջարկվող Հայաստան եզրույթը՝ պատմական Հայքն իր լայնածավալ տարածքո՞վ, պաշտոնապես 29800 քառակուսի կմ տարածքո՞վ ներկայիս Հայաստանի Հանրապետությունը, թե՞ որևէ այլ բան: Մեր երկրի համար ներկայումս ստեղծված խիստ աննպաստ պայմաններում, երբ վտանգված են նրա սահմանները և առկա են թշնամու տարածքային անթաքույց հավակնությունները, նման հարցադրումը սոսկ հռետորական չէ և որոշակիություն է պահանջում: բ) «Հայոց պատմություն» եզրույթը «Հայաստանի պատմություն»-ով փոխարինելը էապես սահմանափակելու է դասավանդվող առարկայի բովանդակային շրջանակները: Հայաստանն անգամ պատմական Հայքի սահմաններով դիտարկելու դեպքում դրանցից դուրս են մնալու կամ խիստ թերի են ներկայացվելու Հայոց պատմության այնպիսի առանցքային թեմաներ, որպիսիք են հայոց ծագումնաբանության, Կիլիկիայի հայկական պետության, հայկական գաղթավայրերի ու Սփյուռքի, 18-րդ դարի երկրորդ կեսի, 19-րդ դարի երկրորդ կեսի և 20-րդ դարի սկզբի հայ ազատագրական պայքարի, ուշ միջնադարի ու նոր շրջանի հայ մշակույթի հիմնահարցերը և այլն: Մասնավորապես՝ առարկայի ծրագրային շրջանակից դուրս են մնալու հայ գրատպության, Հայաստանից դուրս ծնված ու գործած մշակույթի ականավոր գործիչների, հայ խոջայական, նոր շրջանում՝ բանկային և արդյունաբերական կապիտալի, բարեգործական տարբեր կազմակերպությունների վերաբերյալ բնավ ոչ երկրորդական հարցերը, որոնք մեր պետության և ժողովրդի համար լուրջ այցեքարտեր են արտաքին աշխարհին ներկայանալու համար: Որոշ պաշտոնատար անձանց կողմից հնչող պնդումները, թե վերոնշյալ խնդիրները ներառվելու են նոր անվանումով առարկայի ծրագրերում, համոզիչ չեն և որևէ երաշխիքով ապահովագրված չեն: Ամփոփելով վերոշարադրյալը, ամբիոնն արձանագրում է, որ առաջարկվող փոփոխությունը հիմնավորված չէ, ժամանակավրեպ է և չի լուծում այն խնդիրը, որի մասին հայտարարվում է: Փոխարենը՝ նրա ընդունումը էական վնաս է հասցնելու ինչպես դպրոցում և կրթական համակարգի բոլոր օղակներում առարկայի դասավանդմանը, այնպես էլ ընդհանրապես ազգային պատմության ընկալմանը հասարակության կողմից։ ԵՊՀ Հայոց պատմության ամբիոնի վարիչ, պ.գ.դ., պրոֆ.՝ Է. Գ. Մինասյան»։	Ամբիոնի կողմից ներկայացված դիտարկումները կքննարկվեն:
16	Սաթենիկ Հայրապետյան 23.01.2024 01:32:28	Թողնել անփոփոխ Հայոց պատմությունը	Ցանկալի է դիտարկումը ներկայացնել հիմնավորմամբ:
17	Մինաս Առուստամյան 23.01.2024 02:08:12	Թողնել անփոփոխ, հիմնավորումները անհիմն են, բերված երկրների օրինակները նույնպես։	Ձեր դիտարկումը հիմնավոր չէ:
18	Նարեկ Սէֆէրեան 23.01.2024 03:15:53	ՀՀ ԿԳՄՍ հարգելի աշխատակիցներ՝ անունս Նարեկ Սէֆէրեան է: Միացյալ Նահնգների «Virginia Tech» համալսարանի հանրային եւ միջազգային ուսումնասիրությունների դպրոցի (բաժանմունքի) ասպիրանտուրայի շրջանավարտ եմ: Նաեւ «Tufts» համալսարանի «Fletcher»-ի անվան իրավագիտության եւ դիվանագիտության դպրոցի (բաժանմունքի) եւ Վիեննայի դիվանագիտական ակադեմիայի շրջանավարտ եմ: Հայաստանի ամերիկյան համալսարանում եւ «Virginia Tech» համալսարանում դասախոս եմ եղել: Միջազգայնագետ եմ: Ավելի նեղ մասնագիտությունս քաղաքական աշխարհագրության ոլորտն է: Թեեւ որպես նեղ մասնագետ պատմաբան չեմ, կոնֆլիկտներ, տարածքային բախումներ, եւ միջազգային իրավունք ուսումնասիրելիս՝ իհարկե անխուսափելի է, որ պատմություն էլ լրջությամբ ուսումնասիրած լինեմ: Մի քանի դիտարկում ունեմ տվյալ օրենսդրական առաջարկի շուրջ: Առաջին՝ փոփոխության գլխավոր փաստարկը հիմնավորված չէ: Պատմություն ուսումնասիրելը բացառապես պետությունների պատմություն ուսումնասիրել չի նշանակում: Պետություններ՝ զանազան դրսեւորումներով, գոյություն ունեցել են անցյալում: Արդի պետություններն ընդամենը մի քանի հարյուր տարվա պատմություն ունեն: Միայն մեծ երկրներ կամ նախկին կամ ներկա կայսրություններ կարող են իրենց թույլ տալ սոսկ պետություններին արժեւորել՝ անտեսելով հասարակական, մշակութային, կամ այլ շերտեր մարդկային կյանքի մեջ: Իսկ, հակառակը՝ ԱՄՆ-ում, օրինակ, մեծ կարեւորություն են տալիս փոքրամասնությունների, նեղ շրջանակների, կամ, այսպես ասած, «micro» պատմություններին: Առավել եւս հայկական ինքնության, մշակույթի, եւ ազգի պարագայում: Պետության լինելը եւ չլինելը վերջին հազարամյակների ընթացքում հայ իրականության միայն մեկ շերտն է եղել: «Հայոց պատմություն» անվանումը ավելի ճշգրտորեն է ներգրավում այդ փաստը: Երկրորդ՝ հայ ազգի եւ հայկական պետությունների գործունեությունը չի սահմանափակվել Հայաստանի շրջանակներում: Նախ «Հայաստան» հասկացության ստուգությունն էլ է տարբերվել դարից դար, սերնդից սերունդ, հայկական պետությունից հայկական պետություն: Իսկ Հայաստանից դուրս հայ անհատներ, հայկական սփյուռքի համայնքներ, պետական գործիչներ եւ այլն հետաքրքիր եւ կարեւոր դրոշմ են թողել հայ ազգի վրա: Ինչպե՞ս կարելի է այդ ամենն անտեսել «Հայաստանի պատմություն» անվանմամբ: Երրորդ՝ հայկական ինքնությունը, մշակույթը, եւ գործունեությունը առանձին եւ, կարելի է ասել, վեհ գաղափար է, որի մի մասն է պետականությունը: Կարեւոր մաս է, ինչ խոսք: Բայց բացարձակապէս միայն դա չէ հայ ազգի ցուցիչը: Ազգի ինքնության եւ մշակույթի մեկ կարեւոր մասն է կազմել, սակայն հաճախ նաեւ բացակայել է: «Հայոց պատմություն» ձեւակերպումն այդ ամենը կարող է հակիրճ փոխանցել, քան «Հայաստանի պատմություն» անվանումը: Ավելին՝ փաստը, որ հայ ազգը գոյություն է ունեցել ե՛ւ պետականությամբ, ե՛ւ «Հայաստաններ»-ով, ե՛ւ առանց դրանց, ինքնին խոսուն է: Հպարտանալիք է, կարելի է ասել: Ինչո՞ւ բաց թողել այս կարեւոր առանցքը: Ինչո՞ւ չարժեւորել այն: Չորրորդ՝ պնդումը, որ «Հայաստանի պատմություն» անվանումը «ավելի բնութագրական է» որով հետեւ «հայկական պետականության և հայ ժողովրդի պատմության տարբեր ժամանակաշրջաններում տեղի ունեցած իրադարձություններն է ընդգրկում» ողջամիտ չէ՝ վերոնշյալ փաստարկներին հետեւելով: «Հայաստան» ասելով՝ սահմանափակվում է հայ ազգի իրականությունը: Հինգերրորդ՝ իհարկե կարելի է ընդհանուր «Հայոց պատմություն» առարկայի շրջանակներ ուսումնասիրել Հայաստանի եւ անցյալի Հայաստանների պատմությունները: Այդպես էլ պետք է լինի: Դրա ընթացքում, «պետության և պետականության գաղափարների ամրապնդմանը» կարելի է նպաստել: Բայց սահմանափակվելով «Հայաստանի պատմություն» առարկայով, շատ ավելի՝ այլ հարստություններ են կորում, քան որեւէ պետականամետ գաղափարախոսական խնդիր է լուծվում: Դրանք առանձին երեւույթներ եւ գործընթացներ են: Վեցերրորդ՝ շարունակելով վերոնշյալը՝ «Այս պարագայում պետության չգոյության ժամանակահատվածների ներկայացումը էապես տարբերվում է մեթոդաբանական մոտեցման տեսանկյունից՝ ի ցույց դնելով պետության գոյության կարևորությունը և սովորողների մոտ ձևավորելով սեփական երկրի շահերի իմացության և դրանց պաշտպանության անհրաժեշտ դիրքորոշումն ու արժեքները» ողջամիտ պնդում չէ: Երկրի, պետության, օրենքի գերակայության, մարդու իրավունքների, կամ այլ արժեքների դաստիարակությունը, փոխանցումը, եւ զարգացումը տարբեր ձեւերով կարելի է կազմակերպել նոր սերնդի համար: Սպասումը, որ «Հայոց պատմություն» առարկան դարձնել «Հայաստանի պատմություն» դրա ձեւերից մեկն է թույլ մոտեցում է. հատուկ հիմնավորում չունի: Շարունակելով ասելով, որ «հայոց պատմություն անվանումը, որն առավելապես կարևոր պատմական դերակատարում ունեցած մարդկանց գործունեության մասին պատմություն է» պարզապես սխալ է: Ո՞վ է այդպես որոշել: Արդյո՞ք «Հայոց պատմություն» դասագրքի գլուխները հայտնի մարդկանց կենսագրություններն են միայն: Նաեւ կենսագրություններ կան, այո: Ինչպես նաեւ պետականության դրվագները կան, իհարկե: Բայց ոչ միայն: Առարկան «Նշանավոր հայերի պատմություն» անվանելն նույնքան ապարդյուն կլիներ: Յոթերրորդ՝ «Հայոց պատմություն» ասելով, աշխարհաբար հայերենով գուցե կարելի է «հայերի պատմություն» հասկանալ: Սակայն «Հայքի պատմություն» ավելի ճիշտ մեկնաբանությունն է: Գրաբարում «Հայք»՝ Հայաստանի անունը, սեռական հոլովով դառնում է «Հայոց»: Ուստի, «Հայոց պատմություն» ձեւակերպումն արդեն իսկ իր մեջ ե՛ւ «Հայաստանի», ե՛ւ «հայերի» պատմությունն է ընդգրկում: Կրկին՝ ինչո՞ւ սահմանափակել այդ գաղափարը: Ութերրորդ՝ ե՛ւ հայ ազգի, ե՛ւ հայկական պետության պատմությունն ուսումնասիրելիս՝ անկարելի է անտեսել հարեւան եւ երբեմն հեռավոր ազգերի, ժողովրդների, մշակույթների, պետությունների, եւ կայսրությունների հետ փոխադարձ շփումները: Գուցե «Հայաստանի պատմություն» ասելով կընդգրկվեն Հայաստանում ապրող փոքրամասնությունների մասին դրվագներ: Սակայն «Հայոց պատմություն» ձեւակերպումը նաեւ կբերի ավելի լայն՝ ավելի համապարփակ եւ իրականում ազդող շրջանակներ: «Հայաստանի պատմության» դեպքում դպրոցականը, օրինակ, կարող է տեղեկություն ստանալ Հայաստանի եզդի կամ ասորի համայնքի մասին, բայց «Հայոց պատմություն» ուսումնասիրելով՝ նա կիմանա ե՛ւ Հայաստանի փոքրամասնությունների մասին, ե՛ւ, ասենք, ԺԸ դարում հեռավոր արեւելքում հայ առեւտրականների շփումների մասին, կամ թե ինչպես հայ համայնքները այլուր որպես փոքրամասնություններ են ապրել եւ ապրում: Իններրորդ՝ հիմնավորումը, որ «մի շարք երկրներում տվյալ երկրի պատմության ուսուցմանը նվիրված առարկան կոչվում է այդ երկրի պատմություն» եւս ողջամիտ չէ: Աշխարհի 193 ՄԱԿ-ի անդամ պետությունները բազմազան մոտեցումներ ունենալու են՝ ըստ իրենց առանձնահատկությունների: Դժվար է հավատալ, օրինակ, որ մեջբերված Սաուդյան Արաբիայի դպրոցներում՝ իրենց պետության պատմության կողքին չեն սովորում ընդհանուր արաբ ժողովրդի պատմությունը: Դրանք էլ առանձին շերտեր են արաբների պարագայում: Հայոց մոտ եւս այդ նրբությունները եւ բազմակողմանի, համապարփակ իրականությունները կան: Ինչքանո՞վ պատասխանատու է այդ ամենն անտեսել: Ես Հնդկաստանում եմ ծնվել եւ մեծացել: Այդ խոշոր երկրում մեկ դպրոցական ծրագիր անգամ չկա, այլ՝ յուրաքանչյուր նահանգ իր կարգավորումներն ունի, որոնց կողքին իմ հիշելով առ նվազն երկու համապետական ծրագրեր կային: Մենք ունեինք որպես առարկա Հնդկաստանի պատմություն, որն ընդգրկում էր այդ տարածքում տեղի ունեցած դրվագները: Նաեւ առանձին դպրոցական առարկա ունեինք, որն անգլերենով «civics» էր կոչվում. կոպիտ թարգմանությամբ՝ «քաղաքացիական գիտություններ»: Այդ առարկայի ընթացքում էր, որ պետականության, օրենքների, մարդու իրավունքների, եւ այլ մանրամասնություններ էինք սովորում: Եթե նման առարկա արդեն չկա, գուցե Հայաստանի դպրոցական ծրագրում այդպիսի մոտեցում արժի որդեգրել: Իհարկե հայոց պետականությունը՝ Հայաստանի Հանրապետությունը, շատ կարեւոր արժեք է հայ ազգի, ինքնության, եւ մշակույթի համար: Անհերքելի է այդ փաստը: Պատմության ուսումնասիրության ժամանակ էլ անպայման դրա անդրադարձը պետք է լինի: Արժեք է վերջապես եւ սկզբունքորեն: Սակայն նոր սերունդը պետք է ծանոթ լինի հայկական իրականության բոլոր շերտերի հետ: «Հայաստանի պատմություն» անվանումը այդ հնարավորությունը չի տալիս, մինչ «Հայոց պատմություն» ձեւակերպումը համապարփակ եւ ընդգրկուն է: Շնորհակալություն:	Շնորհակալություն դիտարկումների համար, որոնք քննարկման ենթակա են:
19	Գեղամ Մանուկյան 23.01.2024 10:50:38	Արմատապես չհամաձայնելով այս նախաձեռնության հետ, կից ներկայացնում եմ ԵՊՀ դոցենտ Մենուա Սողոմոնյանի դիտարկումից մի հատած, որն ամբողջովին արտացոլում է այս նախաձեռնության իրական պատճառը ու վեր հանում դրա արհեստականությունն ու սնանկությունը։ «Հայոց պատմություն» կապակցությունը իր մեջ պարունակում է թե՛ Հայաստանի պատմություն, թե՛ հայերի պատմություն հասկացությունների բովանդակությունը։ Չհավակնելով մտնել լեզվաբանների դաշտը՝ հարկ ենք համարում ընդգծել, որ «հայոց» ձևը ոչ միայն «հայեր» բառի սեռական հոլովի գրաբարյան տարբերակն է, այլ նաև «Հայք» բառի սեռական հոլովն է․ Հայք-Հայոց, որովհետև Հայք երկրանունն ինքնին նաև հայեր է նշանակում (Մոկք, Ուտիք և այլն)։ Խորենացու «Պատմություն Հայոց»-ը հենց «Հայքի պատմություն», այսինքն՝ Հայաստանի պատմություն իմաստն է արտահայտում։ Ուստի «Հայոց պատմություն» կապակցությունը լիարժեքորեն իր մեջ պարունակում է Հայաստանի պատմության հանգամանքը, պետականամետ իմաստ արտահայտող ձևակերպում է։ Միևնույն ժամանակ, «Հայոց պատմություն» կապակցությունը նաև արտահայտում է Հայոց հայրենիքից ու պետությունից դուրս ապրող հայերի, ազգային կառույցների պատմությունը։ Սփյուռքահայությունը, գաղութահայությունը անգնահատելի դեր են խաղացել իր պատմական հայրենիքում ապրող հայ ժողովրդի ընթացքի վրա, ուստի «Հայաստանի պատմություն» կապակցությունը կիրառելով հայոց պատմության այդ կարևորագույն մասերը դուրս են մնում։ «Հայաստանի պատմություն» կապակցությունը կիրառելը ոչ միայն հստակություն չի մտցնում դասընթացի անվանման բովանդակության մեջ, ինչպես նշվում է նախագծի հիմնավորման մեջ, այլև, ընդհակառակը, բազմաթիվ կեղծ հարցեր ու թեզեր առաջ քաշելու տեղիք է տալու․ ծավալվելու են անպտուղ քննարկումներ, թե ո՞րն է Հայաստանը (համոզված եմ, մի օր այս կապակցությամբ գլխավոր ազգակործանը միտք է հայտնելու, թե «պետք է հստակեցնել, թե ինչ է Հայաստանը»), հանգամանք, որ լիովին տեղավորվում է թուրք-ադրբեջանական հակագիտական ու հակահայկական քարոզչական օրակարգերում։ Հայտնի է, որ խորհրդային ժամանակներում կիրառվում էր «Հայ ժողովրդի պատմություն» ձևը։ Խորհրդային կարգերի վերացումից և Հայաստանի անկախացումից հետո հայ ականավոր պատմաբանները (Լենդրուշ Խուրշուդյան, Հրաչիկ Սիմոնյան, Վլադիմիր Բարխուդարյան, Բաբկեն Հարությունյան և այլք) երկարատև ու բովանդակալից քննարկումներ են ունեցել և հանգել են հենց այն մտքին, որ ճիշտը «Հայոց պատմություն» ձևն է, որն իր մեջ պարունակում է թե՛ պետականամետ Հայաստանի պատմության, թե՛ հայ ժողովրդի, հայ իրականության պատմության իմաստները։ Հատկանշական է, որ ԿԳՄՍ նախարարության այս տխրահռչակ նախաձեռնությունը մեկնարկեց այն բանից հետո, երբ դե ֆակտո վարչապետը միտք հայտնեց, որ «Հայոց պատմություն» ձևակերպումը պետք է փոխարինել «Հայաստանի պատմություն» ձևակերպմամբ։ Սա ևս մեկ անգամ խոսում է այն մասին, որ Հայաստանում բռնապետություն է, որ պետական ինստիտուտները շարժվում են բռնապետի քմահաճույքով։	Ձեր դիտարումն ընդունվել է ի գիտություն և կքննարկվի:
20	Saro Ayvazyan 23.01.2024 11:01:11	<<Հայաստանի պատմություն>> շատ ճոխա, գրեք` <<արևելյան ադրբեջանի պատմություն>>	Դիտարկումը նախագծի հետ որևէ առնչություն չունի:
21	Լույս լույս 23.01.2024 11:48:47	Օր օրի ավելի եմ համոզվում մեր կառավարության ստոր լինելու մեջ:	Դիտարկումը նախագծի հետ որևէ առնչություն չունի:
22	Vahe Simonian 23.01.2024 12:14:28	Perish	Դիտարկումը նախագծի հետ որևէ առնչություն չունի:
23	Աշոտ Ասրյան 23.01.2024 13:03:53	ՄԻԱՅՆ ԱՎԵՐՈՒՄ ԵՔ։ԳՈՆԵ ՄԻ ԼԱՎ ԲԱՆ ԱՐԵՔ	Յուրաքանչյուր դիտարկում, այդ թվում առարկություն, պետք է հիմնավորված լինի:
24	Աշոտ Ասրյան 23.01.2024 13:05:23	ՀԱՅՈՑ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆԸ ՁԵՌՔ ՉՏԱԼ	Յուրաքանչյուր դիտարկում, այդ թվում առարկություն, պետք է հիմնավորված լինի:
25	Դավիթ Հարությունյան 23.01.2024 13:43:08	Հաշվի առնելով հայ ժողովրդի անցած հազարամյա ուղին, կարծում եմ, որ "Հայոց պատմություն" անվանումն առավել ընդգրկուն է և իր մեջ ներառում է հայկական լեռնաշխարհում հայ ժողովրդի ձևավորման, հայոց պետականության կայացման (նաև Կիլիկիայում), հայկական սփյուռքի, հավատքի, կրոնի, մշակույթի և սովորույթների, արվեստի և գրականության և այլ բնորոշ գծերի վերաբերյալ դրույթները։ Այսինքն, "Հայաստանի պատմություն" առարկան մասն է "Հայոց պատմության" առարկայի։	Նախագիծը ներկայացված է հանրային քննարկման առաջարկներ ստանալու, դիտարկելու նպատակով: Ձեր առաջարկն ընդունվել է ի գիտություն: