«ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԵՎ ՀԱՐԱԿԻՑ ՕՐԵՆՔՆԵՐՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

 

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

 

 «ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

 ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ, ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԵՎ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ «ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԱՆՁԱՆՑ ՊԵՏԱԿԱՆ ԳՐԱՆՑՄԱՆ, ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԱՆՁԱՆՑ ԱՌԱՆՁՆԱՑՎԱԾ ՍՏՈՐԱԲԱԺԱՆՈՒՄՆԵՐԻ, ՀԻՄՆԱՐԿՆԵՐԻ ԵՎ ԱՆՀԱՏ ՁԵՌՆԱՐԿԱՏԵՐԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԾԱՆՈՒՑՄԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ՊԵՏԱԿԱՆ ՏՈՒՐՔԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ԱՐԺԵԹՂԹԵՐԻ ՇՈՒԿԱՅԻ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐԻ

 

Իրավական ակտերի ընդունման անհրաժեշտությունը.

Հանրային ծառայության մասին օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքի նախագծի և հարակից իրավական ակտերի նախագծերի (այսուհետ նաև՝ Նախագծերի փաթեթ) ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված՝ հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողների շահերի բախման և անհամատեղելիության պահանջների վերաբերյալ օրենսդրական կարգավորումների կատարելագործման, ինչպես նաև միջազգային պարտավորությունների շրջանակներում ստանձնած պարտավորությունների կիրարկման անհրաժեշտությամբ:

 

 

 

Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ. Հայաստանի վերափոխման ռազմավարություն 2050, Կառավարության 2021-2026թթ. ծրագիր, Հայաստանի Հանրապետության հակակոռուպցիոն ռազմավարության և դրա իրականացման 2019-2022 թվականների միջոցառումների ծրագիր.

Նախագծերի ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է նաև Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2019 թվականի հոկտեմբերի 3-ի «Հայաստանի Հանրապետության հակակոռուպցիոն ռազմավարությունը և դրա իրականացման 2019-2022 թվականների միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին» N 1332-Ն որոշման (այսուհետ՝ Հակակոռուպցիոն ռազմավարություն) միջոցառումների ծրագրի 18-րդ կետի կարգավորմամբ, որով նախատեսվում է հստակեցնել Հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողների անհամատեղելիության պահանջները և հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողների՝ Առևտրային կազմակերպությունների կանոնադրական կապիտալում մասնակցություն (բաժնեմաս, բաժնետոմս, փայ) ունենալու դեպքում այն հավատարմագրային կառավարման հանձնելու մեխանիզմները:

Միաժամանակ, Կառավարության 2021 թվականի նոյեմբերի 18-ի «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026 թվականների գործունեության միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին» N 1902-Լ որոշման հավելվածի 1-ի 16-րդ՝ Կոռուպցիայի դեմ պայքարը նպատակի 16.3-րդ միջոցառմամբ նախատեսվում է մշակել «Հանրային ծառայության մասին» օրենքում (այսուհետ նաև՝ Օրենք) համապատասխան փոփոխություններ իրականացնելու վերաբերյալ նախագիծ՝ որն ուղղված կլինի միջազգային փորձի հիման վրա շահերի բախման, այլ սահմանափակումների վերաբերյալ կարգավորումների հստակեցմանը ինչպես նաև անհամատեղելիության պահանջների վերաբերյալ օրենսդրական դրույթների կատարելագործմանը:

 

Ընթացիկ իրավիճակը և խնդիրները.

1. Հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողների անհամատեղելիության պահանջները.

Ներկայումս հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողների անհամատեղելիության պահանջների հետ կապված իրավահարաբերությունները կարգավորվում են «Հանրային ծառայության մասին» 2018 թվականի մարտի 23-ի ՀՕ-206-Ն օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 31-րդ հոդվածի դրույթներով։ Սույն հոդվածի շրջանակներում է կարգավորվում նաև հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողների՝ առևտրային կազմակերպությունների կանոնադրական կապիտալում ունեցած բաժնեմասերի  կառավարման վերաբերյալ հարաբերությունները։ Նշված հոդվածի 10-րդ կետի համաձայն․ «Առևտրային կազմակերպությունների կանոնադրական կապիտալում մասնակցություն (բաժնեմաս, բաժնետոմս, փայ) ունենալու դեպքում հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձինք և հանրային ծառայողները պարտավոր են պաշտոնում նշանակվելուց (ընտրվելուց) հետո՝ մեկ ամսվա ընթացքում, այն օրենքով սահմանված կարգով հանձնել հավատարմագրային կառավարման»: Ընդ որում, նույն հոդվածի կարգավորումների համաձայն, հավատարմագրային կառավարիչ կարող են հանդիսանալ նաև ոչ առևտրային կազմակերպությունները և անհատ ձեռնարկատեր չհանդիսացող ֆիզիկական անձինք։ Ընդհանուր առմամբ, հարկ է նշել, որ Օրենքի 31-րդ հոդվածի 10-րդ և 11-րդ կետերով ամրագրված կարգավորումները, ըստ էության չեն լուծում իրենց առջև դրված խնդիրը, այն է՝ չեն ապահովում հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողների կողմից պաշտոնավարման ընթացքում ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու արգելքի փաստացի պահպանումը։

Վերոնշյալ դիտարկմանը կարելի է հանգել համապատասխան ոլորտները կարգավորող օրենսդրական նորմերի ուսումնասիրության արդյունքում։

Այսպես՝ «Արժեթղթերի շուկայի մասին» գործող օրենքը կարգավորում է ներդրումային գործունեության հետ կապված հարաբերությունները։ Նշված օրենքի 25-րդ հոդվածի համաձայն ներդրումային ծառայություն է համարվում նաև արժեթղթերի փաթեթի կառավարումը։ Ներդրումային ծառայություններ կարող են մատուցել միայն «Արժեթղթերի շուկայի մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներին բավարարող սուբյեկտները բացառությամբ, նույն օրենքի 30-րդ հոդվածով սահմանված սուբյեկտների։ Նշված հոդվածում ամրագրված բացառություններից են հանդիսանում,  միայն հանրային ծառայողի կամ բարձրաստիճան պաշտոնատար անձի՝ առևտրային կազմակերպության կանոնադրական կապիտալում ունեցած բաժնեմասի հավատարմագրային կառավարումը իրականացնող սուբյեկտները։ Ստեղծվում է մի իրավիճակ, երբ օրենսդրությամբ պարտադիր պայման չի հանդիսանում պաշտոնատար անձի ունեցած բաժնեմասերի կառավարումը փոխանցել մասնագիտացված կառույցների և անձանց, մյուս կողմից հավատարմագրային կառավարիչներին չեն ներկայացվում նվազագույն պահանջներ։ Նման պարագայում չկա օրենսդրական որևէ արգելք հավատարմագրային կառավարիչ նշանակել, օրինակ՝ պաշտոնատար անձի ամուսնուն, չափահաս երեխային, ծնողին կամ այլ փոխկապակցված անձի՝ փաստացի շարունակելով զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ։

Հարկ է նշել, որ աշխարհի մի շարք երկրներ նշված խնդրից խուսափելու համար ներդրել են, այսպես կոչված, «կույր» հավատարմագրային կառավարման կառուցակարգ։ Հավատարմագրային կառավարման սույն մեխանիզմի պարագայում առկա են որոշակի պարտադիր պայմաններ։ Պայմաններից թերևս ամենակարևորը կառավարման հիմնադրի և հավատարմագրային կառավարչի միջև փոխկապակցվածության և միասնական շահի բացակայությունն  է։ Մյուս կարևոր պայմանը հանդիսանում է այն, որ հավատարմագրային կառավարման հիմնադիրը չպետք է որևէ կերպով միջամտի հավատարմագրային կառավարման գործընթացին։ Այս մեխանիզմը կիրառվում է Կանանդայում^[1], Ուկրաինայում^[2], ԱՄՆ-ում^[3], Խորվաթիայում^[4], Սերբիայում^[5], Մեծ Բրիտանիայում^[6], Հոնկ Կոնգում^[7], Թաիլանդում^[8] և այլն։

Միջազգային կազմակերպությունները ևս անդրադարձ են կատարել հանրային ծառայությունում մասնավոր և հանրային շահերի հավասարակշռման հիմնախնդրին։ Օրինակ՝ ՏՀԶԿ-ն հանրային ծառայությունում նշված խնդիրը կարգավորելու համար, ի թիվս այլ միջոցների, առաջարկում է կիրառել  հավատարմագրային կառավարման նշված մոդելը։^[9]

Սույն խնդրին անդրադարձ են կատարել ՀՀ-ում գործող ոլորտային քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները: Մասնավորապես, նշված կառույցների կողմից առաջարկվում է դիտարկել այնպիսի կարգավորումների ներդրումը, որոնք կսահմանափակեն հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողների կողմից գույքի, առևտրային կազմակերպությունում մասնակցության (բաժնեմասը, բաժնետոմսը, փայը) ընտանիքի անդամներին, ինչպես նաև մերձավոր ազգակցությամբ ու խնամիությամբ կապված անձանց հավատարմագրային կառավարման հանձնելու հնարավորությունները կամ ներդնել «կույր կառավարիչներ»-ի ինստիտուտը^[10]:

2. Շահերի բախման հասկացությունը.

Հանրային ծառայության ոլորտում շահերի բախումը կարգավորված է «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 33-րդ հոդվածով: Ըստ «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 33-րդ հոդվածի 1-ին մասի` «Շահերի բախումն իրավիճակ է, երբ պաշտոն զբաղեցնող անձն իր լիազորություններն իրականացնելիս կատարում է գործողություն կամ ընդունում որոշում, որը ողջամտորեն կարող է մեկնաբանվել որպես իր կամ իր հետ փոխկապակցված անձի անձնական շահերով առաջնորդվել:

2. Պաշտոն զբաղեցնող անձի՝ իր կամ իր հետ փոխկապակցված անձի անձնական շահերով առաջնորդվելը նշանակում է անձի լիազորությունների շրջանակում այնպիսի գործողություն կատարելը կամ որոշում ընդունելը (այդ թվում` կոլեգիալ մարմնի կազմում որոշում ընդունելուն մասնակցելը), որը թեև ինքնին օրինական է, սակայն հանգեցնում կամ նպաստում է կամ ողջամտորեն կարող է հանգեցնել կամ նպաստել նաև`

1) իր կամ իր հետ փոխկապակցված անձի գույքային կամ իրավական դրության բարելավմանը.

2) իր կամ իր հետ փոխկապակցված անձի անդամակցած ոչ առևտրային կազմակերպության գույքային կամ իրավական դրության բարելավմանը.

3) իր կամ իր հետ փոխկապակցված անձի մասնակցությամբ առևտրային կազմակերպության գույքային կամ իրավական դրության բարելավմանը.

4) իր հետ փոխկապակցված անձին պաշտոնում նշանակմանը»:

Հարկ է նշել, որ վերոգրյալ հոդվածով տրվող սահմանումը չի արտացոլում շահերի բախման ամբողջական բովանդակությունը։ Սա պայմանավորված է նախ այն հանգամանքով, որ գործող կարգավորմամբ շահերի բախման իրավիճակը կապվում է պաշտոնատար անձի կողմից կատարվող ակտիվ գործողությունների հետ։ Մասնավորապես, ինչպես արդեն իսկ նշվել է, վերևում օրենսդրությամբ շահերի բախման հասկացությունը բնութագրվում է որպես պաշտոն զբաղեցնող անձի՝ իր լիազորություններն իրականացնելիս գործողության կատարումը կամ որոշման ընդունումը։ Միևնույն ժամանակ, միջազգային փորձի, ինչպես նաև միջազգային կառույցների զեկույցների և ոլորտային փաստաթղթերի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ շահերի բախումը նկարագրվում է որպես մի իրավիճակ երբ, պաշտոնատար անձի մասնավոր շահը ազդում է վերջինիս պաշտոնական պարտականությունների իրականացման վրա։

Մասնավորապես, այս տեսանկյունից հետաքրքրական են ԵԽ-ի և ՏՀԶԿ-ի կողմից տրված շահերի բախման սահմանումները։ ՏՀԶԿ-ի կողմից մշակված «Հանրային ծառայողների շահերի բախման կառավարման ուղեցույց»-ում (այսուհետ նաև՝ Ուղեցույց) շահերի բախումը սահմանվում է, որպես «պաշտոնատար անձի պաշտոնեական պարտականությունների և մասնավոր շահերի միջև բախում, որում պաշտոնատար անձն ունի մասնավոր կարգավիճակից բխող շահեր, ինչը կարող է անբարենպաստ ազդեցություն ունենալ անձի պաշտոնեական պարտականությունների և գործառույթների վրա»։

ԵԽ-ի «Հանրային պաշտոնյաների էթիկայի տիպային կանոնագրքի մեկնաբանություններ և կիրառում» փաստաթղթի հավելված 2-ի հոդված 13-ում սահմանված է, որ «Շահերի բախումն առաջանում է այնպիսի իրավիճակում, երբ պետական պաշտոնյան ունի մասնավոր շահ, որն ազդում է կամ կարող է ազդել կամ թվում է թե ազդեցություն է գործում իր պաշտոնեական պարտականությունների անաչառ և օբյեկտիվ կատարման վրա»։

Ընդ որում, ի տարբերություն Օրենքի առկա կարգավորումների, որտեղ ըստ էության բացահայտված չէ անձնական շահ եզրույթի բովանդակությունը, վերոգրյալ փաստաթղթերը նկարագրում են նաև այդ հասկացությունը։ Այսպես՝ ՏՀԶԿ Ուղեցույցի 14-րդ կետում պաշտոնատար անձի մասնավոր շահերի շրջանակը սահմանելիս նշվում է, որ «Այս սահմանման մեջ «մասնավոր շահերը» սահմանափակված չեն միայն ֆինանսական կամ դրամային շահերով, կամ այն շահերով, որոնք պաշտոնատար անձին տալիս են անմիջական անձնական շահ: Շահերի բախումը կարող է կապված լինել այդ պաշտոնատար անձի՝ որպես մասնավոր անձի՝ այլ իրավիճակներում իրավաչափ համարվող գործողությունների հետ, նրա պատկանելիությանը այլ կազմակերպություններին կամ դրանց հետ կապերին, ընտանեկան շահերին, եթե այդ շահերը կարող են ողջամտորեն դիտարկվել որպես անձի պաշտոնեական պարտականությունների իրականացման վրա անպատշաճ ազդեցություն ունեցող։»^[11]:

ԵԽ-ի «Հանրային պաշտոնյաների էթիկայի տիպային կանոնագրքի մեկնաբանություններ և կիրառում» փաստաթղթի հավելված 2-ի հոդված 13-ի հոդվածի 2-րդ մասում տրված է պաշտոնատար անձի մասնավոր շահերի շրջանակը, որը բնութագրվում է հետևյալ կերպ. «պաշտոնյայի մասնավոր շահը ներառում է որևէ արտոնություն իրեն, իր ընտանիքին, մերձավոր ազգականներին, ընկերներին և անձանց կամ կազմակերպություններին, որոնց հետ նա ունի նաև գործարար կամ քաղաքական հարաբերություններ։ Այն ներառում է նաև նրանց հետ կապված ֆինանսական կամ քաղաքացիական պարտավորությունները»^[12]:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ՝ անհրաժեշտություն է առաջացել նաև գործող օրենսդրական կարգավորումների շրջանակում հստակորեն սահմանել պաշտոնատար անձի մասնավոր շահերի շրջանակը։

Բացի այդ միջազգային կազմակերպությունների կողմից կարևորում են պոտենցիալ և թվացյալ շահերի բախման իրավիճակների կարգավորմանն ուղղված կառուցակարգերի առկայությունը։ Սույն խնդրին անդրադարձ են կատարել նաև ՀՀ-ում գործող քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները և ոլորտային մասնագետները։

Նման դիրքորոշում է արտահայտվել, օրինակ՝ «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ հակաոռուպցիան կենտրոն» (ԹԻՀԿ) Հասարակական կազմակերպության կողմից 2021 թվականին մշակված «Շահերի բախման համակարգը և դրա կառավարումը ՀՀ հանրային ծառայության ոլորտում» զեկույցով։ Մասնավորապես, նշված զեկույցի շրջանակներում առաջարկվում է «ՀԾՄ օրենքով կամ շահերի բախման կարգավորման առանձին օրենսդրական ակտով սահմանել իրական կամ փաստացի, պոտենցիալ և թվացյալ շահերի բախման եզրույթները, դրանց գնահատման ու կարգավորման շրջանակները․»[13]:

Նմանատիպ մոտեցում է արտահայտվել նաև ՀՀ միջազգային համագործակցության շրջանակներում մշակված մի շարք փաստաթղթերում, օրինակ՝ «Բարեվարքության համակարգի վերաբերյալ օրենսդրության վերլուծություն» փաստաթղթում[14]։

ՏՀԶԿ-ի կողմից պոտենցիալ շահերի բախումը նկարագրվում է, որպես իրավիճակ երբ, պաշտոնատար անձի ունեցած մասնավոր շահերը ապագայում որոշակի հանգամանքների փոփոխության արդյունքում կարող են ազդեցություն ունենալ վերջինիս պաշտոնական գործունեության վրա։ Նման իրավիճակ առկա է, երբ օրինակ պաշտոնատար անձի ընտանիքի անդամը աշխատում է նույն մարմնում և ապագայում կարող է պաշտոնատար անձից պահանջվել իրականացնելու վերահսկողություն իր ընտանիքի անդամի կատարած աշխատանքի նկատմամբ [15] ։

Վերոգրյալով պայմանավորված պետք է վերանայել նաև շահերի բախման՝ ՀՀ օրենսդրությամբ առկա հասկացությունը՝ հստակեցնելով շահերի բախման բոլոր տարատեսակների վերաբերյալ առկա մոտեցումները։

3. Փոխկապակցված անձանց շրջանակը.

«Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 33-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն, պաշտոն զբաղեցնող անձի փոխկապակցված անձինք են համարվում « ․․․․ պաշտոն զբաղեցնող անձի ամուսինը, պաշտոն զբաղեցնող անձի կամ նրա ամուսնու զավակը (այդ թվում՝ որդեգրված), ծնողը (այդ թվում՝ որդեգրողը), քույրը, եղբայրը, պապը, տատը, թոռը, մորաքույրը, հորաքույրը, հորեղբայրը, մորեղբայրը, քրոջ, եղբոր զավակները, պաշտոն զբաղեցնող անձի մորաքրոջ, հորաքրոջ, հորեղբոր, մորեղբոր զավակները, քրոջ, եղբոր, զավակի ամուսիններ»։ Ըստ էության, «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքում շահերի բախման սահմանման մեջ փոխկապակցված անձանց շրջանակը միայն կախվածության մեջ է դրված հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձի և հանրային ծառայողի հետ ազգակցական մինչև 3-րդ աստիճանի արյունակցական կապով կապված անձանց հետ։ Մինչդեռ, օրինակ, ԵԽ-ի «Հանրային պաշտոնյաների էթիկայի տիպային կանոնագրքի մեկնաբանություններ և կիրառում» փաստաթղթի հավելվածի 13-րդ հոդվածի 2-րդ մասում^[16] տրված պաշտոնատար անձի մասնավոր շահերի շրջանակը՝ հանրային պաշտոնյայի և ծառայողի կողմից առավելություններ ստանալը ներառում է նաև հանրային պաշտոնյայի մասնավոր (ֆինանսական, տնտեսական, քաղաքական) ավելի լայն շահերի շրջանակ, որոնք պարտադիր չէ որ միայն պայմանավորված լինեն նրա հետ ազգակցական կապով կապված անձանց հետ։ Օրինակ, բիզնեսի գործընկերը, մանկության, կուսակցական կամ գաղափարակից ընկերը, որոնց հետ հանրային պաշտոնյան հնարավոր է ավելի շատ սերտ հարաբերություններ ու շահեր ունենա, քան ազգակցական կապով կապված հարազատի հետ^[17]:

Ուստի անհրաժեշտ է ընդլայնել փոխկապակցված անձանց շրջանակը. դրանում ներառվում են ոչ միայն ազգակցական կապեր ունեցող անձինք, այլև ոչ ազգակցական սերտ անձնական հարաբերություններ ունեցող անձինք, առևտրային իրավաբանական անձինք և այլն:

4. Շահերի բախման իրավիճակի լուծումը․

Ներկայումս Օրենքի 33-րդ հոդվածի 5-րդ և 6-րդ մասերով կարգավորվում են շահերի բախման իրավիճակի լուծմանն ուղղված իրավահարաբերությունները։ Մասնավորապես, օրենքի 5-րդ հոդվածի համաձայն՝ վերադաս կամ անմիջական ղեկավար ունեցող պաշտոնատար անձը շահերի բախման իրավիճակի առաջացման ժամանակ պետք է դիմի վերջիններիս, որոնք առաջարկում են ձեռնարկել կամ ձեռնարկում են շահերի բախման իրավիճակի լուծման ուղղված քայլեր։

Մասնավորապես, ըստ Օրենքի քննարկվող կարգավորման՝ «Վերադաս անձը կամ անմիջական ղեկավարը ձեռնարկում է կամ առաջարկում է ձեռնարկել իրավիճակի լուծմանն ուղղված քայլեր:

Վերադաս անձը կամ անմիջական ղեկավարն իրավունք ունի տվյալ հարցը քննարկելու և լուծելու իրավասությունը հանձնարարելու պաշտոն զբաղեցնող այլ անձի, եթե դա օրենքով արգելված չէ:»։

Սույն կարգավորման վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ըստ էության շահերի բախման իրավիճակի լուծման տեսանկյունից Օրենքը չունի հագեցած գործիքակազմ։ Մասնավորապես, Օրենքով նախատեսվում է ղեկավարի կամ վերադասի հայեցողական լիազորությունը՝ տվյալ հարցը քննարկելու և լուծելու իրավասությունը հանձնարարելու պաշտոն զբաղեցնող այլ անձի։ Միևնույն ժամանակ միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը, ինչպես նաև ոլորտային միջազգային կառույցների ուղենիշային փաստաթղթերը սահմանում են շահերի բախման իրավիճակի լուծման առավել լայն մեխանիզմներ։ Օրինակ՝ ՏՀԶԿ ուղեցույցով նման իրավիճակներում առաջարկվող գործիքակազմից է պաշտոնատար անձին որոշակի տեղեկատվության հասանելիությունից զրկելը, պաշտոնատար անձի լիազորությունների վերանայումը, պաշտոնյայի տեղափոխությունն ու պարտականությունների շրջանակի վերանայումը և այլն։

Միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ շահերի բախման իրավիճակի լուծման նմանատիպ լայն մեխանիզմներ առկա են Ուկրաինայում[18], Կանադայում[19] և մի շարք այլ երկրներում։

Վերոգրյալի համատեքստում անհրաժեշտ է վերանայել նաև Օրենքի 33-րդ հոդվածի 5-րդ և 6-րդ մասերը՝ այն համապատասխանեցնելով միջազգայնորեն գործող կարգավորումներին։

Միաժամանակ, Օրենքի գործող կարգավորումների ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ շահերի բախման պահանջների պահպանման նպատակով կիրառվող պատասխանատվության մեխանիզմները ևս վերանայման կարիք ունեն։  

Առաջարկվող կարգավորման բնույթը.

1. Հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողների անհամատեղելիության պահանջները.

Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է Օրենքի 31-րդ հոդվածում կատարել հետևյալ փոփոխությունները՝

Նախ, առաջարկվում է արգելել հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձին և հանրային ծառայողին փոխկապակցված անձի հետ կնքել առևտրային կազմակերպության կանոնադրական կապիտալում ունեցած բաժնեմասի հավատարմագրային կառավարման պայմանագիր:

Այնուհետև սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների հավատարմագրային կառավարման գործունեությունը առաջարկվում է դարձնել ծանուցվող գործունեություն: Նման պայմաններում այս գործունեությունը իրականացվելու է հատուկ մասնագիտացված սուբյեկտների կողմից:

Առաջարկվում է նաև ուժը կորցրած է ճանաչել «Արժեթղթերի շուկայի մասին» ՀՀ օրենքի 30-րդ հոդվածի 6-րդ կետը, որը առևտրային կազմակերպության մասնաբաժնի կառավարումը դուրս էր թողնում այդ օրենքի 3-րդ բաժնի կարգավորումներից: Արդյունքում, այդպիսի ծառայությունը կարող էր իրականացվել չլիցենզավորված կազմակերպության կողմից: Նախագծի ընդունման պարագայում այդպիսի իրավիճակը կբացառվի:

Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների բաժնեմասերի կառավարման գրանցումը դարձնել պարտադիր:

Արդյունքում սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների բաժնեմասերը և բաժնետիրական ընկերությունների բաժնետոմսերը կկառավարվեն միայն մասնագիտացված և վերահսկվող կազմակերպությունների կողմից, որոնք պաշտոնյայի հետ փոխկապակցված չեն լինի:

Բացի այդ առաջարկվում է սահմանել հստակ ժամկետ, որի ընթացքում պաշտոնյան պարտավոր կլինի պաշտոնավարման ընթացքում ձեռք բերված մասնակցությունը հանձնել հավատարմագրային կառավարման: Հստակեցվում է նաև «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 31-րդ հոդվածի 7-րդ մասի 3-րդ կետի կարգավորումը` հստակ նշելով, որ այն ներառում է ոչ միայն սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունները, այլև բաժնետիրական ընկերությունները և կոոպերատիվները:

2. Շահերի բախման հասկացությունը.

Նախագծերի փաթեթով առաջարկվող կարգավորմամբ ընդլայնվում է շահերի բախման հասկացությունը` ներառելով պոտենցիալ և թվացյալ շահերի բախումները: Ընդ որում, թվացյալ շահերի բախման դեպքում այն իրավիճակում, որն անկողմնակալ դիտորդի մոտ կարող է շահերի բախման կասկած հարուցել, պաշտոնյան պարտավոր կլինի գրավոր հայտարարություն ներկայացնել վերադասին կամ անմիջական ղեկավարին կամ վերջիններիս բացակայության դեպքում Կոռուցպիայի կանխարգելման հանձնաժողովին:

Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է նաև «Հանրային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 33-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերում «անձնական շահերով» բառերը փոխարինել «մասնավոր շահերով» բառերով, իսկ «իրավական դրության» բառերը` «իրավական կարգավիճակի» բառերով: Այսպիսի փոփոխությունն ավելի ընդգրկուն է դարձնում Օրենքով առկա սահմանումները, միաժամանակ դրանք համապատասխանեցվում են առաջարկվող մյուս կարգավորումներին:

3. Փոխկապակցված անձանց շրջանակը․

Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է ընդլայնել փոխկապակցված անձանց շրջանակը: Առաջարկվող կարգավորման պարագայում այն ներառում է ոչ միայն ազգակցական կապերով կապված անձանց, այլև ոչ ազգակցական սերտ անձնական հարաբերությունների մեջ գտնվող անձանց, ինչպես նաև առևտրային իրավաբանական անձանց և այլն:

4. Շահերի բախման իրավիճակի լուծումը.

Նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է հստակեցնել շահերի բախման իրավիճակի լուծմանն ուղղված գործիքների շրջանակը, սահմանափակել անհարկի հայեցողության դրսևորման հնարավորությունը, ինչպես նաև ներդնել կարգավորումներ, որոնք հնարավորություն կընձեռեն կիրառել պատասխանատվության համապատասխան միջոցներ։

 

Նախագծերի ընդունման կապակցությամբ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտության և պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում սպասվելիք փոփոխությունների մասին.

Նախագծերի ընդունմամբ պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում փոփոխություններ չեն սպասվում:

 

Նախագծերի մշակման ընթացքում ներգրավված ինստիտուտները և անձինք.

Նախագիծը մշակվել է Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության կողմից:

 

Ակնկալվող արդյունքը.

Նախագծերի փաթեթի ընդունմամբ ակնկալվում է հստակեցնել «Հանրային ծառայության մասին» օրենքով սահմանված շահերի բախման և անհամատեղելիության պահանջների վերաբերյալ կարգավորումները։ Մասնավորապես, ակնկալվում է հստակեցնել շահերի բախման հասկացությունը՝ այն դարձնելով ավելի ընդգրկուն` ներառելով նաև պոտենցիալ և թվացյալ շահերի բախման դեպքերը: Ակնկալվում է ընդլայնել նաև փոխկապակցված անձանց շրջանակը, հստակեցնել շահերի բախման իրավիճակների կառավարման առկա մեխանիզմները և այլն։

Բացի այդ, ակնկալվում է կարգավորել առևտրային ընկերությունների բաժնեմասերի/բաժնետոմսերի հավատարմագրային կառավարման հանձնելու ընթացակարգը՝ դարձնելով առավել թափանցիկ և կառավարելի։

 

[1] Տե՛ս https://laws-lois.justice.gc.ca/eng/acts/c-36.65/page-4.html#h-92254

[2] Տե՛ս https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1700-18#n449

[3] Տե՛ս https://uscode.house.gov/view.xhtml?req=(title:5a%20section:102%20edition:prelim)

[4] Տե՛ս http://documents.worldbank.org/curated/en/580601478253123042/pdf/AUS11340-WP-p153692-PUBLIC-ConflictofinterestEN.pdf էջ 123

[5] Տե՛ս http://www.acas.rs/law-and-regulations/laws/law-acas/

[6]Տե՛սhttps://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/486508/List_of_Ministers_Interests_Dec_2015.pdf

[7] Տե՛ս https://www.cmab.gov.hk/en/issues/PAO_Code_1.7.2012.pdf 

[8] Տե՛ս https://knowledgehub.transparency.org/helpdesk/foreign-exchange-controls-and-assets-declarations-for-politicians-and-publi

[9] Տե՛ս “Managing Conflict of Interest in the Public Sector A toolkit” OECD  Էջ 19, 103: https://www.oecd.org/gov/ethics/49107986.pdf

[10] ԹԻՀԿ, Շահերի բախման համակարգը և դրա կառավարումը ՀՀ հանրային ծառայության ոլորտում զեկույցից https://www.transparency.am/files/publications/1643389309-0-463573.pdf?v=4 էջեր 35-37

[11] 5 OECD, “Managing Conflict of Interest in the Public Sector․ A TOOLKIT”, 2007, p. 97, https://read.oecdilibrary.org/governance/managing-conflict-of-interest-in-the-public-sector_9789264018242-en#page33

[12] CօE «Recommendation No. R (2000) 10 of the Committee of Ministers to Member states on codes of conduct for public officials». Appendix to Recommendation No. R (2000) 10. Model code of conduct for public officials. Interpretation and application, https://rm.coe.int/16805e2e52

[13] Տե՛ս ԹԻՀԿ, Շահերի բախման համակարգը և դրա կառավարումը ՀՀ հանրային ծառայության ոլորտում, էջ 17, https://www.transparency.am/files/publications/1643389309-0-463573.pdf?v=4,

[14] ԱՄՆ ՄԶԳ կողմից ֆինանսավորվող «Հայաստանի բարեվարքության ծրագրի» Իրավական բարեփոխումների բաղադրիչի իրավական թիմի կողմից Հայաստանի բարեվարքության համակարգի օրենսդրության բացերի քարտեզագրման շրջանակներում պատրաստված Բարևարքության համակարգի վերաբերյալ օրենսդրական վերլուծությունը, էջեր 4-5

[15] Տե՛ս OECD “Managing Conflict of Interest in the Public Service. oecd guidelines and country experiences” p. 57

[16] CօE Recommendation No. R (2000) 10 of the Committee of Ministers to Member states on codes of conduct for public officials. Appendix to Recommendation No. R (2000) 10. Model code of conduct for public officials. Interpretation and application, https://rm.coe.int/16805e2e52

[17] ԱՄՆ ՄԶԳ կողմից ֆինանսավորվող «Հայաստանի բարեվարքության ծրագրի» Իրավական բարեփոխումների բաղադրիչի իրավական թիմի կողմից Հայաստանի բարեվարքության համակարգի օրենսդրության բացերի քարտեզագրման շրջանակներում պատրաստված Բարևարքության համակարգի վերաբերյալ օրենսդրական վերլուծությունը, էջեր 8-9

[18] Տե՛ս Закон украины “о предотвращении коррупции”, стат․ 28-36, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1700-18#Text

[19] Տե՛ս “Conflict of Interest Act” https://laws-lois.justice.gc.ca/eng/acts/c-36.65/page-1.html#docCont