«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ՁԿՆԵՐԻ ՎԻՐՈՒՍԱՅԻՆ ԱՐՅՈՒՆԱՀՈՍԱՅԻՆ ՍԵՊՏԻՑԵՄԻԱ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ ԵՎ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼՄԱՆ ՀՐԱՀԱՆԳԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍՆՆԴԱՄԹԵՐՔԻ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՏԵՍՉԱԿԱՆ ՄԱՐՄԻՆ ՂԵԿԱՎԱՐ

ՆԱԽԱԳԻԾ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍՆՆԴԱՄԹԵՐՔԻ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՏԵՍՉԱԿԱՆ ՄԱՐՄԻՆ ՂԵԿԱՎԱՐ

Հ Ր Ա Մ Ա Ն

2023 թվականի հոկտեմբերի -ի N  -Ն

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ՁԿՆԵՐԻ ՎԻՐՈՒՍԱՅԻՆ ԱՐՅՈՒՆԱՀՈՍԱՅԻՆ ՍԵՊՏԻՑԵՄԻԱ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ ԵՎ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼՄԱՆ ՀՐԱՀԱՆԳԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Ղեկավարվելով «Անասնաբուժության մասին» ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետով

Հ Ր Ա Մ Ա Յ ՈՒ Մ  ԵՄ՝

1. Սահմանել ձկների վիրուսային արյունահոսային սեպտիցեմիա հիվանդության դեմ պայքարի և կանխարգելման հրահանգը՝ համաձայն հավելվածի:
2. Սույն հրամանն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը:

Ա․ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ

2024 _________________ «   »

Երևան

Հավելված

ՀՀ սննդամթերքի անվտանգության տեսչական

մարմնի ղեկավարի

2024 _________________ «   »

N _____ հրամանի

ՀՐԱՀԱՆԳ

ՁԿՆԵՐԻ ՎԻՐՈՒՍԱՅԻՆ ԱՐՅՈՒՆԱՀՈՍԱՅԻՆ ՍԵՊՏԻՑԵՄԻԱ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ ԵՎ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼՄԱՆ

1. ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ

1․ Վիրուսային արյունահոսային սեպտիցեմիան (այսուհետ՝ ՎԱՍ) ձկների խիստ կոնտագիոզ հիվանդություն է, որը բնորոշվում է ներքին օրգանների և հյուսվածքների սեպտիցեմիայով և արյունազեղումներով։

2․  ՎԱՍ հարուցիչը (Egtved վիրուս)՝  Rhabdoviridae ընտանիքի Novirhabdovirus ցեղին պատկանող, ՌՆԹ պարունակող, համեմատաբար խոշոր՝ 180-240 x 60-75 նմ․ վիրուս է։ ՎԱՍ վիրուսը քաղցրահամ ջրերում 4 ^OC ջերմաստիճանային պայմաններում գոյատևում է 28-35 օր և պահպանում վիրուլենտությունը։  ՎԱՍ վիրուսը 14 ^OC ջերմաստիճանային պայմաններում 90%-ով վարակունակությունը կորցնում է 24 ժամվա ընթացքում, իսկ 44 ^OC ջերմաստիճանային պայմաններում ոչնչանում է 15 րոպեի ընթացքում։

3․ ՎԱՍ հիվանդությունը բռնկվում է ձմռան վերջին և գարնան սկզբին, երբ ջրի ջերմաստիճանը  8-10 ^OC է։ Հիվանդության նկատմամբ ընկալունակ են հատկապես մինչև 2 տարեկան ձկները։ Համաճարակը իր զարգացման փուլերով տևում է 1-2 ամիս, որի ընթացքում գրանցվում է զանգվածային անկումներ։ Հիվանդության հարուցիչի աղբյուր են հանդիսանում՝ հիվանդ և վիրուսակիր ձկները, իսկ վարակի փոխանցման գործոններն  են ՎԱՍ-ից սատկած դիակը, ջուրը և այլն։

4. Հիվանդության նկատմամբ ընկալունակ են և հիվանդանում են՝ սաղմոնազգիները, կարմրախայտները, օձաձկները, գայլաձկները, բեղլուները և ձողաձկները:

5․ Իշխանները ՎԱՍ-ով հիվանդանում են սկսած 4 շաբաթական հասակից: Մանրաձկները, վերանորոգող ձկները և արտադրողները ավելի դիմացկուն են հիվանդության նկատմամբ:

6. Հիվանդությանը նպաստում է ջրի ցածր ջերմաստիճանային պայմաններում երկար ձմեռելը, որի պատճառով ձկների դիմադրողականությունը նվազում է: Հիվանդությանը խթանում է ձկների սթրեսը, դրանց հետ տարբեր մանիպուլյացիաները (փոխադրում, տեսակավորում և այլն) կամ պահման տեխնոլոգիական ռեժիմի խախտումները (կերակրման ընդհատումներ, ջրի ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխություններ և այլն):
7. Ձկնաբուծական տնտեսություններում վարակի աղբյուր են հանդիսանում հիվանդ և թարմ անկած ձկները։ Վարակված ձկները վիրուսը արտազատում են մեզի, բորբոքված աղիքներից վնասված լորձաթաղանթների (բայց ոչ կղանքներով), սեռական գեղձերի արտադրանքներով, խռիկների, մաշկի և լողակների հյուսվածքների միջոցով:
8. ՎԱՍ վիրուսը փոխանցվում է ջրի և (կամ) ձկնաբուծական սարքավորումների միջոցով։ Բերանի ուղով վարակումը հնարավոր է հաննիբալիզմի դեպքում, կամ վարակված ձկների հում մսով և ներքին օրգաններով կերակրելու ժամանակ:
9. Վիրուսի մեխանիկական փոխանցողները կարող են հանդիսանալ ձկների արյանածուծ մակաբույծները, ինչպես նաև ձկնակեր թռչունները, որոնց կտուցի վրա և ստամոքսում այն պահպանվում է մինչև 2 ժամ և ավելի:
10. ՎԱՍ վիրուսը ջրի մեջ՝ 10°C ջերմաստիճանում 99,9% անակտիվանում է մոտ մեկ ամիս անց, տիղմի մեջ' 10 օր հետո: Ջրավազանների բացօթյա չորացումը 20-27°C ջերմաստիճանում 1 շաբաթվա ընթացքում ամբողջովին անակտիվացնում է վիրուսը, 45°C ջերմաստիճանում 60 րոպեում վիրուսը չեզոքանում է:
11. Հիվանդության գաղտնի շրջանը 7-15 ^OC ջերմաստիճանի պայմաններում տևում է 1-2 շաբաթ, երբեմն 25 օր: Վարակը դրսևորվում է՝ սուր, խրոնիկ և ներվային ձևերով: Սուր ընթացքի դեպքում կլինիկական նշաններն են՝ խախտվում է ձկների շարժման ներդաշնակությունը, մարմնի գույնը ստանում է մուգ շագանակագույն երանգ, կետային արյունազեղումներ մարմի տարբեր հատվածներում, աչքերը լինում են չռված, խռիկները դառնում են սակավարյուն և արյունազեղված: Խրոնիկ ընթացքի դեպքում նկատվում է՝ մարմնի գույնի սևություն, մեծացած որովայն, ակնախնձորի արտացցում: Ներվային ձևի դեպքում նկատվում է՝ արտաքինից առողջ թվացող ձկները կատարում են գալարաձև, երբեմն շրջանակաձև շարժումներ, նկատվում է մարմնի սպազմատիկ կծկումներ:
12. ՎԱՍ վիրուսով վարակված ձկների մոտ արտադրվում է ինտերֆերոն։ Հիվանդ ձուկը ձեռք է բերում կայուն իմունիտետ, արյան մեջ հայտնվում են հակամարմիններ, որոնց շրջանառության մակարդակը և տևողությունը (մի քանի ամսից մինչև մեկ տարի կամ ավելի) որոշվում է վարակիչ գործընթացի լարվածությամբ:

13․ ՎԱՍ-ի սուր ընթացքից անկած ձկների լյարդը արյունալցված է, երիկամները կարմրավուն, իսկ խրոնիկ ընթացքի դեպքում լյարդը սակավարյուն է և գորշ գույնի, երիկամները ևս գորշ գույնի ու ալիքաձև մակերեսով։

14․ ՎԱՍ-ի նախնական ախտորոշումը իրականացվում է համաճարակաբանական, կլինիկական և ախտաբանա-անատոմիական հետազոտությունների և վերլուծությունների հիման վրա։ Վերջնական ախտորոշումը իրականացվում է վիրուսաբանական ուսումնասիրությունների արդյունքում՝ վիրուսի անջատմամբ և դրա սերոլոգիական նույնականացմամբ, անհրաժեշտության դեպքում՝ կիրառելով կենսափորձ:

1. II. ՁԿՆԵՐԻ ՎԱՍ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ԿԱՆԽԱՐԳԵԼԻՉ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԸ

15․ Ձկնաբուծական տնտեսությունում ՎԱՍ-ի կանխարգելման համար անհրաժեշտ է խստորեն պահպանել անասնաբուժական պահանջները, ապահովել հիդրոքիմիական և հիդրոկենսաբանական օպտիմալ ռեժիմները, ջրավազաններում ձկան համալրման խտության չափանիշները և նվազագույնի հասցնել ձկներին սթրեսի ենթարկելու գործընթացները կիրառվող տեխնոլոգիական մանիպուլյացիաների ժամանակ:

16. Բուծման և աճեցման նպատակով ձկան և բեղմնավորված ձկնկիթի ներմուծումը թույլատրվում է միայն վարակիչ և ինվազիվ հիվանդություններից զերծ ձկնաբուծարաններից։

17․ Ձվաբջիջների և սերմնահեղուկի միջոցով վիրուսի փոխանցումը կանխելու համար ձվերի մակերեսը ախտահանել՝ մշակելով ձվերը յոդինոլի կամ քլորամինի-B լուծույթներով՝ դրանց օգտագործման ընթացիկ հրահանգներին համապատասխան: Մշակումն իրականացվում է երկու անգամ՝ ձվաբջիջների բեղմնավորումից անմիջապես հետո և աչքի փուլում։

18․ Ձկնակեր թռչուններից պաշտպանվելու համար բացօթյա լճակներն ու ձկներով ջրավազանները ծածկել ցանցերով։

19․ Բուծվող ձկներին վայրի ձկան մսով կերակրելը թույլատրվում է միայն՝ դրանք ջերմային մշակման ենթարկելուց հետո (1 ժամ պաստերիզացում՝ 60 ^OC  ջերմաստիճանում): Բացառել հում մսով և ձկան փորոտիքով կերակրելը։

20․ Ձկնաբուծական տնտեսության անասնաբույժի կողմից ՎԱՍ-ի ​​կասկածի դեպքում, անասնաբուժության ոլորտում վերահսկողություն իրականացնող լիազոր մարմնի (այսուհետ՝ լիազոր մարմին) տեսուչների հսկողության ներքո, իրականացվում է կենդանի ձկան կամ ախտաբանական նյութի փոխադրումը որիա՝ վիրուսաբանական փորձարկման համար։

21․ Մինչ վերջնական ախտորոշումը արգելվում է՝ այն ջրավազաններից որոնք կասկածվում են ՎԱՍ-ի համար անապահով լինելու մեջ ցանկացած ձկան փոխադրումը այլ ձկնաբուծական տնտեսություններ և ձկնաբուծական ջրավազաններ։

III. ՁԿՆԵՐԻ ՎԱՍ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԸ

22․ Ախտորոշումը հաստատվելուց հետո ձկնաբուծական տնտեսությունը հայտարարվում է անապահով ՎԱՍ-ի նկատմամբ, և դրա վրա սահմանվում է կարանտին։

23․ Ձկնաբուծական տնտեսության անասնաբույժը պարտավոր է.

ա) հիվանդության առաջացման և դրա տարածման տարածքի մասին անհապաղ տեղեկացնել տարածաշրջանի համաճարակաբանին և  լիազոր մարմնին։

բ) առանձին-առանձին հստակեցնել հիվանդության առաջացման ժամանակը և բոլոր տարիքային խմբերի սատկած ձկների քանակը.

գ) միջոցներ ձեռնարկել ձկնաբուծական տնտեսությունում վարակի աղբյուրը բացահայտելու համար.

դ) միջոցներ ձեռնարկել հիվանդության ընթացքի շուտափույթ թեթևացման և վերացման նպատակով.

24․ Կարանտինային ձկնաբուծական տնտեսություններում լիազոր մարմնի տեսուչի հսկողությամբ իրականացվում է արմատական ​​ախտահանություն և ջրավազանների պարբերական չորացում։

25․ Ձկնաբուծական տնտեսության բարելավման աշխատանքներն իրականացվում է լիազոր մարմնի մարզային կենտրոնի կողմից մշակված և հաստատված պլանի համաձայն։

1. ՁԿՆԵՐԻ ՎԱՍ ՀԻՎԱՆԴՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱՑՈՒՄ
2. Շուկայահանման ենթակա ձկները, որոնք չունեն հիվանդության նշաններ, թույլատրվում է հանել առևտրային ցանց ձկնաբուծարանի տարաներով: Ջուրը, որով տեղափոխվում է ձուկը, ենթարկվում է քլորացման և այնուհետև լցվում կոյուղու ցանց, իսկ գյուղական վայրերում այն ​​լցվում է դաշտերի վրա, ջրավազաններից ամենաքիչը 500 մ հեռավորության վրա: Ձկան տեղափոխումից հետո տարան լվացվում և ախտահանվում է 2% ֆորմալինի լուծույթով:

27․ Հիվանդության կլինիկական նշաններ ունեցող ձկները, ձկնկիթը և սատկած ձկների դիակները հավաքվում է և քլորակրի կամ կրաքարի լուծույթով ախտահանվում, հետո թաղվում ջրավազաններից հեռու՝ առնվազն 1,5 մ խորության վրա: Անասնաբույժի եզրակացության համաձայն՝ թույլատրվում է այդ ձկները (բացառությամբ դիակները) և ձկնկիթը եռացնելուց հետո ագտագործել որպես կեր այլ կենդանիների (թռչուններ, խոզեր կամ մորթատու կենդանիներ) համար։

28․ Լճակները, ջրավազաններն ու ջրանցքները ցամաքեցվում են, մաքրվում տիղմից և բեկորներից ու ախտահանվում կրաքարով 1 մ² տարածքի համար 0,5 կգ-ի հաշվարկով:

29. Ինկուբացիոն արտադրամասերի տարածքները, ջրավազանները, շղարշները, վանդակաճաղերը և դրանցում գտնվող այլ սարքավորումները, պահեստարանները և կերերի պատրաստման սենյակները մանրակրկիտ մաքրվում և ախտահանվում են նատրիումի հիդրօքսիդի 2% տաք լուծույթով կամ ֆորմալինի 2%-անոց լուծույթով, օգտագործելով խոզանակներ կամ հեղուկացիրներ:
30. Կենդանի ձկներ փոխադրող տրանսպորտային միջոցները, տակառները, տարաները ենթարկվում են մեխանիկական մաքրման օգտագործելով սոդայի բիկարբոնատի 0,2% լուծույթ, այնուհետև ախտահանվում են ֆորմալինի 2% լուծույթով: Փոքր արժեք ունեցող գույքը ենթակա է այրման:
31. Հնարավորության դեպքում սահմանվում է տնտեսությանը մատակարարվող ջրի օզոնացիոն կամ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթային մշակում:
32. Սույն գլխի 26-31-րդ կետերում նշված միջոցառումների իրականացումից հետո ձկնաբուծական տնտեսությունը չի շահագործվում առնվազն մեկ ամիս, այնուհետև վարակիչ հիվանդություններից զերծ ձկնաբուծարանից բուծման նպատակով ներմուծվում է կենդանի ձուկ կամ բեղմնավորված ձկնկիթ։
33. Առողջացումից հետո 12 ամիս շարունակ տնտեսություններում իրականացվում է աճեցված ձկան անասնաբուժական հսկողություն՝ տնտեսության անասնաբույժի և լիազոր մարմնի տեսուչի կողմից։ Տվյալ ժամանակահատվածում առնվազն երկու անգամ (գարնանը 8-12°C ջրի ջերմաստիճանում և հաջորդ ձմռան կեսերից մինչև գարուն) իրականացվում է մանրաձկան, մեկ տարեկան կամ երկու տարեկան ձկների վիրուսաբանական ուսումնասիրություն։ Վիրուսակիրների հայտնաբերման նպատակով հետազոտում են 150 ձկների նմուշներ։ Ընտրված փորձանմուշներում, ի լրումն պարենխիմային օրգանների, պետք է ներառի նաև ուղեղի, խռիկների, մաշկի և լողակների նմուշներ:
34. Եթե տնտեսությունում հայտնաբերվում են ՎԱՍ վարակված ջրավազան կամ մի քանի ջավազաններ, ապա դրանք բոլորը առողջացվում են միաժամանակ՝ օգտագործելով վերը նկարագրված ամբողջական ախտահանման և չորացման մեթոդը:
35. Երբ անբարենպաստ տնտեսությունում ձևավորվում է ՎԱՍ վարակի մշտական ​​օջախ և ջրաղբյուրում առկա է հարուցը, պետք է օգտագործել հիվանդության վերացման համալիր մեթոդը, որը նախատեսում է տնտեսության աստիճանական բարելավում՝ միտված ձկների ֆիզիոլոգիական վիճակի և նրանց դիմադրողականություն բարձրացմանը հիվանդությունների նկատմամբ:
36. Կարանտինի պայմաններով համալիր եղանակով առողջացվող ձկնաբուծական տնտեսությունում արգելվում է՝

 ա) տարբեր տարիքային խմբերի ձկների խառը պահվածքը.

բ) այլ լճակներում (ջրավազաններում) վարակված լճակում (ջրավազանում) օգտագործվող ձկնաբուծական սարքավորումների օգտագործումը:

37. Ձկներն աճեցվում են առանձին ըստ տեսակների և տարիքային խմբերի, որոնց խնամքի համար նշանակվում է առանձին անձնակազմ, բոլոր անհրաժեշտ արտահագուստներով և սարքավորումներով (քերիչներ, վրձիններ, ցանցեր և այլն)։ Ձկների տեսակավորումն ու փոփոխումն իրականացվում է միայն այս խմբերում։
38. Տնտեսության անասնաբույժի և լիազոր մարմնի տեսուչի կողմից սահմանվում է անասնաբուժական խիստ հսկողություն ֆերմայում աճեցված բոլոր ձկների նկատմամբ: Առանձին լճակներում կամ ջրավազաններում հիվանդություն առաջանալիս դրանցում առկա բոլոր ձկները ոչնչացնում են (ախտահանում և թաղում), ջրավազանները մաքրվում ու ախտահանվում են։
39. Ձեռնարկվում է միջոցներ ջրավազաններում ջրի հոսքի ուժեղացման, դրանք ​​թթվածնով հարստացնելու և դրանցում ձկան համալրման խտությունը հնարավորինս նվազեցնելու ուղղությամբ։
40. Հակամակաբույծային բուժումներն իրականացնել ժամանակին, հատուկ ուշադրություն դարձնելով արյան մակաբույծների դեմ պայքարին։
41. Ձկնակեր թռչուններից պաշտպանվելու նպատակով բացօթյա լճակներն ու ջրավազանները ծածկել ցանցերով։
42. Նվազեցնել տեխնածին սթրեսների ազդեցությունը և խստորեն պահպանել ձկների աճեցման եղանակը:
43. Ապահովել ձկներին բարձրակարգ և բալանսավորված կերերով: Գարնանը հիվանդության ամենամեծ ռիսկի ժամանակաշրջանում, կերերը հարստացնել ասկորբինաթթվով (վիտամին C) կամ օգտագործել դրա ածանցյալը` ասկորբատ մոնոֆոսֆատ կամ պոլիֆոսֆատ: Ասկորբինաթթուն կերի մեջ է ավելացվում 1-2 գ/կգ, թթվային ֆոսֆատները՝ 50 մգ/կգ հաշվարկով։ Այս պատրաստուկով ձկներին կերակրել 2-4 ամիս։ Հնարավորության դեպքում գարնանը տարեցների և մեծ ձկների մոտ ջրի ջերմաստիճանը բարձրացնել մինչև 15-16°C, իսկ մանրաձկների մոտ մինչև 19-20°C:
44. Վերականգնողական և ձվադրողների գլխաքանակները ձևավորել էպիզոոտիկ շրջանում չհիվանդացած և ՎԱՍ նկատմամբ բարձր դիմադրողականություն ունեցող ձկներից: Ցանկալի է իրականացնել ՎԱՍ-ին ավելի դիմացկուն ձկնատեսակների աճեցմանը (չինուկի սաղմոն, կոհո սաղմոն, սաղմոն, իշխան): Դրանց ներմուծումը ձկնաբուծական տնտեսություն իրականացնել լիազոր մարմնի տեսուչի հսկողությամբ։
45. Իրականացնել արտադրող ձկների անհատական ​​թեստավորում վիրուսակրության նկատմամբ գամետների ձվադրման ընթացքում: Բեղմնավորված ձկնկիթը որից անջատվել է վիրուսը, և դրանք արտադրած ձկներ-արտադրողները ոչնչացվում են։
46. Անկախ առողջացման եղանակից կարանտինը հանվում է տնտեսությունից և այն հայտարարվում է ապահով, եթե մշտադիտարկման սկզբից հետո 12 ամսվա ընթացքում ձուկը չի ցուցաբերել ՎԱՍ-ին բնորոշ կլինիկական նշաններ և ախտանատոմիական փոփոխություններ, ինչպես նաև կրկնակի վիրուսաբանական հետազոտությունները տվել են բացասական արդյունք: