«Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի և հարակից օրենքների նախագծեր

ԲՀՀ-Հայաստան Արդարադատության խմբի կարծիքը Հասարակական կազմակերպությունների՝ դատարան դիմելու իրավակարգավորումների նախագծի վերաբերյալ 25 դեկտեմբերի, 2018թ․ Այս նախագիծը Հասարակական կազմակերպություններին (այսուհետ՝ ՀԿ) հնարավորություն է տալիս իր ռազմավարությունից բխող և իր շահառուների իրավունքների պաշտպանության նպատակով դատարան հայց ներկայացնել Ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով (Նախագծում․ Հոդված 1, հոդված 2 - Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին; հոդված 1 «Հասարակական կազմակերպությունների մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին)։ Սահմանադրական դատարանը իր որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշմամբ հայտնել էր, որ ՀԿ պետք է հնարավություն ունենա իր ռազմավարությունից բխող գործունեության շրջանակներում հանրային շահի տեսանկյունից դատարան հայց ներկայացնել, որը չի ենթադրում, որ միայն կարող է վիճարկել Ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերը, այլ կարող է օրինակ վիճարկել վարչական մարմնի անգործությունը և այլն ․․․ ՀՀ Սահմանադրական դատարանը 2010թ. սեպտեմբերի 7-ին թիվ 906 որոշման 7-8-րդ կետերում ՀՀ Սահ¬մանադրության 1-ին հոդվածում ամրագրված ժողովրդավարական և իրավական պետության, ինչպես նաև քաղաքացիական հասարակության կայացման համատեքստում հասարակական կազմակերպությունների` պետությունում ունեցած դերի և նշանակության մասին արտահայտել է հետևյալ դիրքորոշումը. «Քաղաքացիական հասարակությունն ինքնուրույն և պետությունից անկախ հասարակական մեխանիզմների և հարաբերությունների համակարգ է, որը պայման¬ներ է ապահովում կոլեկտիվների և անհատների մասնավոր շահերի և պահանջ¬մունքների բավարարման համար: Քաղաքացիական հասարակության բաղա¬դրատարր հանդիսացող սոցիալական կառուցակարգերի շրջանակում ուրույն տեղ են զբաղեցնում հասարակական կազմակերպությունները: Վերջիններիս դերն ինքնանպատակ չէ, քանի որ, նախ՝ միավորումների գործունեությունը նախատեսված է Սահմանադրությամբ եւ Մարդու իրավունքների եւ հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիայով, երկրորդ՝ հասարակական կազմակերպություններն ունեն կոլեկտիվների եւ անհատների մասնավոր շահերի եւ պահանջմունքների իրացմանը, այդ թվում՝ հանրային կառավարմանը մասնակցելու գործառույթ, երրորդ՝ հասարակական կազմակերպությունների միջոցով է, որ հասա¬րակությունը հնարավորություն է ստանում հասարակական հսկողություն եւ վերահս¬կողություն սահմանել պետական կառավարման եւ տեղական ինքնակառավարման նկատմամբ: Այս հանգամանքը, հատկապես կարևորվում է այն պարագայում, երբ առկա է ոչ թե անհատի, այլ իրավունքի կոլեկտիվ սուբյեկտի սուբյեկտիվ իրավունք¬ների կամ օրինական շահերի խախտում: Հաշվի առնելով հասարակական կազմակերպությունների դերը պետության և քաղաքացիական հասարակության կյանքում, առաջնորդվելով վերջիններիս գործու¬նեության արդյունավետության բարձրացման նկատառումներով՝ սահմանադրական դատարանը գտնում է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրքը շահագրգիռ (կանոնադրական համապատասխան իրավասությամբ օժտված) հասարակական կազմակերպությունների համար, որպես իրավաբանական անձ, կարող է սահմանել տվյալ ոլորտում անձանց խախտված իրավունքների համար դատարան դիմելու իրավունքի իրացման դեպքերը եւ կարգը՝ հաշվի առնելով actio popularis բողոքների ինստիտուտի առնչությամբ եվրոպական ներկա զարգացումների միտումները: Նման իրավակարգավորումը կնպաստեր ոչ միայն խախտված իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությանը, այդ թվում՝ դատական պաշտպանության արդյունավետությանը, այլև կբարձրացներ քաղաքացիական հասարակության բաղադրատարրը հանդիսացող՝ հասարակական կազմակերպությունների դերը: Ընդ որում, ուրիշի խախտված իրավունքների համար դատարան կամ այլ մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց դիմելու իրավունքի իրացման դեպքերը և կարգը սահմանելիս հարկ կլինի հաշվի առնել միայն այն հասարակական կազմակերպու¬թյուններին, որոնց նպատակներից են կոլեկտիվ կամ համայնքային կոնկրետ շահերի պաշտպանությունը»: Առաջարկվող նախագծով ստացվում է, որ ՀԿ-ն միայն Վարչական դատավարության օրենսգրքի 191 հոդվածի շրջանակներում է իրավունք ունենում դատարան դիմելու, իսկ 1. Վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետևյալ գործերը. Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի նորմատիվ իրավական ակտերի, գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի, ինչպես նաև համայնքի ավագանու ու համայնքի ղեկավարի նորմատիվ իրավական ակտերի` դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը։ Վերը վկայակոչված իրավական մեկնաբանությունից կարելի է պնդել, որ հասարակական կազմակերպությունը , որի տեսլականն է՝ օրինակ՝ «Մարդու արժանապատվության, ժողովրդավարության և խաղաղության գերակա արժեքներով ձևավորված հասարակություն», և որի ռազմավարական նպատակները բխում են տեսլականից, կարող է դիմել վարչական դատարան՝ վիճարկելով պետական մարմինների այն գործողությունները/անգործությունը, որոնք սահմանափակում, միջամտում կամ այլ կեպ վատթարացնում են ՀՀ քաղաքացիների իրավունքներն ու ազատությունները: Այս պարագայում ՀԿ-ն հնարավորություն պետք է ունենա նաև ՀՀ վարչական դատարաններում վիճարկել ՀՀ նախագահի գործողությունների իրավաչափությունը: (որոնք անբարենպաստ պայմաններ են ստեղծում ՀՀ քաղաքացիների համար)