«Հայաստանի Հանրապետության գործարար միջավայրի բարելավման 2019-2024 թվականների ռազմավարությունը հաստատելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշման նախագիծ

2 - Agree
2 - Disagree

The summary includes all the content proposals presented in the draft, online written within 2 working days,sent by e-mail within 10 working days

project.digest.no	Suggesion author, date of receipt	Suggestion content	Conclusion	Changes made
	1	2	3	4
1	Տիգրան Սարաֆյան 11.10.2019 11:15:54	բարեփոխումները ուղղությունների բաժին 5-ը շատ դեկլարատիվ է և վերախմբագրման կարիք ունի, այն պետք է լինի աղյուսակային նաև, քանի որ ուղղություններ կան որոնք էկոնոմիկայի նախարարության շրջանակինը չեն և պետք է համակատարող կամ այլ մարմինների դերը հստակ երևա թե ինչ անելիք ունեն, օրինակ տնտ. մրցակցությունը պետք է համապատասխան հանձնաժողովի հետ արվի, աշխ. օրենսգրքի հարցերը ԱՍՀՆ-ի հետ և այլն, թերի է,
2	Լիլիթ Սարգսյան 24.10.2019 16:13:54	Ռազմավարության տեսլականը՝ 2.3, բաժնում նշված է՝ “Ռազմավարության տեսլականն է՝ նախատեսվող միջոցառումների արդյունքում լինել գործարար և ներդրումային միջավայրի գրավչությամբ աշխարհի առաջին 15 երկրների շարքում”։ Առաջին հայացքից շատ ողջունելի թիրախ է: Այդուհանդերձ Ռազմավարության թիրախները՝ 4.2 բաժնում նշվում է միայն Doing business ինդեքսով առնվազն 15-րդ տեղը գրավելու մասին: Այսինքն տվյալ պարագայում գործարար և ներդրումային միջավայրի գրավչությամբ աշխարհի առաջին 15 երկրների շարքում լինելը նույնականացված է Doing business ինդեքսով առնվազն 15-րդ տեղը գրավելու հետ: Առնվազն միամտություն է կարծել, որ Doing business-ում 15-րդ տեղը գրավելու արդյունքում ՀՀ-ն կդառնա ներդրումային գրավչություն ունեցող առաջին 15 երկրներից մեկը: Որպես ասվածի ապացույց նշենք, որ 2019թ. Doing business-ի տվյալներով (սա գնահատվում է 2018-ի արդյունքների հիման վրա) Լիտվան զբաղեցնում է 14-րդ հորիզոնականը, Ադրբեջանը՝ 25-ը, իսկ օրինակ՝ Ճապոնիան՝ 39, Բելգիան՝ 45-ը, Լյուքսեմբուրգը՝ 66-ը: Արդյո՞ք սա նշանակում է, որ վերջին 3 երկրները ներդրումային ավելի քիչ գրավչություն ունեն, քան Ադրբեջանն ու Լիտվան: Ընդ որում՝ 2018թ. Ճապոնիայի ՕՈՒՆ զուտ ներհոսքը կազմել է 26 մլրդ դոլար՝ աճելով նախորդ տարվա համեմատ, երբ Ճապոնիան ավելի բարձր դիրք էր գրավում Doing business-ում(34-րդ տեղ), իսկ Լիտվայինը՝ նվազ, քան 1 մլրդ դոլար, որը նվազել է նախորդ տարվա համեմատ, երբ Լիտվան ավելի ցածր դիրքում էր (16-րդ տեղ), Ադրբեջանինը՝ նվազ, քան 1.5 մլրդ դոլարը, որը նվազել է նախորդ տարվա համեմատ, երբ Ադրբեջանն անհամեմատ ցածր դիրքում էր (57-րդ հորիզոնական): Ինչպես տեսնում ենք ավելի ցածր հորիզոնականներում գտնվող երկրներում ներդրումների ներհոսքն ավելի մեծ է եղել, քան ավելի բարձր դիրքում գտնվողներում: Միևնույն ժամանակ՝ նույն երկրում ներդրումների հոսքը մեծացել է այն պարագայում, երբ նրա դիրքերը Doing business վարկանիշային աղյուսակում վատացել են: Ուստիև ստիպված ենք փաստել, որ Doing business վարկանիշային աղյուսակում բարձր դիրք գրավելն ու դիրքի բարելավումը չեն կարող հանդիսանալ ներդրումային գրավչության վրա ազդող էական գործոն, հատկապես, որ տվյալ ցուցանիշի շրջանակում դիտարկվում են հիմնականում ընթացակարգային խնդիրներ, այլ ոչ հիմնարար բարեփոխումներ:
3	Լիլիթ Սարգսյան 24.10.2019 16:14:30	Թիրախները և դրանց չափման մեթոդաբանությունը՝ 4.1, բաժնում նշվում է, որ “Սույն ռազմավարության շրջանակը միայն մասամբ է ներառված Գլոբալ մրցունակության ինդեքսի և Տնտեսական ազատության ինդեքսի հաշվարկման մեթոդաբանության հիմքում։ Մասնավորապես,գլոբալ մրցունակության ինդեքսի հաշվարկման համակարգում սույն ռազմավարության շրջանակից ներառված գործոնների ընդհանուր կշիռը չի գերազանցում ինդեքսի հաշվարկման վրա ընդհանուր ազդեցության 15%-ը։” Այս պնդումն անհասկանալի է, քանի որ գլոբալ մրցունակության ինդեքսի հաշվարկում ներառված 116 ցուցանիշներից 86-ը էականորեն ազդում են գործրար միջավայրի զարգացման վրա, որոնց ազդեցությունը ընդհանուր ինդեքսի հաշվարկի վրա կազմում է ավելի, քան 80%: Ուստիև եթե տվյալ ռազմավարության շրջանակում ներառված են գլոբալ մրցունակության ինդեքսի հաշվարկման վրա ընդհանուր 15% ազդեցություն ունեցող գործոններ, դա առնվազն նշանակում է, որ գործարար միջավայրի զարգացման վրա ազդող շատ մեծ թվով գործոններ չեն քննարկվել տվյալ ռազմավարության շրջանակում: Ռազմավարության Թիրախները՝ 4.2, բաժնում փորձ է արվել թիրախավորել Doing business-ի ենթասյուներում ՀՀ դիրքն այնպես, որ վերջնական արդյունքում ՀՀ դիրքը Doing business վարկանիշային աղյուսակում լինի առնվազն 15-րդը: Ընդ որում՝ Ռազմավարության Հավելված 1-ում վերլուծվում է 15-րդ հորիզոնականում հայտնված երկրների միավորները մի քանի տարվա համար և նշվում է, որ “Բոլոր դեպքերում տարեցտարի աճում է տվյալ տեղում հայտնվելու համար անհրաժեշտ միավորի թիվը”: Այս ամենով հանդերձ ՀՀ-ի համար ընտրված թիրախները ոչ մի պարագայում հնարավորություն չեն տա հայտնվել առնվազն 15-րդ հորիզոնականում: Քննարկենք դրանցից մեկը՝ Շինարարական թույլտվությունների համար թիրախային միավոր է սահմանվել 80.83: 2019թ. զեկույցում այս ցուցանիշի մասով 15-րդ հորիզոնականում գտնվում է Հյուսիսային Մակեդոնիան, որի միավորը 83.5 է: Ուստի հարց է առաջանում՝ ինչպե՞ս կարող է տարիներ անց ավելի ցածր միավոր հավաքած երկիրը զբաղեցնել առնվազն 15-րդ հորիզոնականը:
4	Լիլիթ Սարգսյան 24.10.2019 16:15:12	Ռազմավարության 5.11, 5.12, 5.13 բաժինները չունեն որևէ թիրախավորում, ներկայացված են խիստ վերացական, ուստիև հետագայում չափման և ստուգման հնարավորություն չեն տալու: Այս բաժիններում շարադրված տրամաբանությամբ տվյալ ոլորտում իրականացված կես քայից մինչև անթիվ քայլերով իրականացված բարեփոխումները պետք է դիտարկվեն որպես տվյալ բաժնով նախատեսված միջոցառումների իրականացում, ինչը անթույլատրելի է: Մասնավորապես ռազմավարությունում ներկայացված ձևակերպմամբ անհասկանալի է՝ արդյո՞ք կարող ենք ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքում մի բառի փոփոխությունը համարել տվյալ ողջ բաժնով նախատեսված միջոցառումների ամբողջություն, թե՞ առավել մասշտաբային ու լուրջ փոփոխություններից հետո միայն կհամարենք, որ տվյալ բաժնով նախատեսված միջոցառումներն իրականացվել են: Մեկ այլ օրինակ՝ Կորպորատիվ կառավարում՝ 5.13 բաժնում նախատեսվում է “մշակել մասնավոր հատվածում կանոնագրքի կիրառման և այն կիրառող ընկերությունների խրախուսման գործիքակազմ”: Տվյալ պարագայում ի՞նչ գործիքակազմի մասին է խոսքը: Դա կարող է լինել, օրինակ՝ պետական գնումների պարագայում կորպորատիվ կառավարման կանոնագիրք ներդրած ընկերություններին առաջնահերթություն տալը, կամ այն ներդրած ընկերություններին հարկային և այլ արտոնություններ կամ նրանց նկատմամբ վերահսկողության մեղմ մեխանիզմներ կիրառելը: Բոլոր նշված միջոցառումները, սակայն, կամ առաջացնելու են կոռուպցիոն ռիսկեր, կամ նպաստելու են փոքր բիզնեսի համար անհավասար մրցակցության և ավելի խիստ վերահսկողության՝ այսպիսով վերացնելով այն: Հասկանալի է, որ փոքր բիզնեսի համար մեծ ճոխություն է կորպորատիվ կառավարման կանոնագրքի ներդրումն ու դրա կիրարկումը: Այսպիսով սույն ռազմավարության մեջ ներկայացված վերացական գաղափարների արդյունքում կարող են հետագա տարիներին իրականացվել փոքր բիզների վիճակի վատթարացմանն ուղղված, կամ կոռուպցիոն նոր մեխանիզմներ առաջադրող միջոցառումներ՝ հիմնավորելով այն սույն ռազմավարության տվյալ բաժնով նախատեսված թիրախների իրագործմամբ: Չի կարելի անտեսել այն հանգամանքը, որ այսօրվա ռազմավարության մշակողն ու վաղվա իրականացնողը կարող են տարբեր անձիք լինել, որոնք չեն կարող գուշակել, թե ինչ էին ենթադրել իրականացնել ռազմավարությունը մշակողները: Ուստի անհրաժեշտ է հստակ ներկայացնել թիրախները և ընտրել չափելի ցուցանիշներ: Միայն այդ դեպքում հնարավոր կլինի արդյունավետ գործողությունների իրականացման ծրագիր մշակել, իրականացնել և ստուգել՝ արդյոք հասել ենք թիրախներին, թե թերացել:
5	Լիլիթ Սարգսյան 24.10.2019 16:15:28	Ռազմավարության Մոնիտորինգ, գնահատում և հաշվետվողականություն՝ 6-րդ, բաժնում նշվում է ՝ “Ռազմավարության իրականացման մոնիտորինգի նպատակով գործողությունների իրականացման համար պատասխանատու կամ համակատարող մարմինները եռամսյակային պարբերականությամբ հաշվետվություններ կտրամադրեն սույն ռազմավարության իրականացման համար պատասխանատու լիազոր մարմնին` ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությանը: Վերջինս կիրականացնի ընթացիկ մոնիտորինգ, որը ենթադրում է`….., Գործողությունների կատարման ծավալից ելնելով դրանց ազդեցության կանխատեսում միջազգային վարկանիշներում Հայաստանի դիրքի տեսանկյունից, ….”: Այս սկզբունքը ևս վկայում է այն մասին, որ ռազմավարությունն ուղղված է բացառապես միջազգային վարկանիշային աղյուսակներում ՀՀ դիրքի բարելավմանը, քանի որ թիրախավորման որևէ այլ տարբերակ չի նախատեսվում: Ռազմավարության SWOT վերլուծություն՝ 7-րդ բաժնում ներկայացված է չափազանց մակերեսային վերլուծություն, որը չի ներառում խնդիրների մանրակրկիտ ուսումնասիրություն: Ընդ որում, SWOT վերլուծությունը պետք է իրականացվեր ոչ թե ռազմավարության վերջում, այլ սկզբում և առհասարակ իմաստ չունի ռազմավարության մեջ այն ներառել: SWOT վերլուծությունը պետք է իրականացվի ռազմավարության մշակման նախնական փուլում, որի արդյունքում կբացահայտվեն ՀՀ գործարար միջավայրի ուժեղ, թույլ կողմերը, հնարավորություններն ու վտանգները: Եվ միայն դրանց խորքային բացահայտումից հետո պետք է մշակվի ռազմավարությունը, որը միտված կլինի առկա ուժեղ կողմերի պահպանմանն ու կատարելագործմանը, թույլ կողմերի հնարավորինս առավելագույն չափով նվազեցմանը, հնարավորությունների օգտագործմանը և ռիսկերը մեղմելուն ուղղված քայլերի մշակմանը: SWOT վերլուծության խորքային իրականացումը անհրաժեշտաբար պետք է պարունակի առնվազն 3 փուլով վերլուծություն՝ 1. Գործարարների խնդիրների բացահայտում նրանց շրջանում անցկացված սոցիոլոգիական հարցման միջոցով, 2.միջազգային վարկանիշային աղյուսակներում երկրի դիրքի և այն պայմանավորող գործոնների դինամիկայի, ինչպես նաև տարածաշրջանի կամ այլ թիրախային երկրների խմբի (օրինակ՝ ԵՏՄ) հետ համեմատական վերլուծություն, 3. Գործարար միջավայրի վրա ազդող այլ ցուցանիշների դինամիկայի և երկրների թիրախային խմբի հետ համեմատական վերլուծություն: Առնվազն այս 3 փուլերից հետո միայն դրանց արդյունքների ընդհանրացմամբ հնարավոր կլինի վեր հանել ՀՀ գործարար միջավայրի ուժեղ, թույլ կողմերը, հնարավորություններն ու վտանգները: Հակառակ դեպքում, եթե խորապես բացահայտված չեն վերոնշյալները, ապա ինչի՞ բարելավմանն է ուղղված ռազմավարությունը՝ բացահայտ խնդիրների՞, որոնք առանց որևէ վերլուծության պարզ են: Սա անթույլատրելի մոտեցում է ռազմավարության մշակման համար: Քանի որ ռազմավարության հիման վրա հետագա 5 տարիների ընթացքում մշակվելու է գործողությունների ծրագիր և ժամանակացույց, որը, փաստորեն միայն ակնհայտ խնդիրների լուծմանն է ուղղվելու՝ բաց թողնելով ուշադրությունից շատ կարևոր խնդիրներ: Սրա արդյունքում տնտեսությունը կամ շատ փոքր տեմպերով կզարգանա, կամ չի զարգանա: Ուստիև նման ճոխություն մեզ թույլ տալ չենք կարող: Այս ամենով հանդերձ անգամ պետք է նշել, որ ներկայացված նախագիծը ուղղված չէ անգամ ակնհայտ խնդիրների լուծմանը, այն մեծամասամբ նվիրված է Doing business վարկանիշային աղյուսակում ՀՀ դիրքերի բարելավմանը, քանի որ ռազմավարության 10 էջը նվիրված է Doing business-ում դիրքերի բարելավմանն ուղղված քննարկումներին, 0.5 էջը՝ աշխատանքային օրենսդրությանը, 1.5 էջը՝ տնտեսական մրցակցության պաշտպանությանը, 1 էջը՝ կորպորատիվ կառավարմանը, 0.5 էջը՝ ինտեգրված տվյալների համակարգին: Կրկին պետք է նշեմ, որ Doing business ցուցանիշը բավական հեռու է գործարար միջավայրի զարգացման աստիճանի ցուցիչ լինելուց, քանի որ 2019թ. Doing business-ի տվյալներով Լիտվան զբաղեցնում է 14-րդ հորիզոնականը, Ադրբեջանը՝ 25-ը, Ճապոնիան՝ 39, Բելգիան՝ 45-ը, Լյուքսեմբուրգը՝ 66-ը: ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարության մասնագետները անկեղծորեն հավատու՞մ են այն թեզին, որ Լիտվան ու Ադրբեջանը ապահովում են ավելի լավ գործարար միջավայր, քան Բելգիան, Ճապոնիան ու Լյուքսեմբուրգը: Եզրակացություն. Սույն ռազմավարությունը դեռևս շատ հեռու է արդյունավետ ռազմավարություն լինելուց: Դրանում ներկայացված թիրախային ցուցանիշները հնարավորություն չեն տալու առաջիկա 5 տարիներին հասնելու գլխավոր թիրախին՝ գործարար և ներդրումային միջավայրի գրավչությամբ աշխարհի առաջին 15 երկրների շարքում ՀՀ-ի դիրքավորմանը: Առանձին բաժինները չունեն հստակ սահմանված թիրախներ և չափելի չեն, ուստի անհնար է դրանց իրականացումը գործնականում ստուգել: Ի վերջո մի շարք բաժինների վերացական ներկայացումը ապագայում կարող է հնարավորություն տալ այնպիսի միջոցառումների իրականացման, որոնք ոչ թե կբարելավեն, այլ կվատթարացնեն ՀՀ գործարար միջավայրի և ներդրումային գրավչությունը:
6	Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն 25.10.2019 17:29:22	ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀՀ գործարար միջավայրի բարելավման ռազմավարության նախագծի վերաբերյալ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության կողմից մշակվել է Հայաստանի Հանրապետության գործարար միջավայրի բարելավման ռազմավարության նախագիծը, որի վերաբերյալ առկա են հետևյալ նկատառումները․ 1․ Փաստաթղթի կառուցվածքը և չափելիության ցուցիչները Ռազմավարության նախագիծը որպես գործարար միջավայրի բարելավման նպատակ իրավացիորեն մատնանշել է միջազգայնորեն մրցունակ ազգային տնտեսության կառուցումը։ Այդ նպատակով առաջադրվել են գործարարների համար վարչարարական բեռի և ռիսկերի կրճատման կարևորագույն խնդիրը լուծելու թիրախներ, այդ թվում՝ վարկերի ստացման, հանրային ծառայությունների մատակարարման ցանցերին միացման, փոքր բաժնետերերի պաշտպանության, սնանկության ճանաչման գործընթացների հստակեցման և արդյունավետության բարձրացման։ Սակայն հարկ ենք համարում նշել, որ նախագիծը չի նախատեսում կոնկրետ ժամկետներում գործողություններ, որոնց իրականացումը հնարավորություն կընձեռի բարելավել գործարար միջավայրի համար իրավական դաշտը և գնահատել կոնկրետ արդյունքները ժամանակի մեջ։ Այլ կերպ ասած՝ նախագիծը չունի ռազմավարության իրականացման միջոցառումների ծրագիր, ինչը բացառում է նախագծով նախանշված նպատակների չիրականացման դեպքում պատասխանատվության գործոնը, քանի որ չկան կոնկրետ գործողություններ և պատասխանատուներ։ Առաջարկություն • Ռազմավարությունից բացի մշակել և քննարկման ներկայացնել ռազմավարության իրականացման միջոցառումների ծրագիր՝ ամրագրելով ռազմավարությամբ նախանշված նպատակների իրականացման ժամկետները և պատասխանատուներին։
7	Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն 25.10.2019 17:29:22	2․ Հանրային ծառայությունների մատակարարման ցանցերին միանալու գործընթաց Ռազմավարության նախագծի 5․3 կետով որպես գործարար միջավայրի բարելավման եղանակ նախատեսված է նաև հանրային ծառայությունների մատակարարման ցանցերին միացման գործընթացի պարզեցումը, սակայն նախատեսված չեն այն գործողությունները և մեխանիզմները, որոնք պետք է իրականացվեն այդ նպատակին հասնելու համար։ Հայաստանում ինչպես նախկինում, այնպես էլ ներկայումս գործարար միջավայրի բարելավման տեսանկյունից բավական լուրջ խոչընդոտ է հանդիսանում գազամատակարարման, ջրամատակարարման և ջրահեռացման, էլեկտրամատակարարման ծառայությունները սպառող-բաժանորդներին հասցնելու գործընթացը։ Ավելին, այդ բնագավառում առկա են կոռուպցիոն ռիսկեր, քանի որ բացակայում են հստակ կանոնակարգերը, որոնք հնարավորություն կտան կանխատեսելի դարձնել այդ ծառայությունների հասանելիության ժամկետները և մեխանիզմները, ինչից ելնելով էլ համապատասխան ծառայություններ մատուցող ընկերությունները շատ հաճախ խնդիրները կարգավորում են ըստ իրավիճակի և ըստ դիմող սուբյեկտի հնարավորության սահմանների։ Վերոնշյալ ծառայությունների մատուցման ոլորտն ըստ էության գտնվում է մասնավոր գերխոշոր ընկերությունների մենաշնորհային կառավարման դաշտում և վերջիններիս կողմից այդ ծառայությունների մատուցումը չի սահմանափակվում միայն ապրանք-ծառայությունների մատակարարմամբ։ Այն ներառում է նաև վերոնշյալ ընկերությունների կողմից այդ ծառայություններից օգտվելու հնարավորություն ընձեռելը կամ համապատասխան ենթակառուցվածքների տրամադրումը՝ իրենց կողմից կազմված նախահաշվի հիման վրա։ Հիշյալ հանգամանքը հանրության կողմից միշտ քննադատվել է քաղաքաշինական ծրագրերի իրականացմանը, ուստի նաև գործարար միջավայրի բարելավմանը խոչընդոտելու տեսանկյունից։ Առաջարկություն • Ռազմավարության նախագծով նախատեսել հանրային ծառայություններ մատուցող ընկերությունների համար ծառայությունների հասանելիության ապահովման պարտավորություն՝ համապատասխան իրավական երաշխիքներ սահմանելու եղանակով։ • Գործարար միջավայրի բարելավման տեսանկյունից տնտեսվարողների համար որպես լրացուցիչ երաշխիք սահմանել ՀՀ կառավարության պարտավորությունը՝ վերոնշյալ ընկերությունների կողմից ծառայությունների հասանելիությունն ապահովելու պարտականությունները չկատարելու դեպքում դատական կարգով պետական շահերի պաշտպանության հայցի հարուցման ձևով։
8	Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն 25.10.2019 17:29:22	3․ Արժեթղթերի շուկայի կայացում Անկախության հռչակումից ի վեր Հայաստանում տնտեսության զարգացման տեսանկյունից անտեսվել է արժեթղթերի շուկայի դերակատարումը։ Այս հանգամանքին անդրադարձ չկա նաև ներկայացված նախագծում։ Մինչդեռ ժամանակակից աշխարհում տնտեսություններում ներդրումներ կատարելու արդյունավետ ձևերից մեկը արժեթղթերի առուվաճառքի միջոցով շահույթ ստանալն է։ Հայաստանի իրավական դաշտում դեռևս ձևավորված չեն անհրաժեշտ գործիքակազմեր, որոնք հնարավորություն կտան ակտիվացնել արժեթղթերի շրջանառությունը և ներդրողների համար բացել նոր հնարավորություններ՝ ազատ միջոցները տնտեսության մեջ ներարկելու և արդյունքում շահույթ ակնկալելու համար։ Խնդրի լուծման նպատակով առաջատար տնտեսություն ունեցող երկրներում օրենսդրորեն սահմանված են պահանջներ տնտեսության որոշ ոլորտներում գործունեություն ծավալող ընկերությունների համար, որոնք առաջնահերթորեն վերաբերում են նրանց կազմակերպաիրավական ձևերին։ Մասնավորապես՝ նավթաքիմիական արդյունաբերության ոլորտում գործող ընկերությունների համար Մեծ Բրիտանիայում, Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետությունում, Սլովակիայի Հանրապետությունում, Ռուսաստանի Դաշնությունում նախատեսվում է բաց բաժնետիրական ընկերության կազմակերպաիրավական ձևը՝ շրջանառության որոշակի չափը գերազանցելու դեպքում։ Վերոնշյալ գործոնը հանդիսանում է ոչ միայն արժեթղթերի շուկայի զարգացման կարևոր երաշխիք, այլ նաև տվյալ ընկերության լիկվիդայնության ապահովման կարևոր գործոն։ Առաջարկություն • ՀՀ-ում օրենսդրորեն սահմանել ընկերությունների համար շրջանառության կամ ցուցանիշային որևէ այլ շեմ, որի ապահովման դեպքում ընկերությունը պետք է գրանցվի կամ վերակազմակերպվի բաց բաժնետիրական ընկերության կազմակերպաիրավական ձևով։