<<ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՂ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԻ 2019 ԹՎԱԿԱՆԻ ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ 25-Ի №516-Ն ՈՐՈՇՄԱՆ ՄԵՋ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ>>, <<ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՂ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԻ 2019 ԹՎԱԿԱՆԻ ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ 25-Ի №522-Ն ՈՐՈՇՄԱՆ ՄԵՋ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ>> ԵՎ <<ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՂ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԻ 2022 ԹՎԱԿԱՆԻ ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ 29-Ի №520-Ն ՈՐՈՇՄԱՆ ՄԵՋ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ>> ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՂ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԻ ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐ

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

«Հայաստանի Հանրապետության հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի 2019 թվականի դեկտեմբերի 25-ի №516-Ն որոշման մեջ  փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին», «Հայաստանի Հանրապետության հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի 2019 թվականի դեկտեմբերի 25-ի №522-Ն որոշման մեջ փոփոխություն և լրացում կատարելու մասին» և «Հայաստանի Հանրապետության հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի 2022 թվականի նոյեմբերի 29-ի №520-Ն որոշման մեջ փոփոխություն կատարելու մասին» որոշումների նախագծերի վերաբերյալ   

1․ Ընթացիկ իրավիճակը, խնդիրները և անհրաժեշտությունը

ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի 2019 թվականի դեկտեմբերի 25-ի №522-Ն որոշմամբ հաստատված ՀՀ էլեկտրաէներգետիկական շուկայի հաղորդման ցանցային կանոնների (այսուհետ՝ ԷՀՑ կանոններ) համաձայն՝ համակարգի օպերատորը օպերատիվ կառավարման գործընթացի մասնակիցներին (ԷՕԿ մասնակիցներ) կարգավարման գործընթացում ներառում է հաշվեկշռման և հաճախականության կարգավորման համակարգային ծառայության մատուցման նպատակով։ Ընդ որում, բնականոն և վթարային ռեժիմներում կարգավարման ենթակա է հաշվեկշռման ծառայություն մատուցող արտադրողը (ՀԾՄ-ն)՝ իր առաջնային, երկրորդային և երրորդային պահուստների շրջանակում, սահմանափակման ենթակա արտադրողները, ինչպես նաև համակարգային նշանակության կայանները՝ բացառապես իրենց առաջնային պահուստի շրջանակում։ Համակարգի օպերատորը միայն արտառոց իրավիճակում հաշվեկշռման և հաճախականության կարգավորման նպատակով իրավունք ունի համակարգային նշանակության կայաններին տալ ԷՀՑ կանոններով սահմանված կարգավարական կարգադրությունները։ Գործնականում առաջացել է մի իրավիճակ, երբ էլեկտրաէներգետիկական համակարգի հուսալիության և անվտանգության ապահովման նպատակով համակարգի օպերատորը գրեթե ամեն օր հայտարարել է արտառոց իրավիճակ՝ համակարգային նշանակության կայաններին, մասնավորապես սակագնային կարգավորման ենթակա կայաններին (ԿԷԱ) և Պետություն-Մասնավոր գործընկերություն համաձայնագրի շրջանակում գործող կայաններին (ՊԷԱ), ներառելով կարգավարման գործընթացում։ Ուստի անհրաժեշտություն է առաջացել համապատասխան փոփոխություններ նախատեսել ԷՀՑ կանոններում՝ հնարավորություն տալով համակարգի օպերատորին առավել օպտիմալ կարգավարման նպատակով  հիշյալ կայաններին ևս ներառել կարգավարման գործընթացում առանց արտառոց իրավիճակ հայտարարելու։

Միաժամանակ, նշված փոփոխությամբ պայմանավորված՝ անհրաժեշտություն է առաջացել համապատասխան փոփոխություններ կատարել նաև 2019 թվականի դեկտեմբերի 25-ի №516-Ն որոշմամբ հաստատված ՀՀ էլեկտրաէներգետիկական մեծածախ շուկայի առևտրային կանոններում, որով կկարգավորվեն կարգավարման գործընթացում ներառված ԿԷԱ և ՊԷԱ կայաններին ՀԾՄ-ի կողմից վճարման հետ կապված հարաբերությունները։

Ներկայիս կարգավորումների համաձայն՝ ԿԷԱ կայաններից անկախ պատճառներով առևտրի ընթացքում հնարավոր շեղումների ռիսկը չեզոքացնելու նպատակով վերջիններիս տրվել է ՀՊԿԼ կարգավիճակ՝ ներառելով ՀԾՄ-ի հաշվեկշռման խմբում՝ ոռոգելի ջրային ռեսուրսի կիրառմամբ ԿԷԱ կայանի դեպքում փետրվարի 14-ից մինչև դեկտեմբերի 15-ը, իսկ ատոմային ԿԷԱ կայանի դեպքում պլանային նորոգման (անկախ ամբողջական է կանգնում, թե մասնակի) 1-ին օրվանից մինչև նորգման ավարտին հաջորդող 15-րդ օրը։ Սակայն, փետրվար, մարտ, նոյեմբեր և դեկտեմբեր ամիսներին, ըստ էության, ոռոգում չի իրականացվում, ինչպես նաև ատոմային էլեկտրակայանի դեպքում մասնակի կանգառի դեպքում պլանային նորոգման ժամկետների խախտման խնդիրներ չեն առաջանում։ Բացի այդ, նշված կարգավորումը նախատեսված է սակագների հաշվարկման մեթոդիկայում, մինչդեռ առավել նպատակահարմար է այն ներառել ԷՄՇ կանոններում՝ հաշվի առնելով ԷՄՇ կանոններով հաշվեկշռման պատասխանատվության կարգավիճակի հետ կապված հարաբերությունների ամբողջական կարգավորման անհրաժեշտությունը։ Ուստի, անհրաժեշտություն է առաջացել վերանայել ԿԷԱ կայանների ՀՊԿԼ կարգավիճակի ժամկետները և դրանք ամրագրել ԷՄՇ կանոններում։

Բացի այդ, գործող ԷՄՇ կանոններով ուղիղ պայմանագրերի շուկայի կարգավորվող բաղադրիչում (ԿՈՒՊ բաղադրիչ) էլեկտրական էներգիայի գնման հայտ ներկայացնելիս էլեկտրաէներգետիկական մեծածախ շուկայի առևտրի մասնակցի բանկային երաշխիքի հասանելի մնացորդը շուկայի կառավարման ծրագրում (ՇԿԾ) նվազեցվում է հայտում նշված էլեկտրական էներգիայի քանակի և ԿՈՒՊ բաղադրիչում մասնակցող սակագնային կարգավորման ենթակա արտադրող կայաններից (ԿԷԱ) ամենաբարձր սակագին ունեցող կայանի սակագնի արտադրյալի չափով։ Մինչդեռ, գործնականում ԿՈՒՊ բաղադրիչում շուկայի մասնակիցների կողմից ներկայացված էլեկտրական էներգիայի գնման հայտերը երբևէ չեն բավարարվել ամբողջությամբ։ Ավելին, դրանք հիմնականում բավարարվում են հայտում նշված էլեկտրական էներգիայի քանակի 50%-ից ցածր չափով, իսկ առանձին դեպքերում միջինից ավելի բարձր։ Արդյունքում, բանկային երաշխիքը, հանդիսանալով շուկայի մասնակցի պարտավորության կատարման ապահովման ամենաիրացվելի և օպերատիվ գործիքը, այնուամենայնիվ վերջիններիս մոտ առաջացնում է ֆինանսական ծախսեր։ Ուստի անհրաժեշտություն է առաջացել վերանայել բանկային երաշխիքների մեծության հաշվարկման մեխանիզմը՝ շուկայի մասնակիցների համար ստեղծելով մրցակցային առավել բարենպաստ պայմաններ։

2․ Կարգավորման նպատակը և բնույթը

Էլեկտրաէներգետիկական համակարգի հուսալիության և անվտանգության ապահովման նպատակով առանց արտառոց իրավիճակ հայտարարելու համակարգի օպերատորի կողմից ԿԷԱ և ՊԷԱ  կայաններին կարգավարման գործընթացում ներառելու համար համապատասխան փոփոխություններ են նախատեսվել ԷՀՑ և ԷՄՇ կանոններում։ Մասնավորապես, երբ համակարգի օպերատորը Էլեկտրաէներգետիկական համակարգի հուսալիության և անվտանգության տարեկան մակարդակի օրական ճշգրտման արդյունքում եզրակացրել է, որ ԿԷԱ և ՊԷԱ կայանների կարգավարումը կանխելու է էլեկտրաէներգետիկական համակարգում արտառոց իրավիճակի առաջացումը, կամ էլեկտրաէներգետիկական համակարգի իրական ժամանակում աշխատանքի անցումային ռեժիմները չեն հանգեցնելու արտառոց իրավիճակի առաջացման կամ տարաժամկետելու են այն, վերջինս կարող է ԿԷԱ կայաններին, իսկ ՊԷԱ կայաններ դեպքում՝ երաշխավորված մատակարարի կողմից էլեկտրական էներգիա գնելու առաջնահերթ պարտավորությունը կատարելուց հետո, ներգրավել կարգավարման գործընթացում։ Ընդ որում, երբ ԷՀՑ կանոնների համաձայն ԿԷԱ կայանը և ՊԷԱ կայանը վթարային ռեժիմում համակարգի օպերատորի կողմից ներառվել են կարգավարման գործընթացում, ապա՝

1) ԿԷԱ կայանի դեպքում՝

ա. հզորությունը նվազեցնելու վերաբերյալ կարգավարական կարգադրության տրման դեպքում, վերջինիս բացասական անհաշվեկշռույթները զրոյացվում են Շուկայի օպերատորի կողմից՝ կարգավարական կարգադրության շրջանակում տրված չափաքանակով,

բ. հզորությունն ավելացնելու վերաբերյալ կարգավարական կարգադրության տրման դեպքում, վերջինս կարգավարական կարգադրության շրջանակում տրված չափաքանակով վճարվում է ՀԾՄ-ի կողմից տվյալ ԿԷԱ կայանի համար Հանձնաժողովի սահմանած էլեկտրական էներգիայի սակագնով։

2) ՊԷԱ կայանի դեպքում կողմերը ղեկավարվում են ԷՄՇ կանոնների 54-րդ կետի 3-րդ ենթակետով և 21-րդ գլխով սահմանված կարգավորումներով։

Վերանայվել են ԿԷԱ կայանների ՀՊԿԼ կարգավիճակի ժամկետները՝ ոռոգելի ջրային ռեսուրսի կիրառմամբ ԿԷԱ կայանի դեպքում սահմանելով մարտի 1-ից մինչև հոկտեմբերի 31-ը ժամանակահատվածի, իսկ ատոմային ԿԷԱ կայանի դեպքում ամբողջական կանգառի դեպքում պլանային նորոգման 1-ին օրվանից մինչև նորգման վերջին օրը ժամանակահատվածի համար։

Բացի այդ, ԿՈՒՊ բաղադրիչում էլեկտրական էներգիայի գնման հայտ ներկայացնելիս էլեկտրաէներգետիկական մեծածախ շուկայի առևտրի մասնակցի բանկային երաշխիքի հասանելի մնացորդը ՇԿԾ-ում կնվազեցվի հայտում նշված էլեկտրական էներգիայի քանակի և ԿՈՒՊ բաղադրիչում մասնակցող ԿԷԱ կայաններից նվազագույն սակագին ունեցող կայանի սակագնի արտադրյալի 80 տոկոսի չափով, այնուհանդերձ  գործարքի կնքման դեպքում ԷՄՇ առևտրի մասնակցի նվազեցված գումարը ՇԿԾ-ում ճշգրտվում է գործարքի շրջանակում գնված էլեկտրական էներգիայի արժեքի չափով, իսկ այդ արժեքը, երաշխիքի նվազեցված գումարը գերազանցելու դեպքում՝ նվազեցված երաշխիքային գումարի չափով։

3․ Նախագծերի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները և անձինք

Նախագծերը մշակվել են ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից։

4․ Ակնկալվող արդյունքը

Նախագծերի ընդունման արդյունքում Համակարգի օպերատորը հնարավորություն կունենա կարգավարման գործընթացում ներգրավելու ԿԷԱ և ՊԷԱ կայաններին առանց արտառոց իրավիճակ հայտարարելու։

Միաժամանակ, ԿՈՒՊ բաղադրիչում էլեկտրական էներգիայի գնման հայտ ներկայացնելիս էլեկտրաէներգետիկական մեծածախ շուկայի առևտրի մասնակցի բանկային երաշխիքի հասանելի մնացորդը ՇԿԾ-ում կնվազեցվի հայտում նշված էլեկտրական էներգիայի քանակի և մասնակցող ԿԷԱ կայաններից նվազագույն սակագին ունեցող կայանի սակագնի արտադրյալի 80 տոկոսի չափով։