«ՊԵՏԱԿԱՆ ԵՎ ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԿԱՅՔԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՄԱՏՉԵԼԻՈՒԹՅԱՆ ՊԱՀԱՆՋՆԵՐԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀՀ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՈՐՈՇՄԱՆ ՆԱԽԱԳԻԾ

Իրավական ակտի հիմնավորումը

1.

Անհրաժեշտությունը

Նախագծի մշակման անհրաժեշտությունը բխում է «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 18-րդ հոդվածի 8-րդ մասի և «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքի կիրարկումն ապահովելու մասին» N 1317-Ա որոշման հավելվածի 7-րդ կետի պահանջներից։

2.

Առկա իրավիճակը և խնդիրները

Մատչելիությունը հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար անկախ ապրելու և հասարակության մեջ լիարժեք և հավասար մասնակցության նախապայման է։ Առանց ֆիզիկական միջավայրի, տրանսպորտի, տեղեկատվության և հաղորդակցության, ներառյալ տեղեկատվական և հաղորդակցման տեխնոլոգիաների և համակարգերի, ինչպես նաև հանրությանը հասանելի այլ հարմարությունների և ծառայությունների մատչելիության, հաշմանդամություն ունեցող անձինք չեն ունենա մասնակցելու հավասար հնարավորություններ: Մատչելիությունը այն սկզբունքներից մեկն է, որի վրա հիմնված է Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիան, որը վավերացվել է Հայաստանի Հանրապետության կողմից 2010 թվականին։

Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի 9-րդ հոդվածի (Մատչելիությունը) 1-ին մասը սահմանում է մի շարք պարտավորություններ մասնակից պետություններ, որոնք առնչվում են նաև տեղեկատվության և հաղորդակցության մատչելիությանը.

«1. Հաշմանդամություն ունեցող անձանց անկախ ապրելու և կյանքի բոլոր բնագավառներում լիակատար մասնակցության հնարավորություն ընձեռելու նպատակով մասնակից պետությունները ձեռնարկում են համապատասխան միջոցներ, որպեսզի նրանց համար մյուսների հետ հավասար հիմունքներով ապահովեն ֆիզիկական միջավայրի, փոխադրամիջոցների, տեղեկատվության և հաղորդակցության, ներառյալ տեղեկատվական ու հաղորդակցական տեխնոլոգիաներն ու համակարգերը, ինչպես նաև այլ հարմարությունների ու ծառայությունների մատչելիությունը, որոնք հասանելի են հասարակությանը և´ քաղաքներում, և´ գյուղական վայրերում: Այս միջոցները, որոնք ներառում են խոչընդոտների և արգելքների բացահայտումը և վերացումը, կիրառվում են մասնավորապես. 

ա) կառույցների, ճանապարհների, փոխադրամիջոցների, բացօթյա և փակ հաստատությունների, այդ թվում` դպրոցների, բնակելի տարածքների, բժշկական հաստատությունների և աշխատավայրերի նկատմամբ.

բ) տեղեկատվության, հաղորդակցության և այլ ծառայությունների նկատմամբ, ներառյալ էլեկտրոնային ծառայությունները»:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասը նշում է, որ պետությունները պետք է մշակեն, տարածեն և վերահսկեն հանրությանը հասանելի կամ տրամադրվող հարմարությունների և ծառայությունների մատչելիությունն ապահովող նվազագույն չափորոշիչների և ուղեցույցների իրականացումը։ Պետությունները նաև պարտավորվում են հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար ապահովել տեղեկատվական ու հաղորդակցական նոր տեխնոլոգիաների ու համակարգերի, այդ թվում` ինտերնետի մատչելիությունը։

Նույն կոնվենցիայի 21-րդ հոդվածը (Խոսքի ու կարծիքի ազատությունը և տեղեկատվության մատչելիությունը) համացանցի մատչելիությունը դիտարկում է խոսքի ազատության տեսանկյունից՝ ընդգծելով, որ զանգվածային լրատվական միջոցներից և ինտերնետի միջոցով տեղեկատվություն տրամադրողներից, այդ թվում՝ պետական մարմիններից, պետք է պահանջել իրենց ծառայությունները մատչելի դարձնել հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար։

Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների հարցերով ՄԱԿ-ի կոմիտեն՝ Մատչելիության մասին իր 19-րդ հոդվածի ընդհանուր մեկնաբանությունում (CRPD/C/11/3) նշում է. «Պետք է ջանքեր գործադրվեն նաև ապրանքների և ծառայությունների փոխգործելիությանը հասնելու համար, հատկապես տրանսպորտի, տեղեկատվության և կապի, ներառյալ ինտերնետը և այլ ՏՀՏ, միջազգայնորեն ճանաչված մատչելիության ստանդարտների խթանման միջոցով:

2021 թվականի մայիսի 5-ին Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովն ընդունեց «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը (այսուհետ՝ Օրենք), որով ամրագրվեց տեղեկատվության և հաղորդակցության մատչելիությունը։ Օրենքի 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «պետությունը երաշխավորում է հաշմանդամություն ունեցող անձանց՝ իրենց համար մատչելի և նախընտրելի ձևաչափերով տեղեկություններ և գաղափարներ փնտրելու, ստանալու, տարածելու ազատությունը»։ Նույն հոդվածի 9-րդ մասով Օրենքն ամրագրում է, որ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կայքերը պետք է համապատասխանեն պաշտոնական կայքերին ներկայացվող մատչելիության պահանջներին, որոնք հաստատում է Կառավարությունը:

Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիան և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների մատչելիության վերաբերյալ բազմաթիվ տարածաշրջանային և ազգային քաղաքականություններն ու օրենսդրությունները մեծացրել են մարդկանց հետաքրքրությունը համացանցի մատչելիության նկատմամբ: Իր հերթին, շատ կազմակերպություններ և կառավարություններ ընդունում են Համացանցի կոնսորցիումի Վեբ մատչելիության նախաձեռնության ուղեցույցները՝ դարձնելով դրանք իրենց քաղաքականության մաս, որպեսզի մարդիկ կարողանան մուտք գործել համացանց՝ անկախ հաշմանդամությունից: Սա ներառում է Վեբ բովանդակության մատչելիության ուղեցույցները (WCAG), վեբ բրաուզերների և մեդիա նվագարկիչների (UAAG) և վեբ հեղինակային գործիքների (ATAG) մատչելիության ուղեցույցները:

Նախագիծը մշակելիս հաշվի են առնվել ինչպես վերոնշյալ, այնպես էլ մյուս միջազգային պայմանագրերով Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած միջազգային պարտավորությունները, այնպես էլ ներպետական օրենսդրության պահանջները։

3.

Կարգավորման նպատակը և բնույթը

Նախագծի նպատակն է սահմանել պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների պաշտոնական կայքերին ներկայացվող պահանջները՝ նպաստելու համար հաշմանդամություն ունեցող անձանց տեղեկատվության ազատության իրավունքին և պետական ծառայությունների մատչելիության ապահովմանը։

Նախագծի համար հիմք է հանդիսացել Համացանցի կոնսորցիումի Վեբ մատչելիության նախաձեռնության Վեբ բովանդակության մատչելիության ուղեցույցը (WCAG 2.1)։ Վերջինս սահմանում է, թե ինչպես կարելի է վեբ բովանդակությունն ավելի մատչելի դարձնել հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար:

Նախագծով սահմանված մատչելիության պահանջները ներառում են հաշմանդամության լայն շրջանակ՝ անդրադառնալով տեսողության, լսողության, ֆիզիկական, խոսքի, ճանաչողական, լեզվական, ուսուցման և նյարդաբանական խնդիրներ ունեցող անձանց համար պայմանների ապահովմանը: Չնայած նախագծի լայն շրջանակին, այն այնուամենայնիվ ի վիճակի չեն լուծելու հաշմանդամության բոլոր տեսակների, աստիճանների և տարբեր համակցությունների ունեցող մարդկանց կարիքները՝ հաշվի առնելով մարդկային կարիքների բազմազանությունը։ Նախագիծն այնուամենայնիվ հնարավորւթյուն է ընձեռում հստակ պահանջների միջոցով ապահովել մատչելիությունը մարդկանց հնարավորինս լայն խմբերի համար: Այս նախագիծը նաև վեբ բովանդակությունը կդարձնի ավելի օգտագործելի տարեց մարդկանց համար, որոնց ունակությունները փոփոխվում են ծերության պատճառով և կբարելավի ընդհանուր օգտագործման հնարավորությունը բոլոր օգտվողների համար:

Նախագծով տրված են մի շարք սահմանումներ, սահմանված են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների պարտավորությունները, վեբ բովանդակության մատչելիության սկզբունքները։ Այդ սկզբունքներն, ինչպես ընդունված է Վեբ բովանդակության մատչելիության ուղեցույցում, չորսն են՝ ընկալելի, կառավարելի, հասկանալի և հուսալի լինելը։

Նախագիծը կազմվել է հաշվի առնելով շահագրգիռ գերատեսչություններից, տարածքային և տեղական ինքնակառավարման մարմիններից, հասարակական կազմակերպություններից տարբեր ժամանակներում ստացված առաջարկությունները, հիմնվելով ՄԱԿ-ի 2006 թ. «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիայի իրականացման մասին Հայաստանի սկզբնական զեկույցի վերաբերյալ Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների հարցերով ՄԱԿ-ի կոմիտեի եզրափակիչ դիտարկումների (CRPD/C/ARM/CO/1), կոմիտեի՝ 19-րդ հոդվածի վերաբերյալ ընդհանուր մեկնաբանության (CRPD/C/11/3) վրա: Նախագիծը մշակելիս ուսումնասիրվել է մի շարք պետությունների, այդ թվում՝ Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայի երկրների, Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետությունների, Եվրոպական միության քաղաքականությունները և ընթացակարգերը, որոնց մասին տեղեկությունները ամփոփ կերպով հասանելի են Համացանցի կոնսորցիումի կայքում՝ w3.org/WAI/policies։

4.

Նախագծի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները և անձինք

Նախագիծը մշակվել է ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության կողմից ՄԱԶԾ և ՅՈՒՆԻՍԵՖ «Բարելավված ծառայություններ հավասար մասնակցության և ներառական զարգացման համար» համատեղ ծրագրի շրջանակներում, որը ֆինանսավորվում է Ռուսաստանի Դաշնության կողմից։

Նախագծում արտահայտված կարծիքները պատկանում են ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությանը և պարտադիր չէ, որ համընկնեն ՄԱԶԾ տեսակետների հետ։

Նախագծի մշակմանն իր փորձագիտական աջակցությունն է ցուցաբերել «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» հասարակական կազմակերպությունը։

5.

Ակնկալվող արդյունքը

Նախագծի շրջանակներում ակնկալվում է ապահովել պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների պաշտոնական կայքերին ներկայացվող մատչելիության պահանջները, ընդլայնել պաշտոնական տեղեկատվության և պետական ծառայությունների տրամադրման մատչելիությունը և ներդնել մեխանիզմներ՝ պաշտպանելու հաշմանդամություն ունեցող անձանց տեղեկատվության ազատության իրավունքը։

6.

Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի եկամուտների և ծախսերի փոփոխությունները

Նախագծի ընդունման կապակցությամբ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի բյուջեում ծախսերի և եկամուտների էական ավելացում կամ նվազեցում չի նախատեսվում:

7.

Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ. Հայաստանի վերափոխման ռազմավարություն 2050, Կառավարության 2021-2026 թթ. ծրագիր, ոլորտային և/կամ այլ ռազմավարություններ

Նախագիծը փոխկապակցված է Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2021-2026 թվականների ծրագրի հետ և բխում է ծրագրի N 1 հավելվածի 10-րդ կետի դրույթներից՝ հաշմանդամություն ունեցող անձանց հավասար հնարավորությունների և մատչելի պայմանների ապահովում, հաշմանդամության հիմքով խտրականության դրսևորումների բացառում։