«ՀՐԱՊԱՐԱԿԱՅԻՆ ՍԱԿԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

«ՀՐԱՊԱՐԱԿԱՅԻՆ ՍԱԿԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ

 

1. Կարգավորման ենթակա ոլորտի կամ խնդրի սահմանումը.

Նախագծով նախատեսվում է վերացնել իրավակիրառ պրակտիկայում առկա հակասությունները՝ կապված «Հրապարակային սակարկությունների մասին» օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք)՝ հարկադիր աճուրդի վերաբերյալ դրույթները հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի նկատմամբ կիրառելի լինելու հետ, համապարփակ կարգավորել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի իրականացման հարաբերությունները, այդ թվում՝ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի վերաբերյալ նորմերում հստակ սահմանելով լոտի գնահատման կարգը, լոտի մեկնարկային գինը որոշելու կարգը, մեկնարկային գնի հավելումների չափը, ընդլայնել և հասարակական հարաբերությունների զարգացման ներկայիս մակարդակին համապատասխանեցնել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդը չկայացած համարելու, հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին պահանջատիրոջ մասնակցության, գույքը հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդից հանելու և հաղթողի հետ առուվաճառքի պայմանագիր կնքելուն խոչնդոտող հիմքերի շրջանակը, հստակեցնել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի անվավերության հիմքերը և անվավերության հետևանքները, հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի իրականացման հիմքերը՝ դրանք համապատասխանեցնելով «Դատական ակտի հարկադիր կատարման մասին» օրենքով նախատեսված՝ հարկադիր կատարման ենթակա ակտերի շրջանակին։

 

2. Ընթացիկ իրավիճակը և իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը.

1․ Կատարողական վարույթի շրջանակում Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայությունը (այսուհետ՝ Ծառայություն) պարտապանի գույքն իրացնում է հրապարակային սակարկություններով՝ հիմք ընդունելով Օրենքի 4-րդ գլխի դրույթները։

Օրենքը հնարավոր է համարում կատարողական վարույթի շրջանակում գույքի իրացումը երկու եղանակով՝ հարկադիր աճուրդի և հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի միջոցով։

Մասնավորապես, հարկադիր աճուրդի և հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի՝ որպես առանձին տեսակի վարչական վարույթի առանձնահատկությունները սահմանված են Օրենքի 4-րդ գլխի նորմերով, որի 29-35-րդ հոդվածները կարգավորում են հարկադիր աճուրդին առնչվող ընդհանուր դրույթները, իսկ 35.1-35.4-րդ հոդվածները՝ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի առանձնահատ­կությունները: Այսինքն՝ օրենսդիրը հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդ հասկացությունը տարանջատել է հարկադիր աճուրդի հասկացությունից և այն կարգավորել իրավական առանձին նորմերով։

Օրենքը հնարավորություն է տալիս կատարողական վարույթի շրջանակում գույքը հարկադիր իրացնել հարկադիր աճուրդի միջոցով միայն բացառիկ դեպքերում։ Մասնավորապես, Կառավարության 2006թ.-ի հոկտեմբերի 12-ի թիվ 1495-Ն որոշման 1-ին կետի «ա» ենթակետի համաձայն՝ հարկադիր աճուրդներ «{…} անցկացվում են այն դեպքերում, երբ տեխնոգեն վթարների հետևանքով անհնար է դարձել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդ իրականացնող համակարգի շահագործումը և հնարավոր չի եղել այն վերականգնել մեկ շաբաթվա ընթացքում»։ Այսպիսով, հարկադիր աճուրդ իրականացնելը գործող օրենսդրական կարգավորումների պայմաններում հնարավոր է բացառապես տեխնոգեն վթարների հետևանքով հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդ իրականացնող համակարգի շահագործման անհնարինության դեպքում։ Հարկ է նշել, սակայն, որ 2006 թվականից ի վեր Ծառայությունում անցկացվել են բացառապես հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդներ, և Ծառայության շուրջ 15 տարիների ընթացքում հարկադիր աճուրդ իրականացնելու անհրաժեշտություն չի ծագել։ Հետևաբար, հարկադիր աճուրդի վերաբերյալ Օրենքի դրույթները գործնականում կիրառելու հիմք և անհրաժեշտություն առնվազն 15 տարի չի եղել։

Օրենսդիրը հստակ տարանջատել է «հարկադիր աճուրդ» և «հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդ» հասկացությունները, և այս երկու հասկացությունների հստակ տարանջատումն ինքնանպատակ չէ․ դրանք միմյանցից էականորեն տարբերվում են, ինչի մասին է վկայում նաև այն հանգամանքը, որ այս երկու խումբ աճուրդների վերաբերյալ կիրառելի իրավանորմերը նույնպես տարբեր են: Ավելին, օրենսդիրը հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին վերաբերող միայն սակավաթիվ նորմերում է հղում կատարում հարկադիր աճուրդը կարգավորող նորմերին՝ դրանով ևս շեշտելով այն հանգամանքը, որ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդը հարկադիր աճուրդից էականորեն տարբերվում է, և դրա նկատմամբ, որպես ընդհանուր կանոն, պետք է կիրառելի լինեն հենց հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին վերաբերող նորմերը։

Չնայած վերոգրյալին՝ գործնականում բազմաթիվ են դեպքերը, երբ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի նկատմամբ կիրառելի են համարվում հարկադիր աճուրդին վերաբերող նորմերը, իսկ մյուս դեպքում նույնանման հանգամանքներում այդ նորմերը կիրառելի չեն համարվում։ Նման իրավիճակը խիստ խնդրահարույց է իրավական որոշակիության և իրավական կանխատեսելիության ապահովման, կատարողական վարույթի կողմերի իրավունքների պաշտպանությունը երաշխավորելու և հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի առնչությամբ միատեսակ իրավակիրառ պրակտիկայի ապահովման անհրաժեշտության տեսանկյունից։ Ուստիև, առկա է անհրաժեշտություն՝ հաղթահարելու առկա հակասությունները։ Ընդ որում, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ գույքի հարկադիր իրացման հարաբերությունների և էլեկտրոնային համակարգի զարգացման ներկայիս մակարդակը և վերջին առնվազն 15 տարիների ընթացքում հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդների իրականացման իրավակիրառ պրակտիկան վկայում են հարկադիր աճուրդի վերաբերյալ հարաբերությունների օրենսդրական կարգավորման անհրաժեշտության բացակայության մասին, իրավական որոշակիության և իրավական կանխատեսելիության ապահովման համատեքստում ևս առկա է հարկադիր աճուրդին վերաբերող իրավական նորմերն ուժը կորցրած ճանաչելու անհրաժեշտություն։

Երկրորդ, հարկադիր աճուրդին վերաբերող նորմերն ուժը կորցրած ճանաչելու և կատարողական վարույթի շրջանակում գույքը բացառապես հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով իրացնելու հնարավորության ամրագրման անհրաժեշտությունը բխում է նաև Կառավարության 2021 թվականի օգոստոսի 18-ի N 1363 – Ա որոշմամբ հաստատված՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026 թթ․ ծրագրի 5․3՝ դատաիրավական բարեփոխումներին վերաբերող հատվածից, որում, ի թիվս այլնի, սահմանված է, որ դատարանների ծանրաբեռնվածությունը թեթևացնելու և դատարաններում գործի քննության ժամկետները կրճատելու միջոցով արդարադատության արդյունավետության բարձրացումն ապահովելու նպատակի իրագործման համար նախևառաջ շարունակվելու են ակտիվ աշխատանքներն էլեկտրոնային արդարադատության ամբողջական համակարգի ներդրման ուղղությամբ, որի շնորհիվ պայմաններ են ստեղծվելու բոլոր տեսակի գործերի (քրեական, քաղաքացիական, վարչական, սնանկության) քննությունը, ինչպես նաև դատական ակտերի հարկադիր կատարման վարույթն ամբողջապես թվայնացնելու և ավելի սեղմ ժամկետներում իրականացնելու համար։ Մյուս կողմից, սահմանվել է, որ հարկադիր կատարման ոլորտի համընդհանուր բարեփոխման նպատակրին հասնելու նպատակով իրականացվելիք գործողություններն ուղղված են լինելու նաև հարկադիր կատարման վարույթի ամբողջական թվայնացմանը: Այսպիսով, գույքի հարկադիր իրացումը ևս, հանդիսանալով կատարողական վարույթի անբաժանելի փուլ, պետք է իրականացվի ամբողջապես թվային եղանակով։

2021 թվականի ընթացքում Ծառայության հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի համակարգը և հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի կայքը, ի կատարումն Կառավարության 2019 թվականի հոկտեմբերի 10-ի «Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2019-2023 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող գործողությունների ծրագրերը հաստատելու մասին» N 1441-Լ որոշման հավելված N 4-ի պահանջների, ամբողջությամբ արդիականացվել են։ Այսպիսով, մի կողմից ապահովվել է Կառավարության ծրագրային փաստաթղթերով սահմանված պահանջների կատարումը, մյուս կողմից՝ առավել նվազեցվել և զրոյականին մոտ ցուցանիշի է հասցվել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի գործող համակարգի խափանումը և հարկադիր աճուրդի իրականացման անհրաժեշտության ծագումը։

Այսպիսով, վերոգրյալի հիման վրա ակնհայտ է, որ հարկադիր աճուրդի կազմակերպման և անցակացման վերաբերյալ իրավական նորմերի առկայությունն այլևս արդիական չէ։

Նույնիսկ եթե պատկերացնենք, որ հնարավոր է այնպիսի իրավիճակ, որ տեխնոգեն վթարի պատճառով հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի կայքը չշահագործվի, Օրենսդիրը նման դեպքերի համար նախատեսել է կատարողական վարույթի կասեցման հիմք, համաձայն որի՝ hարկադիր կատարողն իրավունք ունի կասեցնել կատարողական վարույթը, եթե գործում է անհաղթահարելի ուժ, որը ժամանակավորապես խոչընդոտում է կատարողական գործողությունների կատարումը։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ գույքի հարկադիր իրացման գործընթացը ևս կատարողական գործողություն է, նման բացառիկ դեպքերում կատարողական վարույթը պարզապես կարող է կասեցվել՝ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» օրենքի 38-րդ հոդվածի 6-րդ կետի հիմքով։

Ավելին, կատարողական վարույթի շրջանակում բազմաթիվ գործողություններ ներկայումս, «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» օրենքի և դրա հիման վրա ընդունված ենթաօրենսդրական նորմատիվ ակտերի հիմա վրա, իրականացվում են ամբողջությամբ էլեկտրոնային եղանակով։ Մասնավորապես, էլեկտրոնային եղանակով է իրականացվում պարտապանի գույքի հետախուզման նպատակով պետական իրավասու մարմիններին և առևտրային բանկերին համապատասխան հարցումներ ուղարկելու, գույքի նկատմամբ արգելանք կիրառելու և ապաարգելադրման գործընթացը։ Մինչդեռ թե՛ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» օրենքը, թե՛ որևէ այլ իրավական ակտ չեն նախատեսում էլեկտրոնային համապատասխան համակարգերի խափանման դեպքում այլ այլընտրանքային եղանակով կատարողական նշված գործողություններն իրականացնելու հնարավորություն։ Ընդհակառակը՝ «Հարկադիր կատարողի կողմից պարտապանի բանկային հաշիվներում և ավանդներում պարտապանի ունեցած դրամական միջոցների վրա արգելանք դնելու նպատակով բանկերին ուղարկվող էլեկտրոնային հաղորդագրությունների ձևերը սահմանելու և Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկի խորհրդի 2006 թվականի օգոստոսի 29-ի թիվ 520-ն որոշումը ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» Կենտրոնական բանկի խորհրդի 21.06.2016թ․ թիվ 104-Ն որոշման 3-րդ կետի համաձայն՝ բանկերը պարտավոր են չարգելադրել պարտապանի բանկային հաշիվներում և ավանդներում պարտապանի ունեցած դրամական միջոցները, եթե արգելադրման հաղորդագրություններն ուղարկվել են նույն որոշմամբ սահմանվող ձևերից տարբերվող այլ ձևերով կամ թղթային եղանակով:

Այլ կերպ ասած, ներկայիս թվային տեխնոլոգիաների զարգացման պայմաններում կատարողական վարույթի յուրաքանչյուր փուլում հնարավորինս նվազեցվում է թղթային կամ ոչ էլեկտրոնային եղանակով կատարողական գործողություններ իրականցնելու հնարավորությունը, դրանով իսկ նվազեցնելով մարդկային գործոնի ազդեցությունը, բացառելով հնարավոր կոռուպցիոն դրսևորումները, խնայելով ֆինանսական, մարդկային ռեսուրսներ և, վերջապես, կրճատելով կատարողական գործողությունների իրականացման ժամկետները։

Վերոգրյալով պայմանավորված՝ անհրաժեշտություն է առաջացել ուժը կորցրած ճանաչել Օրենքի՝ հարկադիր աճուրդի վերաբերյալ դրույթները՝ հստակեցնելով ոլորտը կարգավորող իրավահարաբերությունները և ապահովելով Կառավարության հնգամյա ծրագրով նախատեսված՝ կատարողական վարույթը ամբողջությամբ թվայնացնելու նպատակի կենսագործումը։

 

2․ Օրենքի 35․1 հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գույքի հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդը կազմակերպվում է կատարողական թերթի և կատարողական մակարգրության թերթի հիման վրա։ Այնինչ, վերջին տարիների ընթացքում «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածում կատարվել են բազմաթիվ էական փոփոխություններ, որոնց արդյունքներով այսօր հարկադիր կատարման միջոցների կիրառմա, այդ թվում՝ գույքի իրացման հիմք են հանդիսանում․

• կատարողական թերթը,
• կատարողական մակագրության թերթը,
• «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 88-րդ հոդվածի 4-րդ մասի պահանջների պահպանմամբ ներկայացված դիմումը,
• Մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովի կողմից տրված հանձնարարություններ պարունակող որոշումը «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» օրենքով նախատեսված կարգով հարկադիր կատարման ուղարկելու մասին դիմումը,
• Հայաստանի Հանրապետության հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի որոշումը «Հանրային ծառայությունները կարգավորող մարմնի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված կարգով հարկադիր կատարման ուղարկելու մասին դիմումը,
• քանդման մասին վարչական ակտը հարկադիր կատարման ուղարկելու մասին դիմումը։

Փաստորեն, Օրենքի ընդունումից ի վեր զգալիորեն ընդլայնվել է հարկադիր կատարման ենթակա ակտերի շրջանակը, ինչի արդյունքում իրավակիրառ պրակտիկայում գույքն իրացվում է նաև անբողոքարկելի վարչական ակտերի հիման վրա, ուստիև անհրաժեշտություն է առաջացել վերացնել նշված երկու օրենքների միջև առկա հակասությունները։

3․ Գույքի որոշ տեսակներ, մասնավորապես՝ թանկարժեք մետաղները և քարերը, ոսկերչական և ոսկուց, արծաթից, պլատինից ու պլատինի խմբի մետաղներից, թանկարժեք քարերից և ադամանդից պատրաստված այլ զարդերը, ինչպես նաև դրանց ջարդոնը կամ այդպիսի զարդերի առանձին պատկանելիքները Ծառայության կողմից իրացվում են հրապարակային սակարկությունների միջոցով՝ նպատակ ունենալով ապահովել գույքի իրացման գործընթացին շահագրգիռ անձանց առավել լայն մասնակցությունը, գույքի իրացման գործընթացի մատչելիությունը և գույքն առավել բարձր գնով իրացնելու հնարավորությունը։

Օրենսդիրը Օրենքի 35.1 հոդվածի 5-րդ մասով, հղում տալով հարկադիր աճուրդի կանոններին, սահմանել է, որ «Հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով իրացվող լոտի գնահատումն իրականացվում է սույն օրենքի 30-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերով սահմանված կարգով»: Օրենքի 30-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ հարկադիր աճուրդում վաճառվող լոտի մեկնարկային գինը սահմանվում է գնահատված լոտի գնի 75 տոկոսի չափով:

Օրենքի վերոնշյալ նորմով լոտի մեկնարկային գինը գնահատված լոտի գնի 75 տոկոսի չափով սահմանելն ինքնանպատակ չէ և ուղղված է լոտի մեկնարկային գնի նվազեցման միջոցով իրացվող լոտը ավելի հրապուրիչ դարձնելուն, աճուրդին մեծ թվով մասնակիցներ ներգրավելուն և պարտապանի գույքի հնարավորինս օպերատիվ իրացումն ապահովելուն։

Այդուհանդերձ, հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդների առնչությամբ Ծառայության իրավակիրառ պրակտիկան ցույց է տվել, որ գույքի որոշ տեսակներ, մասնավորապես՝ թանկարժեք մետաղները և քարերը, ոսկերչական և ոսկուց, արծաթից, պլատինից ու պլատինի խմբի մետաղներից, թանկարժեք քարերից և ադամանդից պատրաստված այլ զարդերը, ինչպես նաև դրանց ջարդոնը կամ այդպիսի զարդերի առանձին պատկանելիքները, գրեթե միշտ իրացվում են հենց առաջին կամ երկրորդ աճուրդով, և հիմնական գնորդները լինում են ոսկու վաճառքով կամ վերամշակմամբ զբաղվող անձինք։ Այնուամենայնիվ, հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդում էժան գնով ձեռք բերված ոսկին և վերոնշյալ խմբի մեջ մտնող այլ զարդերը հետագայում դրանք ձեռք բերած անձանց կողմից վաճառվում են շատ ավելի բարձր գնով։ Ակնհայտ է, որ չնայած քննարկվող խմբին պատկանող գույքի համար մեկնարկային գնի սահմանումը 75 տոկոսի չափով որոշակի առումով նպաստում է գույքի իրացմանը և անձանց կոնկրետ շրջանակի համար բավականին մեծ պահանջարկ ունենալուն, այնուամենայնիվ, մեկնարկային նման ցածր գնի սահմանումն այս դեպքում արդարացված չէ՝ հետևյալ հիմնավորումներով։

Ըստ 2019-2021թ․ մայիս ամիսների վիճակագրական տվյալների՝ Ծառայության կողմից իրացվել է հետևյալ քանակության ոսկի (լոտ)․

1. 2019թ․ - 9046 լոտ, ընդհանուր 678․073․403 ՀՀ դրամ արժեքով,
2. 2020թ․ - 7586 լոտ, ընդհանուր 766․004․164 ՀՀ դրամ արժեքով,
3. 2021թ․ - 5920 լոտ, ընդհանուր 647․104․303 ՀՀ դրամ արժեքով։

Քննարկվող խմբին պատկանող գույքն ակնհայտորեն ունի իրացվելիության բարձր հավանականություն, որը, սակայն, պայմանավորված չէ միայն հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդում դրա մեկնարկային գինը գնահատված արժեքից ցածր սահմանելով։ Ակնհայտ է, որ ոսկյա և այլ զարդերը շուկայում իրացվում են շատ ավելի բարձր գնով, և լոտի մեկնարկային գինը գնահատված արժեքի 75 տոկոսի չափով սահմանելը, թեև նպաստում է գույքերի արագ իրացմանը, այնուամենայնիվ հանգեցնում է թե՛ պահանջատիրոջ, թե՛ պարտապանի իրավունքների ոչ համարժեք պաշտպանության, քանի որ տվյալ գույքը հաստատուն բարձր պահանջարկ ունի և հնարավորինս արագ կարող է իրացվել նաև ակնհայտորեն առավել բարձր արժեքով։

Ուստի նման պայմաններում անհրաժեշտություն է առաջանում ընտրել քննարկվող խնդրի՝ աճուրդի դրվող լոտի արագ իրացվելիության ապահովման լուծման այնպիսի տարբերակ, որը կարող է միաժամանակ և՛ ապահովել գույքի արագ իրացումը և պարտապանի պարտավորության մարումը, և՛ միաժամանակ պահանջատիրոջ և պարտապանի շահերի համարժեք պաշտպանությունը։ Ակնհայտ է, որ գույքը հրապարակային սակարկություններով իր շուկայական արժեքից էականորեն ցածր գնով իրացնելը չի բխում ո՛չ պարտապանի շահերից, ով նման պայմաններում զրկվում է բռնագանձման ենթակա գումարից զատ գույքի իրացումից մնացած գումարը ստանալու հնարավորությունից, ո՛չ էլ պահանջատիրոջ շահերից, ով գույքը ցածր գնով իրացվելու դեպքում հայտնվում է իրացման արդյունքում ստացված գումարով պարտավորության ոչ ամբողջական մարման ռիսկի առաջ՝ այն դեպքում, երբ գույքը ողջամտորեն կարող էր իրացվել պարտավորության առկա չափին հավասար, նույնիսկ այդ չափից ավելի մեծ գումարով։

Հրապարակային սակարկություններով թանկարժեք մետաղները և քարերը, ոսկերչական և ոսկուց, արծաթից, պլատինից ու պլատինի խմբի մետաղներից, թանկարժեք քարերից և ադամանդից պատրաստված այլ զարդերը, ինչպես նաև դրանց ջարդոնը կամ այդպիսի զարդերի առանձին պատկանելիքները իրացնելու դեպքում լոտի մեկնարկային գինը չի կարող սահմանվել գնահատված լոտի արժեքին հավասար չափով, քանի որ այս դեպքում էականորեն կնվազի լոտով հետաքրքրված անձանց շրջանակը և հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի ներկայացված գույքը շուկայում առկա այլ գույքի նկատմամբ չի ունենա իրացվելիության նախապատվություն։

Սույն նախագծով, վերոգրյալ խնդիրները հաշվի առնելով, առաջարկվում է թանկարժեք մետաղները և քարերը, ոսկերչական և ոսկուց, արծաթից, պլատինից ու պլատինի խմբի մետաղներից, թանկարժեք քարերից և ադամանդից պատրաստված այլ զարդերը, ինչպես նաև դրանց ջարդոնը կամ այդպիսի զարդերի առանձին պատկանելիքները հրապարակային սակարկություններով իրացնելիս լոտի մեկնարկային գին սահմանել դրա գնահատված արժեքի 90 տոկոսը, որը հնարավորություն կտա ապահովել կատարողական վարույթի կողմերի իրավունքների և շահերի հավասարակշռությունն ու երաշխավորումը, մյուս կողմից էլ՝ աճուրդի դրվող գույքերի փաստացի իրացումը։

 

4․ Օրենքի 35․3-րդ հոդվածի՝ ներկայումս գործող կարգավորումների համաձայն՝ Օրենքի 35.1-րդ և 35.2-րդ հոդվածներով նախատեսված կանոնների խախտմամբ անցկացված աճուրդը շահագրգիռ անձի պահանջով դատարանը կարող է ճանաչել անվավեր: Հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդն անվավեր ճանաչելու դեպքում կազմակերպվում է նոր հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդ` նույն օրենքով սահմանված կարգով: Հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի արդյունքում կնքված առք ու վաճառքի պայմանագիրն անվավեր ճանաչվելու դեպքում հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի արդյունքում գնած գույքի նկատմամբ դատարանի վճռի հիման վրա վերականգնվում են պարտապանի սեփականության իրավունքը, իրացման հետևանքով գույքի նկատմամբ դադարած այլ իրավունքները և արգելանքները, իսկ պահանջատերը, հարկադիր կատարողը և պարտապանը լոտի վաճառքից ստացված գումարներն իրենց ստացած չափով վերադարձնում են գնորդին:

Գործող իրավակարգավորումների և դրա հիման վրա ձևավորված իրավակիրառ պրակտիկայի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ներկայումս գործող կարգավորումների հիման վրա աճուրդն անվավեր կարող է ճանաչվել ոչ միայն այնպիսի խախտումների առկայության դեպքում, որոնք ազդել են աճուրդի արդյունքների վրա, այլև ընթացակարգային այնպիսի պահանջների առկայության դեպքում, որոնք շահագրգիռ անձի իրավունքների կամ օրինական շահերի և/կամ աճուրդի արդյունքների վրա որևէ ուղղակի ազդեցություն չէին կարող ունենալ։ Արդյունքում խիստ խոցելի է դառնում աճուրդով գույք ձեռք բերած անձի սեփականության իրավունքի պաշտպանությունը, էականորեն իջնում է հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի գրավչությունը, իսկ ընթացակարգային նման պահանջների խախտման հետևանքով աճուրդն անվավեր ճանաչվելու և նոր հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի իրականացման իմպերատիվ պահանջների առկայության պայմաններում էականորեն հետաձգվում է օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերի և հարկադիր կատարման ենթակա այլ ակտերի փաստացի կատարումը և պահանջատիրոջ պահանջի բավարարումը։

Ավելին, գործող իրավակարգավորումների պայմաններում հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդն անվավեր ճանաչելու բոլոր դեպքերում որպես աճուրդի անվավերության հետևանք անվավեր է ճանաչվում նաև առուվաճառքի պայմանագիրը, ինչն իր հերթին հանգեցնում է հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով գույք ձեռք բերած անձի իրավունքների խախտման, քանի որ վերջինս, որևէ ոչ իրավաչափ արարք կատարած չլինելով, ստիպված է լինում որպես աճուրդի անվավավերության հետևանք վերադարձնել ձեռքբերված գույքը։ Ավելին, չնայած այն հանգամանքին, որ Օրենքը նման դեպքերում պահանջատիրոջը պարտավորեցնում է գնորդին վերադարձնել գույքի իրացման հետևանքով ստացված գումարները, Օրենքը նման գումարների վերադարձման որևէ երաշխիք չի պարունակում։ Արդյունքում մեծ է հավանականությունը, որ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի անվավերությունից հետո պահանջատերը չունենա բավարար գույք, այդ թվում՝ դրամական միջոցներ՝ գնորդին վերադարձման ենթակա գումարը վերադարձնելու համար։ Միևնույն ժամանակ, նշված գումարը գնորդին հատուցելու այլ մեխանիզմ Օրենքը չի նախատեսում։ Արդյունքում էականորեն իջնում է հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի գրավչությունը, իսկ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով գույք իրացնող անձինք տևական ժամանակով հայտնվում են աճուրդի անվավեր ճանաչման և դրանից բխող մի շարք անբարենպաստ հետևանքների ռիսկի առաջ։

Նկարագրված պայմաններում ստեղծվում է մի իրավիճակ, երբ Ծառայության՝ որպես վարչական մարմնի կողմից իրականացվող վարչարարության ոչ իրավաչափության հետևանքով փաստացի վտանգվում են թե՛ պահանջատիրոջ, թե՛ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով գույք ձեռք բերած անձի շահերը՝ այն դեպքում, երբ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդը՝ որպես վարչարարություն, կարող է անվավեր ճանաչվել նաև որևէ անձի իրավունքներն ու օրինական շահերը դրանով խախտված չլինելու պայմաններում։ Մինչդեռ նույնիսկ այն դեպքում, երբ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի հետևանքով խախտվել են շահագրգիռ անձի, մասնավորապես՝ պարտապանի (գույքի նախկին սեփականատիրոջ) իրավունքները կամ օրինական շահերը, և թույլ տրված խախտումն իր բնույթով այնպիսին է, որ ազդել է աճուրդի արդյունքների վրա, նման խախտմամբ պատճառված վնասը հատուցելու պարտականությունը և այդ խախտման այլ անբարենպաստ հետևանքները պետք է կրի վարչական մարմինը՝ Ծառայությունը։

Վերոգրյալի հիման վրա ակնհայտ է, որ առկա է հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդն անվավեր ճանաչելու հիմք հանդիսացող դեպքերի և աճուրդի անվավերության հետևանքների վերանայման անհրաժեշտություն։

 

5․ Օրենքի 35․3-րդ հոդվածի 1-ին մասը, թվարկելով հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդը չկայացած համարելու հիմքերը, դրանց շարքում ներառում է միայն հետևյալ դեպքերը․

1) աճուրդին չի մասնակցել ոչ մի գնորդ.

2) աճուրդի ընթացքում լոտի մեկնարկային գնի հավելում չի կատարվել.

3) աճուրդում հաղթած անձը հրաժարվել է առուվաճառքի պայմանագիր կնքելուց կամ սահմանված ժամկետում չի վճարել լոտի գնման գինը կամ չի ներկայացրել եկամտային հարկի վճարումը հավաստող փաստաթուղթ:

Վերոնշյալ հիմքերը, սակայն, ամբողջությամբ չեն արտացոլում իրավակիրառ պրակտիկայում առաջացող այն բոլոր իրավիճակները, երբ առաջանում է հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդը չկայացած համարելու անհրաժեշտություն։ Մասնավորապես, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդը ներկայումս ամբողջությամբ իրականացվում է էլեկտրոնային համակարգի միջոցով՝ առավելագույնս բացառելով մարդկային միջամտությունը, պրակտիկայում բացառված չեն էլեկտրոնային համակարգում որոշակի կարճատև ու լոկալ խնդրի առաջացումը, որի հետևանքով հնարավոր է՝ աճուրդին մասնակցող անձը չկարողանա մեկնարկային գնի հավելումներ կատարել կամ խոչընդոտվի աճուրդի իրականացման ընթացքում այլ գործողությունների իրականացումը։

Մյուս կողմից, հնարավոր են դեպքեր, երբ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով իրացվող գույքի օտարման հնարավորությունը քաղաքացիական շրջանառության որոշակի սուբյեկտների սահմանափակված լինի ՀՀ գործող օրենսդրությամբ։ Մինչդեռ Օրենքը, ըստ էության, Օրենքով սահմանված պայմանները կատարելու դեպքում հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին մասնակցելու իրավունք է ընձեռում ցանկացած անձի։ Նման պայմաններում ստացվում է, որ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով իրացվող գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունք ձեռք բերելու իրավունք չունեցող անձի՝ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին մասնակցելու և հաղթող ճանաչվելու դեպքում հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդը չկայացած համարելու և/կամ վերջինիս հետ առուվաճառքի պայմանագիր չկնքելու իրավական հիմքերի բացակայության պայմաններում հարկադիր կատարողը պարտավոր է վերջինիս հետ որպես պարտապանի ներկայացուցիչ առուվաճառքի պայմանագիր կնքել։

Երրորդ, իրավակիրառ պրակտիկայում հանդիպում են դեպքեր, երբ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի ավարտից հետո մինչև առուվաճառքի պայմանագիր կնքելը կատարողական վարույթը կասեցվում է։ Նման պայմաններում աճուրդում հաղթող մասնակցի հետ մինչ կատարողական վարույթի վերսկսումն առուվաճառքի պայմանագիր չի կարող կնքվել, իսկ պայմանագիր կնքելուց վերջինիս հրաժարվելու դեպքում գնորդին վերադարձման ենթակա չի լինի նրա կողմից վճարված կանխավճարը։ Մինչդեռ նման իրավիճակը խնդրահարույց է՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ կատարողական վարույթի կասեցումը, օրինակ, Վարչական դատարանի կողմից վիճարկվող ակտի կատարումը կասեցվելու հիմքով, կարող է երկարատև տևել, ինչպիսի պայմաններում աճուրդում հաղթող ճանաչված անձին առանց իր վճարած նախավճարը կորցնելու պայմանագիր կնքելուց հրաժարվելու և այդ հիմքով հետագայում աճուրդը չկայացած համարելու վերաբերյալ նորմերի բացակայությունը խնրահարույց է։

Վերոգրյալի հիման վրա առկա է հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդը չկայացած համարվելու հիմքերի շարքում նաև այս հիմքը նախատեսելու անհրաժեշտություն։

 

6․ Չնայած այն հանգամանքին, որ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» օրենքի՝ կատարողական վարույթը կարճելուն, կասեցնելուն և ավարտելու հարաբերությունների կարգավորմանն ուղղված նորմերի վերլուծությունից բխում է կատարողական վարույթը կարճելու, ավարտելու կամ կասեցնելու դեպքում, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի, կատարողական այլ գործողություններ իրականացնելու, այդ թվում՝ գույքը հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով իրացնելու արգելքը, Օրենքը չի սահմանում գույքը հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդից հանելու իրավական հստակ հիմքերը, ինչպես նաև չի սահմանում հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի ավարտից հետո մինչ հաղթողի հետ առուվաճառքի պայմանագիր կնքելը կատարողական վարույթը կարճվելու, կասեցվելու կամ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով ավարտվելու պայմաններում առուվաճառքի պայմանագիրը չկնքելու իրավական հնարավորություն։

 

7․ Օրենքի 35․4-րդ հոդվածը ներկայումս սահմանում է, որ կատարողական վարույթով պահանջատերն իրավունք ունի երկրորդ և յուրաքանչյուր հերթական աճուրդից հետո լոտը չվաճառվելու դեպքում պահանջի դիմաց այն ընդունելու այդ աճուրդի մեկնարկային գնով: Գործող իրավակարգավորումները կատարողական վարույթով պահանջատիրոջը, ըստ էության, չեն արգելում նաև ընդհանուր հիմունքներով մասնակցել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին, սակայն նման դեպքում պահանջատերն աճուրդին մասնակցելու է այլ մասնակիցներին հավասար պայմաններով։ Այսինքն, հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին պահանջատիրոջ մասնակցության և հաղթելու դեպքում պահանջատերը ստիպված է լինելու ամբողջությամբ վճարել լոտի գինը՝ այն պայմաններում, երբ այդ գումարը վճարվելուց հետո ուղղվելու է իր պահանջի բավարարմանը։

Բացի դրանից, ներկայումս գործող կարգավորումները պահանջատիրոջ կողմից լոտն ի սեփականություն ընդունելու իրավունքի իրացումը բացառում են բոլոր այն դեպքերում, երբ միևնույն պարտապանի նկատմամբ հարուցված են մեկից ավելի կատարողական վարույթներ, ինչը սահմանափակում է նաև պահանջատիրոջ՝ իր վճարած նախավճարի և գնման գնի՝ դրամական պահանջների բավարարման հերթականությունում իր պահանջից ավելի առաջնահերթ պահանջների բավարարմանը բավարարելու դեպքում գնի մնացած մասը հաշվանցելով աճուրդին մասնակցելու հնարավորությունը։ Վերոգրյալի հիման վրա ակնհայտ է, որ առկա է հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին պահանջատիրոջ մասնակցության հնարավորության ընդլայնման և հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին պահանջատիրոջ մասնակցության առանձնահատկությունների սահմանման անհրաժեշտություն։

 

3․ Կարգավորման նպատակը, ակնկալվող արդյունքները․

Նախագծով առաջարկվում է ուժը կորցրած ճանաչել հարկադիր աճուրդին վերաբերող դրույթները և հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի ընթացքում ծագող՝ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով իրացման ենթակա գույքի գնահատման, լոտի մեկնարկային գնի հավելումների վերաբերյալ հարաբերությունները, որոնք ներկայումս կարգավորվում են հարկադիր աճուրդին վերաբերող դրույթներով, կարգավորել բացառապես հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին վերաբերվող նորմերով՝ հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին վերաբերող նորմերում ընդլայնելով նաև աճուրդը չկայացած համարելու հիմքերի շրջանակը, աճուրդին պահանջատիրոջ մասնակցության հնարավորությունները։ Կարգավորման նպատակը հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի ընթացքում կիրառելի իրավանորմերի վերաբերյալ իրավակիրառ պրակտիկայում առկա անհստակությունները և ոչ միատեսակ մոտեցումները հաղթահարելն է, առկա կարգավորումների համապատասխանեցումը հասարակական հարաբերությունների զարգացման ներկայիս մակարդակին և կատարողական վարույթի ամբողջական թվայնացման ապահովումը։

 Նախագծով առաջարկվում է նաև թանկարժեք մետաղները և քարերը, ոսկերչական և ոսկուց, արծաթից, պլատինից ու պլատինի խմբի մետաղներից, թանկարժեք քարերից և ադամանդից պատրաստված այլ զարդերը, ինչպես նաև դրանց ջարդոնը կամ այդպիսի զարդերի առանձին պատկանելիքները հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով իրացվելու դեպքում լոտի մեկնարկային գին սահմանել գնահատված արժեքի 90 տոկոսը, որի նպատակը քննարկվող խումբ գույքերի իրացվելիության բարձր հավանականությունն ու արագ իրացվելիությունն ապահովելու հետ մեկտեղ իրենց իրավունքների պաշտպանության լրացուցիչ երաշխիքներ ապահովելն է նաև կատարողական վարույթի կողմերի՝ պարտապանի և պահանջատիրոջ համար։

Միաժամանակ, առաջարկվում է լրացնել և հստակեցնել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի կազմակերպման հիմքերի շրջանակը՝ «Հրապարակային սակարկությունների մասին» օրենքի համապատասխան նորմը համապատասխանեցնելով «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» օրենքի՝ ներկայումս գործող կարգավորումներին՝ նշված օրենքների միջև առկա անհամապատասխանությունը վերացնելու և տարատեսակ մեկնաբանությունները բացառելու նպատակով։

Նախագծի ընդունման արդյունքում ակնկալվում է ապահովել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին վերաբերող նորմերի միատեսակ մեկնաբանությունը, հնարավորինս համապարփակ կարգավորել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի կազմակերպման հարաբերությունները, ստեղծել անհրաժեշտ իրավական հիմքեր՝ գույքի հարկադիր իրացման՝ որպես կատարողական վարույթի փուլի, ամբողջությամբ էլեկտրոնային դառնալու համար, բարձրացնել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդի գրավչությունը, հստակեցնել աճուրդի անվավերության հետևանքները՝ անվավերության հետևանքով գույքը պարտապանին (դրա նախկին սեփականատիրոջը) վերադարձնելը որպես անվավերության հետևանք կիրառելի համարելով միայն բացառիկ դեպքերում, ընդլայնել հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդին պահանջատիրոջ մասնակցության հնարավորությունները՝ այդպիսով բարձրացնելով նաև հարկադիր կատարման ենթակա ակտերի կատարման արդյունավետությունը։

Նախագծի ընդունման արդյունքում ակնկալվում է նաև թանկարժեք մետաղները և քարերը, ոսկերչական և ոսկուց, արծաթից, պլատինից ու պլատինի խմբի մետաղներից, թանկարժեք քարերից և ադամանդից պատրաստված այլ զարդերը, ինչպես նաև դրանց ջարդոնը կամ այդպիսի զարդերի առանձին պատկանելիքները հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով իրացնելու, աճուրդը չկայացած համարելու, հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդն անվավեր ճանաչվելու հարաբերություններում ապահովել կատարողական վարույթով պահանջատիրոջ, պարտապանի, հարկադիր էլեկտրոնային աճուրդով գնորդների և աճուրդին մասնակցող այլ անձանց իրավունքների և օրինական շահերի համապարփակ պաշտպանություն։

 

4․ Իրավական ակտի նախագիծը մշակող պատասխանատու մարմինը, ինչպես նաև, անհրաժեշտության դեպքում, նախաձեռնողի, հեղինակների և մշակմանը մասնակցող անձանց մասին տեղեկություններ.

Նախագիծը մշակվել է Արդարադատության նախարարության Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության կողմից։

 

5․ Նախագծի ընդունման կապակցությամբ լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտության և պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում սպասվելիք փոփոխությունների մասին.

Նախագծի ընդունման կապակցությամբ լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտություն չկա, պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում փոփոխություններ չեն նախատեսվում:

 

6․ «Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ. Հայաստանի վերափոխման ռազմավարություն 2050, Կառավարության 2021-2026թթ. ծրագիր, ոլորտային և/կամ այլ ռազմավարություններ»

«Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021 թվականի սեպտեմբերի 24-ի N 1565-ն որոշման մեջ լրացումներ կատարելու մասին» կառավարության որոշման նախագիծը բխում է ՀՀ կառավարության 2021 թվականի օգոստոսի 18-ի N 1363 - Ա որոշմամբ հաստատված՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026թթ․ ծրագրի 5․3 կետով սահմանված՝ հարկադիր կատարման ոլորտի համընդհանուր բարեփոխման, մասնավորապես՝ հարկադիր կատարման վարույթի ամբողջական թվայնացման նպատակից:

Նախագծի ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է ՀՀ կառավարության 2021 թվականի նոյեմբերի 18-ի N 1902-Լ որոշմամբ հաստատված՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026 թվականների գործունեության միջոցառումների ծրագրի 19.6 կետով սահմանված՝ կատարողական վարույթի ամբողջական թվայնացում և էլեկտրոնային համակարգի ներդրում միջոցառման իրականացմամբ։

Նախագծի ընդունումը բխում է նաև Կառավարության 2019 թվականի հոկտեմբերի 10-ի «Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2019-2023 թվականների ռազմավարությունը և դրանից բխող գործողությունների ծրագրերը հաստատելու մասին» N 1441-Լ որոշման հավելված N 3-ում և հավելված N 4-ում սահմանված՝ Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության էլեկտրոնային համակարգի զարգացման և Հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության տեխնիկական հագեցվածության բարելավման նպատակներից: