1. Անհրաժեշտությունը
ՀՀ կառավարության որոշման նախագծի ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է առողջապահության համակարգում իրականացվող ներկայիս բարեփոխումներով, տվյալ դեպքում՝ ազգային, ինչպես նաև միջազգային աշխատաշուկայում բուժքույրական կրթությանը ներկայացվող պահանջներին համընթաց առողջապահության ոլորտը բակալավրի կրթությամբ և համապատասխան մասնագիտական գիտելիքներով, հմտություններով և կարողություններով հարբժշկական անձնակազմով համալրելու անհրաժեշտությամբ:
2. Ընթացիկ իրավիճակը և խնդիրները
Ներկայումս Հայաստանում բուժքույրական կրթությունը հասանելի է միայն միջին մասնագիտական կրթության մակարդակում և այն տրամադրվում է քոլեջների կողմից։ Այն սովորաբար եռամյա կրթական ծրագիր է, որը շնորհում է բուժքույրական գործի դիպլոմ: Նշենք նաև, որ բուժքույրերը կրթական թիմի հիմնական անդամ չեն, քանի որ բժիշկներն են դասավանդում բուժքույրական գործի ուսանողներին (Nazarians, 2015): Բուժքույրերի համար գործում է երեք առանձին մասնագիտացումներ` բուժքույրական գործ, բուժքույրական գործ ախտորոշիչ ծառայություններում, բուժքույրական գործի կառավարում (Akopyan et al., 2015)։ Ապագա բուժքույրերի նախապատրաստման վերաբերյալ հրահանգները ստանդարտացվում և տրամադրվում են «քոլեջներ» կոչվող ուսումնական հաստատությունների կողմից: Պետական բուժքույրական քոլեջներից երկուսը գտնվում են Երևանում, մնացած ինը՝ Հայաստանի տարբեր շրջաններում:
«Բուժքույրական գործն աշխարհում 2020թ.» զեկույցի համաձայն` միայն ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրներում, մինչև 2030 թվականը, բուժքույրերի 6 միլիոն նոր աշխատատեղերի անհրաժեշտություն կլինի (WHO, 2020)։ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպությունը (ԱՀԿ) կոչ է անում մասսայական ներդրումներ կատարել բուժքույրական կրթության ոլորտում՝ ի պատասխան համաշխարհային և ներքին առողջապահական մարտահրավերների:
Բուժքույրական գործի էությունն ու առանձնահատկությունները, որպես մասնագիտություն, թույլ են զարգացած Հայաստանում (Sahakyan, Akopyan, & Bedrosyan, 2020): Բուժքույրերը դժվարանում են գործել որպես անկախ մասնագետներ և առավել հաճախ գործում են բժիշկների կցորդ: Ըստ Առողջապահական Ազգային Ինստիտուտի (2018)՝ յուրաքանչյուր 10 հազար բնակչին բաժին է ընկնում 56,5 գործող բուժքույր, որը ցածր է մեկ շնչի հաշվով նախատեսված միջին թվից (Sahakyan et al., 2020)։ Հայաստանում գործող բուժքույրերը մասնագիտացված են հետևյալ բնագավառներում՝ ախտորոշիչ ծառայություններ (լաբորատորիա, ճառագայթաբանություն), բուժքույրական գործի կառավարում, մանկաբարձություն, դեղագործություն, ատամնաբուժական տեխնոլոգիա, բժշկական կոսմետոլոգիա և բուժական մերսում։ Գրանցված բուժքույրերից շատերը աշխատում են հիվանդանոցներում, պոլիկլինիկաներում և առողջության առաջնային պահպանման օղակի հաստատություններում` որպես ղեկավար և անձնակազմի բուժքույրեր։ Հայաստանի գյուղական համայնքներում բուժքույրերը և/կամ մանկաբարձները աշխատում են բուժկետում։ Բացի այդ, նրանք աշխատում են մասնավոր ախտորոշիչ կենտրոններում, ատամնաբուժական կլինիկաներում և ծերանոցներում (Akopyan et al., 2015)։ Որոշ բուժքույրեր ստանձնում են իրենց մասնագիտական դերերը՝ ձեռք բերված փորձի, այլ ոչ թե մասնագիտական վերապատրաստման կամ կրթական ծրագրերի արդյունքում:
Նշենք, որ բուժքույրերը առողջապահական համակարգի անբաժանելի մասն են կազմում։ Ստեղծման օրվանից բուժքույրի մասնագիտությունը զարգացել է` դառնալով անկախ գիտական ճյուղ, որը շարունակում է զարգանալ՝ հիվանդների առողջության պահպանման մարտահրավերներին դիմակայելու համար: Ներկայումս ԱՄՆ-ում և այլ երկրներում՝ ներառյալ հարևան Վրաստանում և Իրանում, կան բակալավրի աստիճան շնորհող բուժքույրական կրթության ծրագրեր։ Վերջերս կատարված հետազոտություններից մեկի տվյալներով՝ ԱՄՆ-ի հիվանդանոցներում բակալավրի աստիճան ունեցող բուժքույրերի քանակի 10%-ով ավելացումը իջեցնում է հիվանդների մահացության հավանականությունը 10.9%-ով։ Մեկ այլ հետազոտություն, որում ներգրավվել են Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում (ԱՄՆ) հիվանդանոց ընդունված 46,993 հիվանդներ վկայում է, որ բակալավրի աստիճան ունեցող բուժքույրերի քանակի 10%-ով ավելացումը կարող է փրկել 9 կյանք` 1000 դուրս գրված հիվանդի հաշվով։ Մեկ այլ հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ այն հիվանդանոցները, որոնք աշխատանքի են ընդունում բակալավրի աստիճանով կամ բարձրագույն կրթությամբ բուժքույրերի, ունեն թրոմբոզից և թոքային էմբոլիայից ավելի ցածր մահացության ցուցանիշներ։
Բակալավրի աստիճան շնորհող բուժքույրական կրթության կարևորությունը բազմիցս շեշտադրվում է այնպիսի հեղինակավոր կազմակերպությունների կողմից, ինչպիսինն է Բուժքույրական քոլեջների ամերիկյան ասոցիացիան։ Այս ասոցիացիայի նախագահների խորհուրդը վերահաստատում է դիրքորոշումն այն մասին, որ բակալավրի աստիճան շնորհող բուժքույրական կրթությունը պետք է լինի պրոֆեսիոնալ բուժքույրական գործունեության ոլորտ մուտք գործելու պահանջ։
ԱՄՆ-ում նոր ընդունվող բուժքույրերը հնարավորություն ունեն դիմելու բակալավրի աստիճան ստանալու համար (Bachelor of Science in Nursing/BSN), իսկ պրակտիկայում գործող բուժքույրերը, ովքեր ունեն միջին մասնագիտական բուժքույրական կրթություն և աշխատող բուժքույրեր են, կարող են ստանալ բակալավրի աստիճան՝ դիմելով RN (Registered Nurse)-TO-BSN ծրագրերին, որոնք կենտրոնանում են բուժքույրության ոլորտում առաջնորդության և մենեջմենթի, հետազոտական հմտությունների, հանրային և համայքի առողջության և ավելի մասնագիտացված բուժքույրական խնամք տրամադրելու վրա։ RN-TO-BSN ծրագրերը նախատեսված են հիմնականում աշխատող բուժքույրերի համար, ովքեր ցանկանում են ընդլայնել իրենց մասնագիտական պարտականությունները և բավարարել գործատուի պահանջները՝ ստանալով բուժքույրության ոլորտում բարձրագույն կրթություն։
2019 թվականի մայիսին ԱՀԿ-ի կողմից Հայաստանի Հանրապետությունում գնահատողական այցի շրջանակներում առողջապահական համակարգի մարդկային ներուժի ընթացիկ իրավիճակի իրականացված գնահատման արդյունքում այլ խնդիրների շարքում մատնանշվել է նաև հետևյալ խնդիրները.
Բուժքույրերը ստանում են մասնագիտական ուսուցում բուժքույրական քոլեջներում, սակայն մեկ անգամ որակավորվում են, և այնուհետ հետագա ուսուցման կազմակերպման հնարավորություններ նախատեսված չեն:
Հայաստանի Հանրապետությունում Բուժքույրական գործելակերպը հետ է մնում միջազգային չափորոշիչներից, ինչն անբարենպաստ է ազդում բարձրորակ բժշկական օգնություն և սպասարկում իրականացնելու հարցում:
3. Տվյալ բնագավառում իրականացվող քաղաքականությունը
Պայմանավորված վերոթվարկյալով և ոլորտում առկա կրթական բացը լրացնելու ձգտումով` Հայաստանում բուժքույրական կրթության վերաբերյալ կառուցվածքային և ուսումնական պլանների փոփոխման անհրաժեշտթույթուն է առաջացել՝ մշակելու նոր կրթական ծրագիր՝ «Քույրական գործ»-ի բակալավրի կրթական ծրագիր (Bachelor of Science in Nursing/BSN):
4. Կարգավորման նպատակը և բնույթը
Առաջարկվող «Քույրական գործ»-ի բակալավրի կրթական ծրագիրը նպատակ ունի կատարելագործելու բուժքույրերի նախապատրաստումը՝ տրամադրելով առաջավոր գիտելիք, որպեսզի նրանք կարողանան գործել արհեստավարժ, գրագետ և նոր ունակություններով։
5. Նախագծի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտներն ու անձինք
Հայաստանի Հանրապետության կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն։
6. Ակնկալվող արդյունքը
ՀՀ կառավարության 2014 թվականի հոկտեմբերի 23-ի N 1191-Ն որոշմամբ հաստատված «ՀՀ բարձրագույն մասնագիտական կրթության մասնագիտությունների և որակավորումների ցանկ»-ում «Քույրական գործ»-ի բակալավրի կրթական ծրագրի ընդգրկելը:
7. Այլ տեղեկություններ
Որոշման ընդունման կապակցությամբ պետական բյուջեում կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների բյուջեներում ծախսերի և եկամուտների էական ավելացումներ կամ նվազեցումներ չեն սպասվում:
8. Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ. Հայաստանի վերափոխման ռազմավարություն 2050, Կառավարության 2021-2026թթ. ծրագիր, ոլորտային և/կամ այլ ռազմավարություններ:
«Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2014 թվականի հոկտեմբերի 23-ի N 1191-Ն որոշման մեջ լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշման նախագծի ընդունումը նախատեսվում է ՀՀ կառավարության 2021 թվականի նոյեմբերի 18-ի N 1902-Լ որոշումով հաստատված Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026 թվականների գործունեության միջոցառումների ծրագրի «Առողջապահության նախարարության» բաժնի 23.4 միջոցառման շրջանակներում։