«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀՀ ՕՐԵՆՔ

Հ Ի Մ Ն Ա Վ Ո Ր ՈՒ Մ

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀՀ ՕՐԵՆՔԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ

1. Կարգավորման ենթակա խնդիրը.

Ներկայումս կարևորագույն խնդիր է հանդիսանում հարկային մարմնի կողմից տնտեսվարող սուբյեկտների գործունեության անհարկի միջամտությունների կրճատումը՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ բացի, ըստ ռիսկայնության աստիճանի՝ տարեկան ծրագրով նախատեսված ստուգումների, վերջիններիս մոտ ստուգումներ կարող են իրականացվել  նաև քննիչի կողմից նշանակված ստուգման որոշումների հիման վրա:

2. Ընթացիկ իրավիճակը և իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը

ՀՀ հարկային օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 335-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ համալիր հարկային ստուգումը հարկային հարաբերությունները կարգավորող իրավական ակտերի, ինչպես նաև հարկային մարմնին հսկողության լիազորություններ վերապահող իրավական ակտերի այլ պահանջների կատարման ստուգումն է:

Օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 10-րդ և 338-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետերի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքին համապատասխան՝ համալիր հարկային ստուգումներն (վերստուգումներն) իրականացվում են հետաքննության մարմնի կամ քննիչի պատճառաբանված որոշման հիման վրա` որոշմամբ նշված հարցերի և ժամանակաշրջանի շրջանակներում:

Վերոգրյալ իրավական նորմի վերլուծությունից բխում է, որ համալիր հարկային ստուգումը կարող է իրականացվել քննիչի պատճառաբանված որոշման հիման վրա՝ դրանում նշված ժամանակաշրջանների և առաջադրված հարցերի շրջանակներում:

Սակայն, ՀՀ ՊԵԿ ներկայացվող համալիր հարկային ստուգում իրականացնելու մասին որոշումներ շատ դեպքերում ստուգում իրականացնելու առումով պատճառաբանված չեն՝ բացակայում են որոշմամբ նշված հարկ վճարողի մոտ համալիր հարկային ստուգում (վերստուգում) կատարելու հիմքերը, հիմնավորումները: Այսինքն՝ նշված որոշումներում ներկայացվում են քրեական գործ հարուցելու հիմքերը, հիմնավորումները, այնուհետև՝ առաջադրվում է հարկային մարմնի կողմից պարզաբանման ենթակա հարցերի շրջանակը՝ առանց անդրադառնալու այն պատճառահետևանքային կապին, որը կարող է առկա լինել հարկային ստուգմամբ պարզաբանման ենթակա հանգամանքների և այդ քրեական գործի բազմակողմանի և օբյեկտիվ հանգուցալուցծման միջև, կամ՝ քննիչի որոշմամբ առաջարկվում է ստուգում կատարել նաև այն տնտեսվարող սուբյեկտների մոտ, որոնք որոշակի կապ ունեն տվյալ քրեական գործով  անցնող անձանց հետ, սակայն նշված ընկերությունների կողմից հարկային խախտումներ կատարված լինելու մասին, որևէ տվյալ առկա չէ գործում: Այս դեպքում ևս պարզ չէ, թե դրանք ինչքանով առնչություն ունեն տվյալ քրեական գործի հետ և առաջարկվող ստուգմամբ բացահայտված հանգամանքները ինչ էական ազդեցություն կարող  են ունենալ տվյալ քրեական գործի համար:

Միևնույն ժամանակ, հանդիպում են դեպքեր, երբ օրինակ քննիչի կողմից ստուգման որոշմամբ պահանջվում է պարզել շահաբաժին բաշխել-չբաշխելու և համալիր հարկային ստուգման շրջանակներից չբխող հարցեր:

Ավելին, համալիր հարկային ստուգումներ նպատակը բացառապես պետության հանդեպ հարկային պարտավորությունների կատարման ճշտության ստուգումն է, հարկային իրավախախտումների վերհանումը և լրացուցիչ հարկային պարտավորությունների առաջադրումը, հետևաբար 205-րդ հոդվածից բացի, որևէ այլ հոդվածով քրեական գործի քննության շրջանակներում նման որոշման կայացումը չի բխում օրինականության սկզբունքից: 

Չնայած վերոնշյալ հանգամանքներին՝ հիմք ընդունելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 55¹-ին հոդվածի կանոկակարգումը, համաձայն որի՝ քննիչի որոշումները ենթակա են պարտադիր կատարման, այդ որոշումները, ներկայացվում են կատարման, սակայն վերջիններիս՝ Օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 10-րդ և 338-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետերի համաձայն պատճառաբանված չլինելու հանգամանքը կարող է հիմք հանդիսանալ հետագայում քննիչի որոշման հիման վրա իրականացված հարկային ստուգման (վերստուգման) արդյունքում կայացված ստուգման ակտի՝ նշված հիմքերով ոչ իրավաչափ ճանաչման համար:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ անհրաժեշտություն է առաջացել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրքը լրացնել նոր` 201.1 հոդվածով, համաձայն որի՝ հետաքննության մարմնի կամ քննիչի կողմից կայացվում է համալիր հարկային ստուգում կամ վերստուգում նշանակելու մասին պատճառաբանված որոշում` նշելով քրեական գործի շրջանակում ապացուցման ենթակա այն հանգամանքները, որոնք կարող են հաստատվել կամ հերքվել տվյալ ստուգմամբ կամ վերստուգմամբ: Միաժամանակ, ամրագրվել է նաև այն, որ համալիր հարկային ստուգում կամ վերստուգում նշանակելու մասին որոշումը անհապաղ ուղարկվում է հսկող դատախազին, ով որոշումը ստանալուց հետո հինգ օրվա ընթացքում իրավասու է վերացնել այն, ինչն էլ, փաստորեն կհանդիսանա լրացուցիչ լծակ՝ ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված պահանջներին համապատասխան ստուգման որոշում հարկային մարմին ներկայացնելու համար:

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ կարծում ենք, որ նշված օրենսդրական ամրագրումը կարող է իր դրական ազդեցությունն ունենալ տնտեսվարող սուբյեկտների կողմից իրենց բնականոն գործունեությունն իրականացնելու տեսանկյունից, քանի որ կկրճատվեն հարկային մարմնի կողմից վերջիններիս գործունեության անհարկի միջամտությունները՝ հաշվի առնելով այն, որ այսուհետ ստուգումներ (բացի, ըստ ռիսկայնության աստիճանի՝ տարեկան ծրագրով նախատեսված ստուգումների) կիրականացվեն միայն քննիչի կողմից ստուգման անհրաժեշտությունը պատճառաբանելու և հիմնավորելու պարագայում:

           Նշվածի հետ կապված առկա է նաև ՀՀ Սահմանադրական դատարանի 2009 թվականի հոկտեմբերի 27-ի թիվ ՍԴՈ-836 որոշում, որով նշվել է, որ չի կարող ստուգումների՝ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված ընդհանուր կարգը մեխանիկորեն տարածվել քրեադատավարական գործընթացների վրա` առանց հաշվի առնելու դրանց առանձնահատկությունները, անձանց իրավունքների իրացման ու պաշտպանության երաշխիքների ապահովումը, մյուս կողմից` խոչընդոտներ ստեղծել պետական իշխանության մարմինների գործառույթների լիարժեք իրականացման համար:

       Այս պարագայում հնարավոր կլինի բացառել հարկային մարմնի հաճախակի միջամտությունները տնտեսվարող սուբյեկտի գործունեությանը: Գործի քննության շրջանակներում քննիչի մոտ հարուցված հիմնավոր կասկածի դեպքում տնտեսվարող սուբյեկտի վերաբերյալ տեղեկությունները քննիչը կարող է փոխանցել այն հարկային մարմնին, որտեղ հաշվառված է տնտեսվարող սուբյեկտը, որից հետո հարկային մարմինը հարկ վճարողի գործունեությունից, գործողություններից կամ անգործությունից և հարկային մարմին ներկայացվող հարկային հաշվարկների ու հարկային մարմնին հսկողության լիազորություններ վերապահող իրավական ակտերով սահմանված կարգով հարկային մարմին ներկայացվող տեղեկությունների վերլուծության արդյունքներից բխող ռիսկերի բնորոշման հիման վրա, ըստ ռիսկայնության աստիճանի, կգնահատի ու կդասակարգի հարկ վճարողին և դրա հիման վրա կներառի համալիր հարկային ստուգումների տարեկան ծրագրում:

    Ստուգում իրականացնող մարմինը` հետազոտելով իր վերահսկման ոլորտը, մշակում է տվյալ ոլորտում տնտեսավարող սուբյեկտների գործունեության ռիսկայնության աստիճանը որոշող չափանիշները, որոնք պետք է ներառեն տնտեսավարող սուբյեկտի գործունեության ոլորտի ռիսկը և (կամ) տնտեսավարող սուբյեկտի անհատական ռիսկերի հանրագումարը, կազմում է հարկային ստուգումների տարեկան ծրագիր և վերջինիս հիման վրա իրականացնում ստուգումներ տնտեսավարող սուբյեկտների մոտ:

Վերոնշյալ հարցերը կանոնակարգելու նպատակով՝ Նախագծով նախատեսվել է քննիչի՝ ստուգում (վերստուգում) նշանակելու մասին որոշումների՝ վերահսկող դատախազի կողմից վերանայելու հնարավորություն, ով ՀՀ օրենսդրությամբ իրեն վերապահված իրավասությունների շրջանակներում իրավունք կունենա վերացնել այն որոշումները, որոնք չենք համապատասխանում ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված պահանջներին (քրեական գործի հանգուցալուծման տեսանկյունից չհիմնավորված, չպատճառաբանված՝ հարկային մարմնի կողմից պարզաբանման ենթակա հարցերի անհստակությամբ և(կամ) բացակայությամբ):

3. Առաջարկվող կարգավորման բնույթը

Հաշվի առնելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 34-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, այն է՝ նորմատիվ իրավական ակտում փոփոխություն կամ լրացում կարող է կատարվել միայն նույն տեսակի և բնույթի նորմատիվ իրավական ակտով, մշակվել է «Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագիծը:

4. Նախագծի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները և անձինք.

Նախագիծը մշակվել է ՀՀ ՊԵԿ իրավաբանական վարչության կողմից:

5. Նպատակը և ակնկալվող արդյունքը.

Հարկային պարտավորությունների նախնական հաշվարկի հիմքով հարուցված քրեական գործի շրջանակներում հետաքննության մարմնի կամ քննիչի կողմից կկայացվի հարկային համալիր ստուգում կամ վերստուգում նշանակելու մասին պատճառաբանված որոշում: