ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ
«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐԿԱՅԻՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ»
ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
- ԱՌԿԱ ԻՐԱՎԻՃԱԿԸ ԵՎ ՆԱԽԱԳԾՈՎ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ԵՆԹԱԿԱ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ
ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության և ՎԶԵԲ Հայաստանի ներդրումային խորհրդի կողմից իրականացված քննարկումների, նվիրատուների և նվիրառուների հետ հանդիպումների արդյունքում վեր են հանվել որոշ խնդիրներ, որոնք չեն նպաստում Հայաստանում նվիրատվության և բարեգործության ինստիտուտների զարգացմանը:
- Հարկային օրենսգրքի 123-րդ հոդվածի կարգավորումները թույլ են տալիս գրադարաններին, թանգարաններին, հանրակրթական դպրոցներին, տուն-գիշերօթիկներին, ծերանոցներին, մանկատներին, բժշկական հաստատություններին, ինչպես նաև ոչ առևտրային կազմակերպություններին տրամադրված ակտիվների, դրանց համար կատարված աշխատանքների և (կամ) դրանց մատուցված ծառայությունների արժեքը, բայց ոչ ավելի, քան հարկային տարվա համախառն եկամտի 0.25 տոկոսը նվազեցնել շահութահարկ վճարողի հարկման բազայից: Սույն դրույթը նպատակ ունի ընձեռել նվիրատվություն իրականացնելու հնարավորություն:
Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ բազմաթիվ տնտեսավարողներ պատրաստակամություն են հայտնում իրականացնելու ավելի շատ նվիրատվություններ կրթական և գիտական հաստատություններին` նպատակ ունենալով կարճաժամկետ հատվածում նպաստելու իրենց հետաքրքրող մասնագիտությունների գծով շրջանավարտների որակավորման աճին, ինչպես նաև երկարաժամկետ հատվածում այդ հաստատություններում միջազգային չափանիշներին համապատասխան միջավայրի ձևավորմանը: Նման վարքագծի խրախուսմանը չի նպաստում համախառն եկամտի 0.25 տոկոսից ավել չափով կատարված նվիրատվության հարկումը:
Նշված կարգավորումը արդարացված չէ նաև այնպիսի ոչ առևտրային կազմակերպություններին իրականացվող նվիրատվությունների մասով, որոնց գործունեության նպատակները համահունչ են պետության նպատակներին և ունեն թափանցիկության բավարար մակարդակ:
- Նվիրատվությունների իրականացմանը խոչընդոտող մեկ այլ կարգավորում է Հարկային օրենսգրքի 62-րդ հոդվածը, որի համաձայն «ապրանքի մատակարարման, աշխատանքի կատարման կամ ծառայության մատուցման անհատույց կամ իրական արժեքից էականորեն ցածր արժեքով հատուցմամբ գործարքների դեպքում ԱԱՀ-ով հարկման բազա է համարվում այդ գործարքների իրական արժեքի 80 տոկոսը»: Նշված կարգավորումը ունի անբավարար տնտեսագիտական հիմնավորվածություն և նախատեսված է չարաշահումների հնարավորությունը սահմանափակելու նպատակով:
Նշված դրույթի հետևանքով գույքի նվիրատվության, անհատույց աշխատանքի կատարման կամ ծառայության մատուցման գործարքները, որոնք որևէ չարաշահման նպատակ չունեն, հարկվում են ԱԱՀ-ով, ինչը անհարկի ֆինանսական բեռ է առաջացնում նվիրատուների համար:
Խնդիրների մասին առավել ամբողջական տեղեկատվություն ստանալու նպատակով ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության և ՎԶԵԲ Հայաստանի ներդրումային խորհրդի կողմից կազմակերպվել են հանդիպումներ և աշխատանքային քննարկումներ Հայաստանի ազգային ագրարային համալսարանի, Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանի, Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի, Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի, Հայ-ռուսական (սլավոնական) համալսարանի, հեռահաղորդակցության ոլորտի ընկերությունների, Առաջատար տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության ներկայացուցիչների հետ: Արդյունքում պարզ է դարձել, որ առկա է բավականին մեծ պոտենցիալ գույքային նվիրատվությունների և անհատույց աշխատանքների կատարման (ծառայությունների մատուցման) մասով, սակայն առկա կարգավորումները զսպում են դրանք ամբողջ ծավալով իրացնելու հնարավորությունը:
Ամենաակնառու օրինակը, թերևս, համակարգչային տեխնիկան է, քանի որ շատ բիզնեսներ դրանք թարմացնում են այնքան հաճախ, որ վերջիններս բարոյապես և ֆիզիկապես դեռևս մաշված չեն, սակայն նվիրատվության դեպքում պետք է հարկվեն: Եթե Երևանում տեղակայված կրթական և գիտական հաստատությունները առավել հագեցած են համակարգիչներով, ապա նույնը չի կարելի ասել մարզային դպրոցների, ԲՈւՀ-երի և միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների մասին:
Հաճախ հանդիպող խնդիրներից է այն դեպքը, երբ որևէ դոնոր կազմակերպություն երրորդ կողմին պատվիրում է ի շահ կրթական հաստատության իրականացնել աշխատանքներ կամ մատուցել ծառայություններ` ծրագրի ավարտից հետո իրեն տրամադրված գույքը անհատույց փոխանցելով այդ հաստատությանը: Այս դեպքում գույքի փոխանցումը պետք է հարկվի, որից խուսափելու նպատակով հաճախ կիրառվում է հօգուտ պետության հրաժարվելու պրակտիկան: Այն երկարացնում է գույքի փոխանցման պրոցեսը (որպես կանոն` մի քանի ամսով) և խաթարում է այն շահառուի կողմից ընդհատ տնօրինման հնարավորությունը, ում համար ի սկզբանե նախատեսված էր գույքը:
Բազմաթիվ դեպքերում ի շահ կրթական կամ գիտական կազմակերպության նվիրատուները պատվիրում են դասարանների կամ լսարանների վերանորոգման, տեխնիկական վերազինման աշխատանքներ, որոնք ևս ենթակա են հարկման:
Նշված սահմանափակումները համահունչ չեն նաև միջազգային փորձին:
- ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ
Կարգավորման նպատակը կրթության, գիտության ոլորտներում ոչ պետական միջոցների հաշվին իրականացվող ներդրումների աճն է, կրթություն (գիտություն) – բիզնես կապի ամրապնդումը, ինչպես նաև պետության համար առաջնային նշանակություն ունեցող հիմնադրամներին իրականացվող նվիրատվությունների խրախուսումը:
3․ ԱՌԱՋԱՐԿՎՈՂ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐԸ
Նախագծով առաջարկվում է ՀՀ հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ իրականացնելու միջոցով հնարավորություն տալ շահութահարկ վճարողներին` իրենց համախառն եկամտի մինչև 2.5%-ի չափով հանրակրթական դպրոցներին, ԲՈՒՀ-երին և միջին մասնագիտական կրթական հաստատություններին իրականացված նվիրատվությունները նվազեցնել շահութահարկով հարկման բազայից:
Նույն մոտեցումը առաջարկվում է կիրառել նաև Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամին իրականացվող նվիրատվությունների մասով:
Առաջարկվում է նաև հանրակրթական դպրոցներին, ԲՈՒՀ-երին և միջին մասնագիտական կրթական հաստատություններին իրականացված նվիրատվությունները ազատել ԱԱՀ-ից:
Առաջարկի համար որպես հիմք ուսումնասիրվել է նաև միջազգային փորձը, որը փաստում է, որ բազմաթիվ երկրներ առավել նպաստավոր պայմաններ են ստեղծել նվիրատվությունների համար, քան Հայաստանը: Մասնավորապես`
Վրաստանում[1] հանրային իրավունքի իրավաբանական անձանց (պետական դպրոցներ, գիտահետազոտական ինստիտուտներ, ԲՈւՀ-եր, միջին մասնագիտական հաստատություններ) ապրանքների և ծառայությունների անհատույց մատակարարումը (տրամադրումը) ազատվում է շահութահարկից:
ԱՄՆ-ում[2] կազմակերպությունները և ֆիզիկական անձինք կարող են իրենց հարկման բազան նվազեցնել գիտական, կրթական, բարեգործական և մի շարք այլ հաստատություններին իրականացված նվիրատվությունների գումարի, բայց ոչ ավելի քան հարկվող շահույթի 10%-ի չափով: Ընդ որում, նշված շեմից ավել իրականացված նվիրատվությունները կարող են նվազեցվել` ի հաշիվ հաջորդող 5 տարիների թույլատրելի չափի:
Ֆինլանդիայում կազմակերպությունների կողմից մինչև 250.000 եվրոյի չափով նվիրատվությունները Եվրոպական Տնտեսական Տարածքի որոշ համալսարանների նվազեցվում են հարկվող շահույթից:
Գերմանիայում ոչ առևտրային կազմակերպություններին իրականացված նվիրատվությունների գումարները նվազեցվում են հարկվող շահույթից` մինչև 20%-ի չափով:
Իտալիայում դպրոցներին, համալսարաններին և գիտական հետազոտությունների նպատակով նվիրատվությունների համար սահմանված են հարկային արտոնություններ` մինչև հարկվող շահույթի 10%-ի չափով:
Բուլղարիայում նախակրթարաններին, կրթական և գիտական հաստատություններին իրականացված նվիրատվությունների գումարները նվազեցվում են հարկվող շահույթից` մինչև 10%-ի չափով[3]:
Ռուսաստանի հարկային օրենսգրքում իրականացված փոփոխությունների համաձայն` 2023թ. հունվարի 1-ից ուժի մեջ են մտնում դրույթներ` համաձայն որոնց ՌԴ սուբյեկտների կողմից ընդունված օրենքների հիման վրա կարող է սահմանվել, որ հարկ վճարողներն իրավունք ունեն կրթական կազմակերպություններին անհատույց փոխանցված գույքի (դրամական միջոցների) արժեքի մինչև 100%-ի չափով նվազեցնել այդ սուբյեկտների բյուջե փոխանցվող շահութահարկի գումարները[4]:
Միաժամանակ, գույքի և դրամական միջոցների անհատույց տրամադրումը պետական կամ համայնքային սեփականություն հանդիսացող ոչ առևտրային կրթական կամ գիտական հաստատություններին, ազատվում է ԱԱՀ-ից[5]:
Վերը նշված երկրներից բացի առևտրային կազմակերպությունների կողմից նվիրատվությունները խրախուսող հարկային արտոնություններ են կիրառվում նաև հետևյալ երկրներում` Ավստրալիա, Արգենտինա, Ավստրիա, Բելգիա, Կանադա, Չիլի, Չեխիա, Էստոնիա, Հունաստան, Հունգարիա, Հնդկաստան, Ինդոնեզիա, Իռլանդիա, Ճապոնիա, Լատվիա, Լիտվա, Լյուքսեմբուրգ, Մալթա, Նիդերլանդներ, Նոր Զելանդիա, Նորվեգիա, Պորտուգալիա, Ռումինիա, Սինգապուր, Սլովենիա, Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն, Շվեյցարիա, Միացյալ Թագավորություն, Կոլումբիա, Իսրայել, Սլովակիա: Նշված երկրներում, որպես կանոն, շահութահարկի բազայից նվազեցման թույլատրելի չափն էապես մեծ է Հայաստանում գործող չափից` պայմանով, որ նվիրատվություններն իրականացվեն որոշակի չափանիշների բավարարող բարեգործական կամ այլ հանրային բարիք ստեղծող կազմակերպությունների: Օրինակ` Սլովակիայում հարկվող շահույթից կարող է նվազեցվել բարեգործության նպատակով իրականացված ծախսերի մինչև 2%, Չեխիայում` 5%, Իտալիայում, Ավստրիայում, Իսպանիայում, Վրաստանում[6]` 10%, Գերմանիայում և Շվեյցարիայում` 20%, Նիդերլանդներում` 50%, Իռլանդիայում, ՄԹ-ում և Ավստրալիայում` 100%[7],7:
Ֆրանսիայում կազմակերպությունները կարող են իրենց շահութահարկը նվազեցնել բարեգործության գումարի մինչև 60%-ի չափով, բայց ոչ ավել քան տարեկան հասույթի 0.5%-ը[8]: Արգենտինայում բարեգործության գումարը կարող է նվազեցվել մինչև հասույթի 5%-ի չափով: Մեքսիկայում կազմակերպությունները մասնավոր բարեգործական և պետական հաստատություններին իրականացվող նվիրատվությունների գումարները կարող են նվազեցնել ընթացիկ տարվա հարկման բազայից` նախորդ տարվա հասույթի մինչև 7%-ի չափով[9]:
* Արտոնության բազաների միասնականության նպատակով հիմք է ընդունվել շահութաբերության 20% պայմանական չափը:
* Արտոնության բազաների միասնականության նպատակով հիմք է ընդունվել շահութաբերության 20% պայմանական չափը:
- ԱԿՆԿԱԼՎՈՂ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԸ
Ակնկալվում է, որ նախագծի ընդունման արդյունքում բիզնեսի կողմից ավելի շատ միջոցներ կուղղվեն ԲՈւՀ-երի, միջին մասնագիտական և հանրակրթական հաստատությունների կարիքների բավարարմանը: Դա որոշակիորեն կբավարարի նշված կրթական հաստատությունների դրամական և գույքային պահանջները, մյուս կողմից` կստեղծի կրթություն-բիզնես ամուր կապերի հիմք` ապահովելով կադրերի պատրաստման և հետազոտությունների իրականացման ինստիտուցիոնալ բնույթի հարաբերություններ:
Նախագծի ընդունմամբ լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտություն և պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում փոփոխություններ չեն սպասվում` հաշվի առնելով նվիրատվությունների արդյունքում ԲՈւՀ-երի և միջին մասնագիտական կրթական հաստատությունների կարիքների բավարարմանը զուգահեռ պետական բյուջեից իրականացվող ծախսերի կրճատման հնարավորությունը:
- ԿԱՊԸ ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐԻ ՀԵՏ
Նախագծի ընդունումը բխում է ՀՀ կառավարության 2021-2026թթ. ծրագրի «4.3 Կրթություն» բաժնից։
- ՆԱԽԱԳԻԾԸ ՄՇԱԿՈՂ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԸ
Նախագիծը մշակվել է Վերակառուցման և Զարգացման Եվրոպական Բանկի Հայաստանի Ներդրումային Խորհրդի և ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության կողմից:
[1]https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1043717?impose=translateEn&publication=175&fbclid=IwAR1zE1KofB4vu5uQfDxJY6enk7VKLykWemOz_KoKKHTOQGQedWlzjbZbnZM , հոդված 983
[2] https://www.taxpolicycenter.org/briefing-book/what-tax-treatment-charitable-contributions
https://www.irs.gov/charities-non-profits/charitable-organizations/exempt-purposes-internal-revenue-code-section-501c3#:~:text=The%20exempt%20purposes%20set%20forth,cruelty%20to%20children%20or%20animals
[3] https://efa-net.eu/wp-content/uploads/2018/12/EFA-Tax-Survey-Report-Dec-2018.pdf
[4] http://ivo.garant.ru/#/docu ment/405604347/paragraph/5/doclist/180/showentries/0/highlight/430-%D0%A4%D0%97:0
[5] http://nalog.garant.ru/fns/nk/0c5956aa76cdf561e1333b201c6d337d/
[6]https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1043717?impose=translateEn&publication=175&fbclid=IwAR1zE1KofB4vu5uQfDxJY6enk7VKLykWemOz_KoKKHTOQGQedWlzjbZbnZM
[7] https://www.oecd-ilibrary.org/sites/559f2c2c-en/index.html?itemId=/content/component/559f2c2c-en#section-d1e15223
[8] https://efa-net.eu/wp-content/uploads/2018/12/EFA-Tax-Survey-Report-Dec-2018.pdf
[9] https://www.oecd-ilibrary.org/sites/559f2c2c-en/index.html?itemId=/content/component/559f2c2c-en#section-d1e15223