«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳԻՐՔ» ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ», «ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ ԿԱՆՈՆԱԿԱՐԳ» ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ԵՎ ՀԱՐԱԿԻՑ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐ

10 - Agree
1 - Disagree

The summary includes all the content proposals presented in the draft, online written within 2 working days,sent by e-mail within 10 working days

project.digest.no	Suggesion author, date of receipt	Suggestion content	Conclusion	Changes made
	1	2	3	4
1	Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն 14.08.2020 17:45:14	ՀՀ դատական համակարգում մասնագիտացված հակակոռուպցիոն դատարան ձևավորելու նպատակով ՀՀ արդարադատության նախարարության կողմից մշակվել է «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում և հարակից օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին ՀՀ օրենքների նախագծեր, որոնց վերաբերյալ առկա են հետևյալ նկատառումները․ 1. 2019թ․ ընդունված դատական և իրավական բարեփոխումների 2019-2023թթ․ ռազմավարությամբ նախատեսվեց ՀՀ դատական համակարգում ձևավորել հակակոռուպցիոն դատարան։ Ընդ որում, ռազմավարության ռազմավարական ուղղություններն ու նպատակները սահմանող 1-ին բաժնում ամրագրված է, որ հակակոռուպցիոն դատարանը պետք է վայելի հանրային բարձր վստահություն, իսկ դատավորները պետք է ունենան մասնագիտական բարձր պատրաստվածություն։ Միաժամանակ նախատեսվում է դատավորների ընտրության գործընթացում ներառել նաև փարձագետներ։ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում առաջարկվող փոփոխության 8-րդ և 21-րդ հոդվածներում սահմանվում է, որ ՀՀ բարձրագույն դատական խորհուրդը (այսուհետ՝ ԲԴԽ) հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների ընտրության հարցում կարող է ներգրավել փորձագետների, ովքեր ունեն հակակոռուպցիոն գործունեության ոլորտում 3 տարվա ստաժ։ Միաժամանակ նախատեսվում է, որ փորձագետների ներգրավման կարգը սահմանում է ԲԴԽ-ն։ Հարկ է նշել, որ 8-րդ հոդվածում փորձագետի ներգրավման հարցում ԲԴԽ հայեցողությունն ըստ էության նշանակում է, որ փորձագետ կարող է նաև չներգրավվել, ինչը հակակոռուպցիոն դատարանի ձևավորման սկզբունքների առումով հակասում է վերոնշյալ ռազմավարությամբ նախանշված սկզբունքներին՝ առաջնահերթության կարգով դատավորների նկատմամբ վստահության բարձր աստիճանի ապահովմանը։ Բացի այդ, ներկայացված նախագիծը չի պարունակում հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների ընտրության գործընթացի թափանցիկությունն ու հրապարակայնությունն ապահովող իրավակարգավորումներ, ինչպիսիք կարող էին լինել դատավորների թեկնածուների առաջադրման և ընտրության գործընթացի հետագա փուլերի վերաբերյալ տեղեկատվական աղբյուրներով, այդ թվում՝ ԶԼՄ-ներով հրապարակայնության ապահովումը։ Առաջարկ․ • հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների ընտրության գործընթացում փորձագետների ներգրավման հարցում բացառել ԲԴԽ հայեցողությունը և այն նախատեսել որպես պարտադիր նորմ։ Միաժամանակ իրավակարգավորումներով նախատեսել միջազգային փորձագետների ներգրավման հնարավորությունը, • նախատեսել, որ դատավորների թեկնածուների առաջադրման և ընտրության գործընթացի բոլոր փուլերում դատական դեպարտամենտը և ԲԴԽ-ն պարտավոր են ապահովել թափանցիկությունը և հրապարակայնությունը՝ ԶԼՄ-ներով և տեղեկատվական այլ աղբյուրներով, այդ թվում՝ ուղիղ հեռարձակումներով։ Մասնավորապես՝ անհրաժեշտ է ապահովել թեկնածուների առաջադրման փուլում վերջիններիս ցուցակի հրապարակումը, գրավոր քննության և ԲԴԽ-ում հարցազրույցի ընթացքում ուղիղ հեռարձակումը։ 2. Նախագծի 13-րդ հոդվածում նախատեսված են այն չափանիշները, որոնք վերաբերում են հակակոռուպցիոն դատարանում թեկնածուների առաջադրման արգելքներին, որոնց շարքում նախատեսված է, որ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավոր չի կարող նշանակվել այն անձը, ով լինելով այլ դատարանում դատավոր կամ նախկին դատավոր վերջին հինգ տարում ստացել է խիստ նկատողություն և հոդվածում թվարկված այլ խախտումների համար կարգապահական տույժեր և այլ սահմանափակումներ։ Նույնը վերաբերում է նաև իրավապահ այլ համակարգերի նախկին և աշխատող թեկնածուներին՝ դարձյալ վերջին հինգ տարի և այլ սահմանափակումներով։ Կարծում ենք, որ նման ժամկետային արգելք չպետք է լինի, քանի որ հակակոռուպցիոն դատավորների նկատմամբ հանրային բարձր վստահության սկզբունքը նախատեսող դատական և իրավական բարեփոխումների վերոնշյալ ռազմավարությամբ այս խնդիրը հանդիսանում է հակակոռուպցիոն դատարանի ձևավորման արմատական և գաղափարախոսական հենքերից, ուստի նպատակահարմար է սահմանել, որ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների թեկնածուներն իրենց մասնագիտական գործունեության ընթացքում չպետք է կատարած լինեն կարգապահական պատասխանատվության համար հիմք հանդիսացող իրավախախտում։ Հարկ է նշել, որ իրավախախտման կատարման ժամկետային սահմանափակումների պարագայում որպես հակափաստարկ կարող է հանդիսանալ նաև այդ ժամկետը օրինակ 1 օրով գերազանցելու հանգամանքը, ինչն իրավական առումով արժեզրկում է իրավախախտման վտանգավորությունը կոնկրետ հակակոռուպցիոն դատավորների պարագայում ժամկետով սահմանափակելու իրավակարգավորումը։ Առաջարկ․ • Հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների թեկնածուներին ներկայացվող պահանջները սահմանող 13-րդ հոդվածից հանել իրավախախտման ժամկետային սահմանափակման ձևակերպումը և նախատեսել, որ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորն իր մասնագիտական գործունեության ընթացքում չպետք է ենթարկված լինի իր գործունեության հետ կապված պատասխանատվության։	Ընդունվել է մասնակի	Նախագծով սահմանվել է միջազգային փորձագետների ներգրավման հնարավորություն: Միաժամանակ հարկ է նշել, որ նախագծով փորձագետների ներգրավման հարցում ԲԴԽ հայեցողական լիազորությունները կրում են սահմանափակ բնույթ: Մասնավորապես Նախագծի 21-րդ հոդվածի 12-րդ մասի համաձայն, Բարձրագույն դատական խորհուրդը երկամսյա ժամկետում սահմանում է հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների և վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի առաջխաղացման ենթակա դատավորների թեկնածուների ցուցակի համալրման նպատակով անցկացվող որակավորման ստուգման գործընթացին փորձագետների ներգրավման կարգը: Ընդ որում նույն հոդվածի 19-րդ կետի համաձայն, օրենքով սահմանվող փորձագետների ներգրավման կարգը գործելու է երեք տարվա ընթացքում: Սույն կարգավորումը ապահովելու է հակակոռուպցիոն դատարանի և վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների առաջին կազմի ընտրություններում փորձագետների պարտադիր մասնակցությունը: Հակակոռուպցիոն դատավորների ընտրության հետագա գործընթացում փորձագետների ներգրավման աշխատանքները ԲԴԽ հայեցողությամբ իրականացնելու հանգամանքը բխում է ԲԴԽ-ի կարգավիճակից (ՀՀ Սահմանադրության համաձայն՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդն անկախ պետական մարմին է, որը երաշխավորում է դատարանների և դատավորների անկախությունը) և նրա լիազորությունների շրջանակից: Միաժամանակ սույն գործընթացի թափանցիկությունը ապահովելու անհրաժեշտությունից ելնելով է, որ նախագիծը հնարավորություն է տալիս քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների, այն է՝ փորձագետների մասնակցությունը դատավորների ընտրության գործընթացին: 2. Նախագծի 13-րդ հոդվածում կատարվել է փոփոխություն, և սահմանվում է, որ ՝ անկախ կարգապահական տույժի սահմանված կարգով հանված կամ մարված լինելու հանգամանքից վերջին 5 տարվա ընթացքում որոշակի խախտումների համար կարգապահական պատասխանատվության ենթարկված անձը չի կարող նշանակվել Հակակոռուպցիոն դատարանի և Վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավոր: Իրավախախտման ժամկետային սահմանափակման ձևակերպումը Նախագծից հանելը առաջացնում է անհամաչափ մոտեցում թեկնածուների նկատմամբ, բացի այդ պետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ իրականացվում է թեկնածուների բարեվարքության ստուգում, որի շրջանակում թեկնածուների վերաբերյալ տրվում է ամփոփ եզրակացություն:
2	Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն 14.08.2020 17:45:14	3. Ընդհանուր առմամբ, դատավորների թեկնածուների ընտրության գործընթացում պետական ռեսուրսների արդյունավետ իրացման, արդյունքում դատավորի կոչմանը և արդարադատության իրականացմանն առավելապես համապատասխանող թեկնածուների ընտրության գործում չափազանց կարևոր նշանակություն ունի դատավորների թեկնածուների հավակնորդների մասնագիտական և բարեվարքության պահանջներով զտման ճիշտ փուլային հաջորդականության սահմանումը: Նշվածն առավել քան կարևորվում է ներկայացված նախագծով հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների, ինչպես նաև ներկայումս ՀՀ սահմանադրական դատարանի դատավորների թեկնածուների առաջադրման կապակցությամբ հանրության շրջանում ծավալված բուռն քննարկումների ֆոնին։ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի գործող իրավակարգավորումներով ՀՀ կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի (այսուհետ՝ ԿԿՀ) կողմից բարեվարքությունը ստուգվում է դատավորների գրավոր քննության արդյունքները հաղթահարած թեկնածուների համար, այսինքն՝ մասնագիտական ստուգման առաջին փուլից հետո։ Ստացվում է, որ պետությունը ծախսում է հսկայական ռեսուրսներ՝ թեկնածուների մասնագիտական գիտելիքները գրավոր քննության եղանակով ստուգելու համար, հետո կարող է պարզվել, որ թեկնածուն ունի խնդիրներ բարեվարքության հետ։ Ընդ որում, վիճահարույց է այն հանգամանքը, որ մինչև գրավոր քննության փուլը դատական դեպարտամենտը ստուգում է թեկնածուների ներկայացվող պահանջների վերաբերյալ ներկայացված տեղեկատվության համապատասխանությունն իրականությանը, այդ թվում՝ գրավոր հարցումների միջոցով, ինչից հետո նոր անցնում մասնագիտական գիտելիքների ստուգման, իսկ բարեվարքության պահանջի գործոնն անհասկանալիորեն թողնվում է հաջորդ փուլում։ Ընդ որում, ներկայիս իրավակարգավորումներով պրակտիկայում հնարավոր են իրավիճակներ, երբ թեկնածուն մեկ բալով գրավոր քննությունը չհաղթահարի, սակայն ունենա գերազանց՝ սակայն չստուգված բարեվարքություն։ Բարեվարքության չափանիշն, այն էլ՝ հետհեղափոխական ժամանակաշրջանում, առավել քան կարևոր է այն առումով, որ գործող դատավորների բարեվարքության գործոնն է առավելապես հանրության մոտ դատական իշխանության նկատմամբ վստահության ցածր աստիճանի հիմնական պատճառը։ Եվ ելնելով այդ հանգամանքից՝ անհրաժեշտ է օրենսդրությամբ` բարեվարքության գործոնը՝ ուղղորդող չափանիշների հստակեցմամբ նախատեսել թեկնածուների ներկայացվող պահանջների ստուգման առաջին փուլում, իսկ դրան չբավարարելու դեպքում՝ բացառել այդ թեկնածուների հավակնորդների մասնակցությունը հետագա գործընթացին՝ հստակեցնելով հանրային պահանջով պայմանավորված պետության դիրքորոշումը դատական իշխանության նկատմամբ և խնայել նաև պետական միջոցները։ Հարկ է արձանագրել նաև, որ օրենսդրությամբ բարեվարքության ստուգման փուլում ԿԿՀ-ն թեկնածուից պարզաբանումներ ստանալու իրավասությամբ օժտված չէ, ինչը կարող է խնդիրներ առաջացնել եզրակացության ամբողջականությունն և օբյեկտիվությունն ապահովելու առումով։ Առաջարկ․ • դատավորների թեկնածուների հավակնորդների բարեվարքության ստուգումն իրականացնել փաստաթղթերի ստուգման փուլից հետո՝ որպես ներկայացվող պահանջներին համապատասխանության գործոն։ «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 98-րդ հոդվածում նշված հայտին կից փաստաթղթերը ստուգելու գործընթացին զուգահեռ 13.1 կետով նախատեսված բարեվարքության վերաբերյալ հարցաթերթիկն անմիջապես ուղարկել ԿԿՀ՝ խորհրդատվական եզրակացության համար. • ԿԿՀ մասին օրենքի 26.1 կետում կատարել լրացում, համաձայն որի՝ ԿԿՀ-ին ընձեռել դատավորների թեկնածուների հավակնորդների բարեվարքության ստուգման գործընթացում վերջիններից պարզաբանումներ ստանալու իրավունք։	Ընդունվել է մասնակի	Նախ հարկ է նշել, որ Հանրային ծառայության մասին ՀՀ օրենքում և հարակից իրավական ակտերում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու վերաբերյալ օրենսդրական փաթեթի շրջանակներում վերանայվել է ԿԿՀ-ի գործառույթների շրջանակը, մասնավորապես՝ ԿԿՀ-ն բարեվարքության ստուգման փուլում ստացել է հնարավորություն թեկնածուից պահանջելու և ստանալու պարզաբանումներ: Դատավորի թեկնածուների հավակնորդների մասնագիտական և բարեվարքության ստուգման փուլերի հաջորդականության վերաբերյալ դիտարկումը չի ընդունվել հետևյալ պատճառաբանությամբ. 1. Որակավորման ստուգման գրավոր փուլի անցկացումից առաջ թեկնածուների բարեվարքության ստուգման իրականացումը էական չափով կծանրաբեռնի բարեվարքության ստուգումը իրականացնող լիազոր մարմնի աշխատանքը: Նախագծով սահմանված փուլերի հաջորդականությունը հնարավորություն է տալիս իրականացնել միայն գրավոր փուլը հաղթահարած հավակնորդների բարեվարքության ստուգում: 2. Բարեվարքության ստուգումը իրենից ենթադրում է հսկայական ծավալի անձնական տվյալների մշակում, որը հավելյալ ռեսուրսների և միջոցների լրացուցիչ օգտագործում է: 3. Պետք է նաև հաշվի առնել, որ բարեվարքության ստուգման արդյունքում տրվող եզրակացությունը կրում է խորհրդատվական բնույթ: Այս տեսանկյունից ևս նպատակահարմար չէ բարեվարքության ստուգումը որակավորման ստուգման գրավոր փուլից առաջ իրականացնելը:
3	Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն 14.08.2020 17:45:37	Նախագծի 15-րդ հոդվածի համաձայն՝ ԲԴԽ-ն հանրապետության նախագահի նշանակմանը հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորի թեկնածու առաջադրելիս առաջնորդվելու է դատավորների թեկնածուների ցուցակի հաջորդականությամբ, որում չորրորդ հերթում ընդգրկված գիտական աստիճան ունեցող թեկնածուներին տրվում է առավելություն։ Կարծում ենք, որ ԿԿՀ կողմից բարեվարքության ստուգման շրջանակներում չափորոշիչների հստակեցմամբ պետք է ստուգվի նաև թեկնածուների՝ գիտական աստիճանի պահանջներին համապատասխանության արժանահավատության հանգամանքը։ Հարկ է նշել, որ թեկնածուների մասնագիտական փորձառության կամ ստաժի հանգամանքը ևս նշանակություն ունի թեկնածուներին առաջադրելիս և այդ հարցում ԿԿՀ-ն բարեվարքության շրջանակներում պետք է քննության առարկա դարձնի նաև ստաժի գրանցման ձևականության հանգամանքը՝ հաշվի առնելով տարբեր կազմակերպություններում ձևական ստաժի գրանցման հնարավորությունը։ Առաջարկ․ • դատավորների թեկնածուների բարեվարքության ստուգման շրջանակներում ԿԿՀ-ին լիազորել ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության բարձրագույն որակավորման կոմիտեի աջակցությամբ քննության առարկա դարձնել գիտական աստիճանի շնորհման գործընթացի օրինականության հարցը. • ԿԿՀ կողմից բարեվարքության ստուգման շրջանակներում քննության առարկա դարձնել թեկնածուների ստաժի գրանցման օրինականության հարցը։ 5․ Հակակոռուպցիոն դատարանի ստեղծման հետ կապված առաջարկվող փոփոխություն է նախատեսվում նաև ԿԿՀ մասին օրենքում: Մասնավորապես՝ 26․1-րդ հոդվածում առաջարկվում է լրացնել 5․1 կետը, որով նախատեսվում է, որ ՍԴ, ԲԴԽ և ընդհանրապես բոլոր դատավորների թեկնածուների բարեվարքության վերաբերյալ ԿԿՀ ուսումնասիրության դաշտում պետք է ներառել նաև թեկնածուների կողմից նախկինում կայացրած դատական ակտի վերաբերյալ մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող՝ ՀՀ մասնակցությամբ միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային ատյանի կայացրած ակտի ուսումնասիրությունը։ Կարծում ենք, որ նման իրավակարգավորումը բովանդակային առումով հակասում է ԿԿՀ գործառույթներին, որի իրացման նպատակը թեկնածուների հակակոռուպցիոն կենսակերպի, վարքագծի ուսումնասիրությունն է, իսկ կայացված դատական ակտով եվրոպական դատարանի կայացրած և խախտում արձանագրած ակտերի ուսումնասիրությունը տեղափոխվում է խիստ մասնագիտական դաշտ, որը ԲԴԽ իրավասությունն է։ Այնուամենայնիվ, ԿԿՀ-ն իր լիազորություններն իրականացնելիս քննարկվող խնդրով, ինչպես նաև թեկնածուների կողմից կայացված վիճահարույց ակտերի վերաբերյալ իրեն հայտնի դարձած փաստերի մասին պարտավոր է տեղեկացնել ԲԴԽ-ին, ինչը կապահովի նաև երկու կառույցների համագործակցային աշխատանքը։ Առաջարկ․ • ԿԿՀ մասին օրենքի 26․1 կետում առաջարկվող 5․1-րդ կետի լրացումը հանել նախագծից և ԿԿՀ կողմից դատավորների թեկնածուների բարեվարքության ստուգման դաշտում թողնել բացառապես հակակոռուպցիոն կենսակերպի և վարքագծի ուսումնասիրության շրջանակներում ԿԿՀ մասին օրենքում ներառված իրավակարգավորումները. • ԿԿՀ-ն, իր լիազորություններն իրականացնելիս, թեկնածուների կողմից եվրոպական դատարանի կայացրած և խախտում արձանագրած ակտերի, ինչպես նաև թեկնածուների կողմից կայացված վիճահարույց ակտերի վերաբերյալ իրեն հայտնի դարձած փաստերի մասին պետք է տեղեկացնի ԲԴԽ-ին։ Հեղինակներ՝ Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ	Չի ընդունվել	ՀՀ դատական օրենսգրքի համաձայն Դատական դեպարտամենտն ստուգում է հայտի և դրան կից ներկայացված փաստաթղթերը, բացառությամբ բարեվարքության վերաբերյալ լրացված հարցաթերթիկի, լիարժեքությունն ու սահմանված պահանջներին համապատասխանությունը, ինչպես նաև իրավասու մարմիններին ուղղված գրավոր հարցումների միջոցով պարզում է տրամադրված տեղեկությունների և ներկայացված փաստաթղթերի հավաստիությունը: Նշված լիազորության շրջանակներում Դատական դեպարտամենտը կարող է ստուգել նաև իրավաբանական կրթության՝ պահանջվող որակավորման աստիճանի առկայությունը և պահանջվող մասնագիտական աշխատանքի փորձառությունը հավաստող փաստաթղթերը: Ընդ որում հարցումների իրականացման կարգը, հարցման շրջանակում ընդգրկված մարմինների ցանկը և հարցման նպատակով կիրառվող գրավոր հարցաթերթիկների ձևը սահմանվում է Բարձրագույն դատական խորհրդի կողմից: Ուստի նման լիազորություններով ԿԿՀ-ին օժտելը հանգեցնելու է նույն գործառույթի՝ տարբեր պետական մարմինների կողմից իրականացմանը, որը չի կարող արդյունավետ լինել: Նաև պետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ ԿԿՀ-ն բարեվարքության ուսումնասիրության գործընթացում իրավասու է պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններից և այլ անձանցից պահանջելու և ստանալու տեղեկատվություն, որի շրջանակում կարող է քննարկման առարկա դառնալ նաև առաջարկությամբ բարձրացված հարցերի իրավաչափությունը: 5. Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի մասին ՀՀ օրենքում լրացում կատարելու մասին ՀՀ օրենքի նախագծով ներդրվող կարգավորումը, համաձայն որի ուսումնասիրվում է նաև անձի կայացրած դատական ակտի վերաբերյալ մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող՝ Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային ատյանի կայացրած ակտերը, իրենից չի ենթադրում տվյալ ակտերի իրավական ուսումնասիրություն: Նշված իրավական ակտերը ԿԿՀ-ն ուսումնասիրելու է իր՝ բարեվարքության ստուգման ընթացքում իրականացվող գործառույթների շրջանակում: Հարկ է ուշադրություն դարձնել, որ ուսումնասիրության առարկա են դառնում միայն միջազգային պարտավորությունների խախտում արձանագրող ակտերը: Նման խախտումները հանդիսանում են ուղենիշ անձի կողմից հակաիրավական վարքագծի բացահայտման տեսանկյունից:
4	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:23:57	Առաջարկ 1 «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» նախագծի (այսուհետ՝ Դատական օրենսգրքի նախագիծ) 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետի և 21-րդ հոդվածի 13-րդ կետի կարգավորումների վերաբերյալ․ Առաջարկում ենք վերանայել և բացառել ԲԴԽ հայեցողական իրավունքը՝ փորձագետներ ներգրավելու հարցում։ Ի լրումն, առաջարկում ենք, որ ցանկացած պարագայում դատավորների ընտրության գործընթացում փորձագետների ներգրավումը լինի պարտադիր՝ մրցութային կարգով և նախատեսված լինի Դատական օրենսգրքով։	Ընդունվել է մասնակի	Հարկ է նշել, որ նախագծով փորձագետների ներգրավման հարցում ԲԴԽ հայեցողական լիազորությունները կրում են սահմանափակ բնույթ: Մասնավորապես Նախագծի 21-րդ հոդվածի 12-րդ մասի համաձայն, Բարձրագույն դատական խորհուրդը երկամսյա ժամկետում սահմանում է հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների և վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի առաջխաղացման ենթակա դատավորների թեկնածուների ցուցակի համալրման նպատակով անցկացվող որակավորման ստուգման գործընթացին փորձագետների ներգրավման կարգը: Ընդ որում նույն հոդվածի 19-րդ կետի համաձայն, օրենքով սահմանվող փորձագետների ներգրավման կարգը գործելու է երեք տարվա ընթացքում: Սույն կարգավորումը ապահովելու է հակակոռուպցիոն դատարանի և վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների առաջին կազմի ընտրություններում փորձագետների պարտադիր մասնակցությունը: Հակակոռուպցիոն դատավորների ընտրության հետագա գործընթացում փորձագետների ներգրավման աշխատանքները ԲԴԽ հայեցողությամբ իրականացնելու հանգամանքը բխում է ԲԴԽ-ի կարգավիճակից (ՀՀ Սահմանադրության համաձայն՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդն անկախ պետական մարմին է, որը երաշխավորում է դատարանների և դատավորների անկախությունը) և նրա լիազորությունների շրջանակից: Միաժամանակ սույն գործընթացի թափանցիկությունը ապահովելու անհրաժեշտությունից ելնելով է, որ նախագիծը հնարավորություն է տալիս քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների, այն է՝ փորձագետների մասնակցությունը դատավորների ընտրության գործընթացին:
5	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:24:18	Առաջարկ 2 Դատական օրենսգրքի նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետի և 21-րդ հոդվածի 13-րդ կետի կարգավորումների վերաբերյալ․ Առաջարկում ենք հստակ կարգավորել փորձագետին վերաբերող հիմնական չափանիշները և նախատեսել, որ փորձագետ դառնալու հավակնություն կարող են ունենալ միայն այն անձինք, ովքեր ունեն առնվազն յոթ տարվա մասնագիտական փորձ հակակոռուպցիոն ոլորտում, մասնագիտական և փորձագիտական խորհրդատվություն/ծառայություն են մատուցել հակակոռուպցիոն և բարեվարքության հարցերի վերաբերյալ՝ ինչպես ազգային, ներառյալ՝ տարբեր առևտրային և ոչ առևտրային կազմակերպությունների, այնպես էլ՝ միջազգային կազմակերպությունների։	Ընդունվել է մասնակի	Նախագծով վերանայվել է փորձագետներին ներկայացվող պահանջները: Մասնավորապես սահմանվել է, որ փորձագետ կարող են ներգրավվել հակակոռուպցիոն ոլորտում առնվազն 5 տարվա (նախկին 3 տարվա փոխարեն) մասնագիտական աշխատանքային փորձառություն ունեցող երեք անձ: Նախագծի 21-րդ հոդվածի 13-րդ մասի համաձայն փորձագետներից երկուսը պետք է նշանակվեն վերջին երկու տարում հակակոռուպցիոն ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության հետ համագործակցող միջազգային կազմակերպությունների կամ միավորումների կողմից: Փորձագետների ներգրավման կարգը սահմանելու է Բարձրագույն դատական խորհուրդը:
6	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:24:38	Առաջարկ 3 Դատական օրենսգրքի նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետի և 21-րդ հոդվածի 13-րդ կետի կարգավորումների վերաբերյալ․ Առաջարկում ենք հստակ սահմանել, որ փորձագետների թեկնածուներին պետք է առաջադրեն վերջին յոթ տարիներին հակակոռուպցիոն փորձառություն ունեցող տեղական հասարակական կազմակերպությունները՝ ապահովելով այս գործընթացում հանրային մասնակցությունը։ Ընդ որում, տեղական հասարակական կազմակերպությունների յոթ տարվա մասնագիտական փորձառությունը պետք է ապացուցվի համապատասխան փաստաթղթերով և կատարած աշխատանքով, և ոչ թե միայն պետական գրանցում ունենալու և կանոնադրության մեջ որպես գործունեության ոլորտ հակակոռուպցիոն նշելու հանգամանքներով։	Ընդունվել է մասնակի	Նախագծով վերանայվել է փորձագետներին ներկայացվող պահանջները: Մասնավորապես փորձագետներից մեկը պետք է լինի ազգային փորձագետ, իսկ երկուսը՝ նշանակվեն վերջին երկու տարում հակակոռուպցիոն ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության հետ համագործակցող միջազգային կազմակերպությունների կամ միավորումների կողմից:
7	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:31:13	Առաջարկ 4 Դատական օրենսգրքի նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետի և 21-րդ հոդվածի 13-րդ կետի կարգավորումների վերաբերյալ․ Առաջարկում ենք, որ հիշյալ փորձագետները լինեն ՀՀ քաղաքացի հանդիսացող ազգային և միջազգային փորձագետներ և փորձագետի պաշտոնում առաջադրվելու պահին չլինեն պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմնի, պետական ոչ առևտրային կազմակերպության, հանրային նշանակության կազմակերպության, այլ կազմակերպաիրավական ձև ունեցող, ներառյալ՝ դատական համակարգի հետ առնչություն ունեցող կառույցի աշխատող, ինչպես նաև հանրային ծառայություն մատուցող անձ։	Ընդունվել է մասնակի	Նախագծով վերանայվել է փորձագետներին ներկայացվող պահանջները: Մասնավորապես փորձագետներից մեկը պետք է լինի ազգային փորձագետ, իսկ երկուսը՝ նշանակվեն վերջին երկու տարում հակակոռուպցիոն ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության հետ համագործակցող միջազգային կազմակերպությունների կամ միավորումների կողմից: Փորձագետների ներգրավման առանձնահատկությունները սահմանվելու է ԲԴԽ-ի կողմից ընդունված համապատասխան իրավական ակտով:
8	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:31:30	Առաջարկ 5 Դատական օրենսգրքի նախագծի 8-րդ հոդվածի 2-րդ կետի և 21-րդ հոդվածի 13-րդ կետի կարգավորումների վերաբերյալ․ Այն դեպքում, եթե փորձագետի թեկնածուն ունի գիտական աստիճան և/կամ կոչում, առաջարկում ենք, որ փորձագետի հավակնորդին ներկայացվի պահանջ առ այն, որպեսզի հրապարակվի վերջինիս գիտական աստիճանի և կոչումների մասին մանրամասն տեղեկություններ իր ինքնակենսագրականում (որը պետք է կազմի փորձագետի մրցութային փաթեթի մաս), ներառյալ ատենախոսության/ատենախոսությունների անվանումը (անվանումները) և դրա (դրանց) առցանց հղումը (հղումներ), ինչպես նաև գիտական կոչումների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։	Չի ընդունվել	Նշված առաջարկությամբ բարձրացված հարցը չի հանդիսանում օրենսդրական կարգավորման առարկա: Նախագծի 9-րդ հոդվածի համաձայն Փորձագետների ներգրավման կարգը սահմանում է Բարձրագույն դատական խորհուրդը: Նման պարագայում փորձագետների կողմից ներկայացվող հակակոռուպցիոն ոլորտում մասնագիտական աշխատանքային փորձառությունը հավաստող փաստաթղթերի շրջանակը կհստակեցվի վերոնշյալ ենթաօրենսդրական ակտի շրջանակներում:
9	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:31:44	Առաջարկ 6 Դատական օրենսգրքի նախագծի 13-րդ հոդվածի համաձայն կարգավորումների վերաբերյալ․ Առաջարկում ենք վերանայել սույն կարգավորումը, քանի որ ճիշտ չէ ՄԻԵԴ-ի վճիռը մեխանիկական և բացարձակ արգելք դիտարկել անձին հակակոռուպցիոն դատարանի դատավոր նշանակելու համար։ Հաճախ ՄԻԵԴ-ի վճիռների կայացման համար հիմք են հանդիսանում թերի օրենսդրական կարգավորումները կամ օրինակ՝ ողջամիտ ժամկետների խախտումը, որը կարող է պայմանավորված չլինել դատավորի «մեղքով»։ Նման պայմաններում, գտնում ենք, որ յուրաքանչյուր դեպքում պետք է բովանդակային գնահատման ենթարկվի ՄԻԵԴ-ի վճիռը Բարձրագույն դատական խորհրդի կողմից անձին հակակոռուպցիոն դատարանի դատավոր նշանակելիս, սակայն բոլոր դեպքերում առաջարկում ենք այն չդիտարկել որպես բացարձակ արգելք։	Ընդունվել է	Նախագծում կատարվել է համապատասխան փոփոխություն
10	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:31:58	Առաջարկ 7 Դատական օրենսգրքի նախագծի 13-րդ հոդվածի համաձայն կարգավորումների վերաբերյալ․ Առաջարկում ենք հանել սույն կարգավորումը (չափանիշը), քանի որ եղել են դեպքեր, երբ մինչև 2018 թվականի Թավշյա հեղափոխությունը, որոշ բարեխիղճ և մասնագիտական բարձր կարողություններ ունեցող փաստաբաններ՝ հատկապես քաղաքական հնչեղություն ունեցող գործերով անհիմն կերպով ենթարկվել են կարգապահական պատասխանատվության տեսքով: Եվ ստացվում է որ սույն կարգավորումը Հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորի պոտենցիալ թեկնածու հանդիսացող այդ բարեխիղճ և մասնագիտական բարձր կարողություններ ունեցող փաստաբանների համար արհեստական խոչընդոտներ և ոչ հավասար մրցակցային պայմաններ է ստեղծում մյուս թեկնածուների հետ համեմատ։	Չի ընդունվել	Հաշվի առնելով հակակոռուպցիոն ոլորտի առանձնահատկությունները Նախագծի 13-րդ հոդվածի կարգավորումը ուղղված է առավել առաքինի և բարեխիղճ դատավորների ներգրավումը ապահովելուն: Այս տեսանկյունից առաջարկի ընդունումը նպատակահարմար չէ: Միևնույն ժամանակ հարկ է նշել, որ ոլորտի մի շարք Հասարակական կազմակերպություններ առաջարկում են դրսևորել տրամաբանորեն հակառակ մոտեցում՝ բացառելով կարգապահական պատասխանատվության ենթարկված անձանց ընտրության հնարավորությունը՝ հաշվի չառնելով նաև ժամանակի գործոնը:
11	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:32:09	Առաջարկ 8 Դատական օրենսգրքի նախագծի 15-րդ հոդվածի 1-ի մասի 4-րդ կետի կարգավորումների վերաբերյալ․ Առաջարկում ենք, որ դատավորի հավակնորդին ներկայացվի պահանջ առ այն, որպեսզի հրապարակվի վերջինիս գիտական աստիճանի և կոչումների մասին մանրամասն տեղեկություններ իր ինքնակենսագրականում (որը պետք է կազմեն հավակնորդի անձնական գործի մաս), ներառյալ ատենախոսության/ատենախոսությունների անվանումը (անվանումները) և դրա (դրանց) առցանց հղումը (հղումներ), ինչպես նաև գիտական կոչումների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։	Չի ընդունվել	ՀՀ դատական օրենսգրքի համաձայն թեկնածուների հավակնորդների ցուցակում ընդգրկվել հավակնող անձը Բարձրագույն դատական խորհուրդ է ներկայացնում Բարձրագույն դատական խորհրդի սահմանած ձևի հայտ, որին կցվում է նաև թեկնածուի կենսագրական տվյալները պարունակող քարտ, իրավաբանական կրթության՝ պահանջվող որակավորման աստիճանի առկայությունը հավաստող փաստաթուղթ և այլն: Առաջարկությամբ նշված տեղեկատվությունը ներառված է լինելու վերոնշյալ փաստաթղթերում:
12	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:32:21	Առաջարկ 9 Դատական օրենսգրքի նախագծի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կարգավորումներից վերաբերյալ․ Նկատի ունենալով այն հանգամանքը որ բարեվարքության վերաբերյալ խորհրդատվական եզրակացությունները չեն կրում պարտադիր բնույթ ԲԴԽ-ի համար (նախագծով սահմանված է, որ Որակավորման հանձնաժողովի կողմից թեկնածուների ընտրության ժամանակ սույն օրենքով սահմանված ստուգման ենթակա հանգամանքների հետ հանձնաժողովի անդամները հաշվի են առնում նաև հայտատուի վերաբերյալ Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի տրամադրած բարեվարքության վերաբերյալ խորհրդատվական եզրակացությունը), իսկ Դատական օրենսգրքի նախագծով սահմանված չեն այդ եզրակացությունները չընդունելու հստակ հիմքեր, առաջարկում ենք սահմանել, որ դատավորի թեկնածուի վերաբերյալ Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից տրված խորհրդատվական եզրակացությունները ԲԴԽ-ի կողմից չընդունվելու դեպքում, հարկավոր է տրամադրել պատճառաբանված որոշում։ Հիշյալ առաջարկը վերաբերում է նաև Դատական օրենսգրքի նախագծի 18-րդ հոդվածի 1-ին մասում և 20-րդ հոդվածի 1-ին մասում սահմանված կարգավորումներին։	Չի ընդունվել	ՀՀ Սահմանադրության համաձայն Բարձրագույն դատական խորհուրդն անկախ պետական մարմին է, որը երաշխավորում է դատարանների և դատավորների անկախությունը: ՀՀ դատական օրենսգրքի համաձայն ԲԴԽ-ը կազմում և հաստատում է դատավորների թեկնածուների ցուցակները, Հանրապետության նախագահին առաջարկում է նշանակման ենթակա, դատավորների թեկնածուներին և այլն: ԲԴԽ-ն դատավորի թեկնածուների հավակնորդների գնահատման հիմքերը, գնահատման կարգը որոշում է սեփական հայեցողությամբ՝ առաջնորդվելով դատարանների և դատավորների անկախությունը երաշխավորելու իր սահմանադրական լիազորություններով: Նշված առաջարկը լրացուցիչ խոչընդոտներ է առաջացնում ԲԴԽ-ի՝ որպես անկախ մարմնի անկաշկանդ գործունեությունը ապահովելու տեսանկյունից: Ուստի վերոնշյալ հիմնավորմամբ առաջարկությունը ընդունելի չէ:
13	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:32:33	Առաջարկ 10. Դատական օրենսգրքի նախագծի 21-րդ հոդվածի 14-րդի կարգավորման վերաբերյալ․ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ չի բացառվում ունենալ հավակնորդների մեծ թիվ, առաջարկում ենք երկարացնել հավակնորդի անձնական գործին ծանոթանալու համար փորձագետներին տրամադրված ժամկետները, որը կբարձրացնի այդ գործընթացի արդյունավետություն և կնպաստի բազմակողմանի ու օբյեկտիվ ուսումնասիրությանը։ Հիշյալ առաջարկը վերաբերում է նաև վերաբերում է նաև նույն հոդվածի 12-րդ կետով նախատեսված ժամկետներին։	Ընդունվել է	Նախագծում կատարվել են համապատասխան փոփոխություններ:
14	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:32:43	Առաջարկ 11. Դատական օրենսգրքի նախագծի մի քանի հոդվածներով նախատեսված է, մասնագիտացված հակակոռուպցիոն դատարանի, Վերաքննիչ և Վճռաբեկ դատարանների հակակոռուպցիոն մասնագիտացում ունեցող դատավորների թեկնածուների ընտրության կարգը, հարցազրույցներ և զրույցներ։ Առաջարկում ենք դատավորների ընտրության գործընթացին, այդ թվում՝ հարցազրույցների և զրույցների փուլում (բացառությամբ որոշումների կայացման դեպքերին) նախատեսել դիտորդների ինստիտուտ` ՀԿ-ների և միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների համար։ Ի լրումն սույն առաջարկին, նախատեսել ԶԼՄ-ների իրավունքը՝ լուսաբանել և ուղիղ հեռարձակել ամբողջ գործընթացը՝ ապահովելով դրա թափանցիկությունն ու հաշվետվողականությունը։	Ընդունվել է ի գիտություն	Հաշվի առնելով հակակոռուպցիոն դատարանների դերը և ստեղծման գործընթացում առավելագույն թափանցիկություն ապահովելու անհրաժեշտությունը՝ նախագծով սահմանվել է, որ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների թեկնածուների ցուցակի հակակոռուպցիոն մասնագիտացման բաժնի և վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների թեկնածուների ցուցակի հակակոռուպցիոն մասնագիտացման բաժնի համալրման գործընթացին ներգրավվում է 5 տարվա մասնագիտական աշխատանքային փորձառություն ունեցող երեք փորձագետ։ Նախագծով սահմանվել են փորձագետների իրավունքները և պարտականությունները՝ նախատեսելով նաև դրույթ առ այն, որ դատավորների թեկնածուների հավակնորդների ցուցակը կազմելու համար քվեարկությունն իրականացնելիս Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամները հաշվի են առնում փորձագետների կարծիքները:
15	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:32:54	Առաջարկ 12 Ներկայումս «ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքով նախատեսված են վերապատրաստումներ միայն դատավորների համար։ Առաջարկում ենք մասնագիտական պատրաստվածությունը բարձրացնելու նպատակով հատուկ վերապատրաստում նախատեսել ոչ միայն դատավորների, այլև նրանց օգնականների համար։	Ընդունվել է ի գիտություն	Սույն առաջարկը դուրս է Նախագծի կարգավորման շրջանակից:
16	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:33:03	Առաջարկ 13 Առաջարկում ենք նաև մասնագիտացված դատարանները համալրել համապատասխան հակակոռուպցիոն մասնագիտացում ունեցող փորձագետներով, որոնց ներուժը կարող է էապես նպաստել այդ դատարանների արդարադատության իրականացման որակի և դատարանների արդյունավետության բարձրացմանը։	Ընդունվել է ի գիտություն	ՀՀ Դատական օրենսգրքի ներկայիս կարգավորումները հնարավորություն են տալիս ըստ անհրաժեշտության ներգրավել համապատասխան մասնագիտացմամբ մասնագետներ:
17	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:33:15	Առաջարկ 14 «Պետական պաշտոններ և պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» ՀՀ օրենքում լրացումներ կատարելու մասին ՀՀ օրենքի նախագծով սահմանված է Հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորի վարձատրությունը՝ պաշտոնային դրույքաչափերի հաշվարկման գործակիցները։ Սոցիալական երաշխիքների տեսանկյունից, միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ հակակոռուպցիոն մարմինների համար աշխարհում նախատեսվում են սխնդիր։ Մասնավորապես, ըստ նախագծերի՝ աշխատավարձի գործակիցները համամասնությամբ բաշխված չեն հակակոռուպցիոն կոմիտեի և հակակոռուպցիոն դատարանի աշխատակիցների միջև։ Հակակոռուպցիոն կոմիտեի նախագահի և քննիչի աշխատավարձերի գործակիցները համապատասխանաբար գերազանցում են հակակոռուպցիոն դատարանի նախագահի և հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորի աշխատավարձերի գործակիցներին, որպիսի մոտեցումն ճիշտ չէ և առաջարկում ենք պահպանել համամասնությունը։	Ընդունվել է	Հակակոռուպցիոն կոմիտեի ծառայողների աշխատավարձերի դրույքաչափերը վերանայվել են։
18	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:33:25	Առաջարկ 15. Առաջարկում ենք ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում դատարանի հասկացության մեջ ներառել մինչդատական վարույթի նկատմամբ դատական վերահսկողության գործառույթը, ինչպես նաև վերանայել գործերի միացման և անջատման վերաբերյալ նախատեսվող հատուկ կարգավորումը։	Ընդունվել է	Նախագծում կատարվել են համապատասխան փոփոխություններ:
19	Իրավաբանների հայկական ասոցիացիա 15.08.2020 19:33:34	Առաջարկ 16 «Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի մասին օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ․ Առաջարկում ենք վերանայել այս կարգավորումը, և նախատեսել, որ Հանձնաժողովը ուսումնասիրելու է հակակոռուպցիոն վարքագծի և էթիկայի հետ կապված հարցերը, քանի որ միջազգային դատարանի կամ ատյանի կողմից կայացրած դատական ակտերի բովանդակային ստուգումը ավելի շատ մասնագիտական, քան՝ բարեվարքության գնահատական է, որը ներկայիս իրավական կարգավորումների համաձայն՝ ԲԴԽ գործառույթների տիրույթում է։	Չի ընդունվել	Նշված կարգավորումը բնավ չի նշանակում, որ Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովն իրականացնելու է միջազգային դատարանի կամ ատյանի կողմից կայացրած դատական ակտերի բովանդակային ստուգում։ Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովը բարեվարքության ուսումնասիրության համատեքստում ստուգելու է՝ արդյոք տվյալ անձի վերաբերյալ միջազգային դատարանի կամ ատյանի կողմից կայացրած դատական ակտերում կան ուղղակիորեն արված այնպիսի դիտարկումներ, որոնք բացասական ազդեցություն կարող են ունենալ տվյալ անձի բարեվարքության վրա։
20	Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 15.08.2020 22:36:28	Կարևորելով Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2019 թվականի հոկտեմբերի 3-ի «Հայաստանի Հանրապետության հակակոռուպցիոն ռազմավարությունը և դրա իրականացման 2019-2022 թվականների միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին» թիվ 1332-Ն որոշմամբ նախատեսված հակակոռուպցիոն ինստիտուցիոնալ համակարգի էական փոփոխության անհրաժեշտությունը և դրական գնահատելով հակակոռուպցիոն դատարանի ստեղծմանն ուղղված օրենսդրական քայլերը ՝ հակակոռուպցիոն մասնագիտացված դատարանի ստեղծումը հիրավի դրական ազդեցություն կարող է ունենալ հակակոռուպցիոն հանցագործություններով գործերի քննության արդյունավետության և կայացվող դատական ակտերի որակի վրա, որը փաստում է նաև Եվրոպական դատավորների խորհրդատվական խորհուրդը 2012 թվականի թիվ 15 կարծիքում, համաձայն վերջինիս՝ «Իրավական ոլորտի խոր իմացությունը կարող է դրական անդրադառնալ դատավորի ընդունած որոշումների որակի վրա: Նեղ մասնագիտացում ունեցող դատավորներն առավել շատ փորձ են ձեռք բերում կոնկրետ ոլորտներում, ինչը կարող է իր հերթին նպաստել դատարանի հեղինակության բարձրացմանը։ Որոշակի իրավական ոլորտներում առավել խոր փորձագիտության միջոցով մասնագիտացումը կարող է նպաստել դատարանի արդյունավետության բարձրացմանը և գործերի կառավարմանը՝ հաշվի առնելով, որ դատարան ներկայացվող գործերի թիվը մշտապես աճում է»: «ՀՀ դատական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի (այսուհետ՝ Նախագիծ) վերաբերյալ հայտնում ենք հետևյալը․ Նախագծի 8-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «Բարձրագույն դատական խորհուրդը հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների թեկնածուների ցուցակի համալրման նպատակով անցկացվող որակավորման ստուգման գործընթացին կարող է ներգրավել փորձագետներ: Փորձագետների ներգրավման կարգը սահմանում է Բարձրագույն դատական խորհուրդը:» Նախագծի 21-րդ հոդվածի 13-րդ մասի համաձայն՝ «որպես փորձագետ կարող են ներգրավվել հակակոռուպցիոն ոլորտում առնվազն 3 տարվա մասնագիտական աշխատանքային փորձառություն ունեցող երեք անձ»: Նույն հոդվածի 14-րդ մասի համաձայն՝ «Բարձրագույն դատական խորհուրդը նախնական հարցազրույցից երեք օր առաջ փորձագետներին է տրամադրում հավակնորդների անձնական գործը, որում պետք է ներառվեն որակավորման ստուգմանը մասնակցելու հայտին կից հավակնորդի ներկայացրած փաստաթղթերը, գրավոր քննության արդյունքով ստացած միավորները, Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ներկայացված բարեվարքության վերաբերյալ խորհրդատվական եզրակացությունը և Օրենսգրքի 107-րդ հոդվածով սահմանված կարգով ստացված տեղեկությունները»: Նույն հոդվածի 15-րդ մասի համաձայն՝ «Նախնական հարցազրույցի նպատակը փորձագետների կողմից հավակնորդի դատավոր դառնալու շարժառիթի ու ակնկալիքի, անձնական հատկանիշների (մասնավորապես՝ ինքնատիրապետում, բարեվարքություն, հաղորդակցման հմտություններ պաշտոնեական և արտապաշտոնեական հարաբերություններում, արդարամտություն, վերլուծական կարողություններ և դատավորի աշխատանքի համար անհրաժեշտ ոչ մասնագիտական այլ հատկանիշներ), դատավորի վարքագծի կանոններին, շահերի բախմանը վերաբերող իրավիճակում ձեռնարկվելիք գործողությունների, Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ներկայացված բարեվարքության վերաբերյալ խորհրդատվական եզրակացության տվյալների առնչությամբ հարցեր տալու միջոցով հավակնորդի վերաբերյալ Բարձրագույն դատական խորհրդին կարծիքի տրամադրումն է»: Փաստորեն, Նախագծով նախատեսվել է հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների թեկնածուների ցուցակի համալրման նպատակով անցկացվող որակավորման ստուգման գործընթացին փորձագետներ ներգրավելու հնարավորություն։ Ըստ Նախագծի՝ փորձագետների ներգրավումը պայմանավորված է նախնական հարցազրույցի ընթացքում հավակնորդի դատավոր դառնալու շարժառիթի ու ակնկալիքի, անձնական հատկանիշների (մասնավորապես՝ ինքնատիրապետում, բարեվարքություն, հաղորդակցման հմտություններ պաշտոնեական և արտապաշտոնեական հարաբերություններում, արդարամտություն, վերլուծական կարողություններ և դատավորի աշխատանքի համար անհրաժեշտ ոչ մասնագիտական այլ հատկանիշներ), դատավորի վարքագծի կանոններին, շահերի բախմանը վերաբերող իրավիճակում ձեռնարկվելիք գործողությունների, Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ներկայացված բարեվարքության վերաբերյալ խորհրդատվական եզրակացության տվյալների առնչությամբ հարցեր տալու միջոցով հավակնորդի վերաբերյալ Բարձրագույն դատական խորհրդին կարծիք տրամադրելով։ Այսինքն՝ փորձագետները ամեն դեպքում պարզելու են ոչ մասնագիտական բնույթի հարցեր և կարծիք են տրամադրելու Բարձրագույն դատական խորհրդին։ Նման հանգամանքներում քննարկման ենթակա է 3 հարց․ 1․ Ինչո՞վ է պայմանավորված փորձագետների՝ հակակոռուպցիոն ոլորտից լինելու և նշված ոլորտում փորձառություն ունենալու պահանջը այն դեպքում, երբ ըստ Նախագծի՝ փորձագետների ներգարվումը պայմանավորելու է միայն ոչ մասնագիտական բնույթի հարցերի պարզումը, այսինքն՝ փորձագետի՝ հակակոռուպցիոն ոլորտի մասնագետ հանդիսանալու և ոլորտում փորձառություն ունենալու հանգամանքը առհասարակ որևէ նշանակություն չի կարող ունենալ այն գործառույթներիի իրագործման համար, որոնք սահմանված են Նախագծով։ 2․ Փորձագետների կողմից տրամադրված եզրակացությամբ ոչ մասնագիտական բնույթի հատկանիշների պարզման կարևորություն արդյո՞ք առկա չէ նաև այլ դատարանի (ոչ հակակոռուպցիոն) դատավոր հավակնորդների որակավորման ստուգման դեպքում, քանի որ «ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքը չի նախատեսում փորձագետների ներգրավման և կարծիքի տրամադրման հնարավորություն մյուս հավակնորդների որակավորման ստուգման դեպքերում։ 3․ Անհասկանալի է, թե արդյո՞ք Նախագծի հեղինակները նպատակ ունեն սահմանելու փորձագետների պարտադիր թե հայեցողական ներգրավման իրավակարգավորում, քանի որ Նախագծի հիմնավորումներում նշվում է՝ «Փորձագետներ պարտադիր ներգրավելու կարգավորումները գործելու են օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ երեք տարվա ընթացքում», այսինքն, հիմնավորվում և կարևորվում է փորձագետների պարտադիր ներգարվվման կարևորությունը, սակայն Նախագծի 8-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված դրույթը պարունակում է «կարող է» եզրույթը, որը հայեցողական լիազորություն է տրամադրում Բարձրագույն դատական խորհրդին ներգրավվելու փորձագետներ։ Վերոնշյալ 3 հարցադրումների կապակցությամբ առաջարկում ենք․ 1․ Վերացնել փորձագետների՝ հակակոռուպցիոն ոլորտում ներգրավելու սահմանափակման իրավակարգավորումը, անհրաժեշտության դեպքում սահմանելով փորձագետի կողմից պարզման ենթակա հարցերով պայմանավորված մասնագիտական ուղղվածություն։ 2․ Նախատեսել փորձագետների ներգրավման հնարավորություն նաև դատավոր այլ հավակնորդների (ոչ միայն հակակոռուպցիոն դատարանի) որակավորման ստուգման փուլում։ 3․ Հիմք ընդունելով Նախագծի հիմնավորումը՝ սահմանել փորձագետների պարտադիր ներգրավման իրավակարգավորում՝ Նախագծի 8-րդ հոդվածի 3-րդ մասում նշված «կարող է» բառերը փոխարինելով «պարտավոր է» բառերով։	Չի ընդունվել	1. Փորձագետների՝ հակակոռուպցիոն ոլորտում ներգրավելու սահմանափակման իրավակարգավորումը հանելը չի բխում սույն նախագծի կարգավորումների էությունից: Մասնավորապես Նախագծի 21-րդ հոդվածի 15-րդ մասի համաձայն փորձագետները հավակնորդի դատավոր դառնալու շարժառիթի ու ակնկալիքի, անձնական հատկանիշների դատավորի վարքագծի կանոններին, շահերի բախմանը վերաբերող իրավիճակում ձեռնարկվելիք գործողությունների, Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ներկայացված բարեվարքության վերաբերյալ խորհրդատվական եզրակացության տվյալների առնչությամբ հարցեր տալու միջոցով հավակնորդի վերաբերյալ Բարձրագույն դատական խորհրդին տրամադրում են կարծիք: Ակնհայտ է, որ փորձագետը պետք է մասնագիտական որոշակի հմտություններ ունենա հակակոռուպցիոն ոլորտում՝ նշված հարցերի վերաբերյալ արժանահավատ կարծիք ներկայացնելու համար: Փորձագետի կողմից պարզման ենթակա հարցերի շրջանակը արդեն իսկ նախանշված է Նախագծով առաջարկվող կարգավորումներով: 2. Բոլոր դատավորների թեկնածուների հավակնորդների որակավորման փուլում փորձագետների ներգրավման հնարավորությունը ապահովելու վերաբերյալ առաջարկությունը դուրս է սույն նախագծի կարգավորման շրջանակից: 3. Փորձագետների ներգրավման պարտադիր կառուցակարգ գործելու է հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների և վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների առաջին ընտրության ժամանակ: Ուստի Նախագծի 8-րդ հոդվածի 3-րդ մասում փոփոխություն կատարելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:
21	Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 15.08.2020 22:36:28	«Պետական պաշտոններ և պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծով առանձնահատուկ կարգավորման է ենթարկվել առաջին ատյանի դատարան հանդիսացող Հակակոռուպցիոն դատարանի նախագահի, դատավորի և վերջինիս օգնականի վարձատրությունը։ Մասնավորասպես՝ սահմանվել են Հակակոռուպցիոն դատարանի նախագահի՝ 18, հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորի՝ 17, հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորի օգնականի՝ 6 գործակիցները, մինչդեռ «Պետական պաշտոններ և պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին օրենքի Հավելված 1-ի համաձայն Առաջին ատյանի դատարանի նախագահի, առաջին ատյանի դատարանի դատավորի և առաջին ատյանի դատարանի(այդ թվում՝ Սահմանադրական դատարանի) դատավորի օգնականի հաստիքների համար գործող կարգավորմամբ նախատեսված են համապատասխանաբար 11, 10, և 3,88 գործակիցները։ Հայտնում ենք, որ «Հայաստանի Հանրապետության դատական և իրավական բարեփոխումների 2019-2023 թթ ռազմավարությունը և դրանից բխող գործողությունների ծրագիրը հաստատելու մասին» Կառավարության որոշմամբ ամրագրված նպատակներին հասնելու համար անհրաժեշտություն է համարվել դատավորներին և նրանց աշխատակազմին համարժեք վարձատրությամբ ապահովումը։ Անկասկած, Դատավորներին և նրանց աշխատակազմին մրցունակ աշխատավարձ տրամադրելը, դատական համակարգ բարձր կարգի մասնագետների մուտքը խրախուսելու և նրանց անկախությունն ապահովելու տեսանկյունից անկյունաքարային նշանակություն ունի, որով պայմանավորված դրական ենք գնահատում հակակոռուպցիոն դատարանի նախագահի, դատավորի և վերջինիս օգնականի վարձատրության չափի բարձրացման նպատակը, սակայն միայն առաջին ատյանի դատարանի այս տարատեսակի աշխատակազմի վարձատրության հատվածային կարգավորումը խնդրահարույց է հետևյալ հիմնավորմամբ: Նախագծի հիմնավորումներում նշվում է, որ «որպես գործունեության լրացուցիչ երաշխիք, հակակոռուպցիոն դատարանի և վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների համար նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է նախատեսել այլ դատավորների համեմատությամբ ավելի բարձր աշխատավարձ»: Այսինքն, նպատակը ոչ թե առհասարակ դատավորի աշխատավարձի բարձրացման միտումն է, այլ ցանկացած պարագայում առավել բարձր չափ սահմանելը, քան նախատեսված է նույն կարգավիճակն ունեցող այլ դատավորների դեպքում։ Նախ նշենք, որ վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի աշխատակազմի դեպքում վերաքննիչ քաղաքացիական, վերաքննիչ վարչական, վերաքննիչ քրեական դատարանի աշխատազմի վարձատրությունից տարբերվող վարձատրություն չի նախատեսվել Նախագծով, ասինքն տարբերակված կարգավորումը վերաբերում է միայն առաջին ատյանի հակառուպցիոն դատարանի նախագահին, դատավորին և օգնականին, թեև հիմնավորումներում նշված է, որ առավել բարձր աշխատավարձ է սահմանվում նաև վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի աշխատակազմի համար։ «ՀՀ դատական օրենսգրքի» 2-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ «Առաջին ատյանի դատարաններն են՝ 1) ընդհանուր իրավասության դատարանները. 2) մասնագիտացված դատարանները»: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ «3. Մասնագիտացված դատարաններն են՝ 1) վարչական դատարանը. 2) սնանկության դատարանը: «ՀՀ դատական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծի համաձայն նախատեսվել է 2-րդ հոդվածի՝ 3-րդ մասում լրացնել նոր՝ 3-րդ կետ «3) հակակոռուպցիոն դատարանը:» Այսինքն, ստեղծվող հակակոռուպցիոն դատարանը հանդիսանում է առաջին ատյանի դատարանի մասնագիտացված դատարանի տարատեսակ, իսկ դատարանի աշխատակազմի վրա տարածելի են առաջին ատյանի դատարանի աշխատակազմի սոցիալական երաշխիքները կարգավորող նորմերը։ Տպավորություն է, որ սույն կարգավորումների հիմք հանդիսացած «մտավախությունը» գործող դատավորների կողմից հակակոռուպցիոն դատարան տեղափոխվելու պատրաստակամության բացակայությունն է, քանի որ Արդարադատության ակադեմիայում ուսումնառություն անցնող, թեսթավորման փուլն անցած թեկնածութների քանակը խիստ մտահոգիչ է, որի մասին փաստել է նաև Արդարադատության նախարարը , լուծման ելքը նույնանման կարգավիճակ ունեցող դատավորի համար առավել բարձր, գրավիչ, սակայն խտրական աշխատավարձի սահմանումն է, որը կապահովի դատական համակարգի աշխատակազմի «ներհոսքը»։ Իսկ թե արդյոք դա բխում է դատական համարագի արդյունավետ գործունեությունից կամ ծանրաբեռնվածությանն թոթափմանն ուղղված դատաիրավական բարեփոխումների ռազմավարությամբ ամրագրված նպատակներից՝ առնվազն կասկածելի է։ Հակակոռուպցիոն դատարանի նախագահի, դատավորի և օգնականի՝ առաջին ատյանի այլ դատարանների նախագահների, դատավորների և օգնականենրի վարձատրության համեմատությամբ առավել բարձր վարձատրություն նախատեսող դրույթները գնահատում ենք խտրական։ Մասնագիտացված դատարաններ հանդիսացող սնանկության և վարչական դատարանների աշխատակազմերի վարձատրության առանձնահատուկ կարգավորումներ նախատեսված չեն և վերջիններիս վրա տարածվում են առաջին ատյանի դատարանների աշխատակազմերի վարձատրության կարգավորումները, այսինքն սնանկության և վարչական դատարանների և ընդհանուր իրավասության դատարանի նախագահները, դատավորները և օգնականները ունեն վարձատրության միևնույն չափը։ Նման հանգամանքերում անհասկանալի է, թե ինչով է տարբերվում ստեղծվելիք մասնագիտացված հակակոռուպցիոն դատարանը մասնագիտացված սնանկության կամ վարչական դատարաններից, ինչպես նաև ընդհանուր իրավասության դատարաններից և որն է այն օբյեկտիվ հիմքը, որով հիմնավորվում է արտոնության տրամադրումը՝ վարձատրության առավել բարձր չափ սահմանելու միջոցով։ Սահմանադրական դատարանը բազմիցս նշել է, որ «խտրականությունն առկա է այն դեպքում, երբ նույն իրավական կարգավիճակի շրջանակներում այս կամ այն անձի կամ անձանց նկատմամբ դրսևորվում է տարբերակված մոտեցում, մասնավորապես՝ նրանք զրկվում են այս կամ այն իրավունքներից, կամ դրանք սահմանափակվում են, կամ ձեռք են բերում արտոնություններ»: Եվրոպական դատավորների խորհրդատվական խորհրդի կողմից «Դատավորների մասնագիտացման մասին» կարծիքի համաձայն՝ «Շատ եվրոպական երկրներում ավանդաբար գոյություն ունեն տարբեր առանձին դատական հիերարխիաներ (օրինակ՝ ընդհանուր իրավասության և վարչական դատարաններում): Սա կարող է առնչվել նաև դատավորների կարգավիճակի տարբերություններին: ԵԴԽԽ-ն գտնում է, որ նման առանձին հիերարխիաները կարող են բարդացնել արդարադատության իրականացումը և մատչելիությունը: ԵԴԽԽ-ի կարծիքով, պետք է ապահովել, որ՝ - ավագության նույն մակարդակի բոլոր դատավորները ստանան նույն վարձատրությունը՝ բացառությամբ հատուկ պարտականությունների համար տրամադրվող լրացուցիչ վարձատրության (տե՛ս ստորև պարբերությունը): 57. Լայն պրոֆիլի և նեղ մասնագետ դատավորների կարգավիճակի հավասարության սկզբունքը պետք է կիրառելի լինի վարձատրության հարցում: Նախարարների կոմիտեի Rec(2010)12 առաջարկության 54-րդ հոդվածում սահմանվում է, որ դատավորների վարձատրությունը պետք է «համարժեք լինի նրանց մասնագիտությանը և պարտականություններին», որպեսզի «պաշտպանի նրանց այնպիսի մղումներից, որոնք կարող են ազդել նրանց որոշումների վրա»: Ընդ որում, Սույն Կարծիքի շրջանակում «նեղ մասնագետ դատավոր» նշանակում է դատավոր, որը զբաղվում է իրավունքի սահմանափակ ոլորտներով (օրինակ՝ քրեական իրավունք, հարկային իրավունք, ընտանեկան իրավունք, տնտեսական և ֆինանսական իրավունք, մտավոր սեփականության իրավունք, մրցակցային իրավունք), և որը զբաղվում է որոշակի ոլորտներում հատուկ փաստական հանգամանքներին վերաբերող գործերով (օրինակ՝ սոցիալական, տնտեսական կամ ընտանեկան իրավունքի ոլորտների գործերով): Հաշվի առնելով վերոնշյալը՝ դատավորի մասնագիտացման հիմքով տրամադրվող լրացուցիչ աշխատավարձը կամ որևէ այլ վարձատրություն հիմնավորված չէ, քանի որ մասնագիտության առանձնահատկությունները և պարտականությունների բեռը, որպես կանոն, հավասար են լայն պրոֆիլի և նեղ մասնագիտացում ունեցող դատավորների համար: Լրացուցիչ աշխատավարձը, այլ վճարներ կամ որոշակի վարձատրությունը (օրինակ՝ գիշերային հերթափոխի համար) կարող են արդարացված լինել, եթե առկա են որոշակի հիմքեր, որոնցից կարելի է եզրակացնել, որ նեղ մասնագիտացում ունեցող դատավորի մասնագիտության առանձնահատկությունը կամ նրա պարտականությունների բեռը (ներառյալ՝ անձնական բեռը, որը կարող է առաջ գալ մասնագիտացված գործառույթի իրականացման ընթացքում) պահանջում են նման փոխհատուցում: Ասյպիսով վերոնշյալ կարծիքից պարզ է դառնում, որ նեղ մասնագիտացված դատավորը միայն նեղ մասնագիտացման հիմքով չի կարող ստանալ արտոնություն, նրա վարձատրության չափը չի կարող տարբերվել «լայն պրոֆիլ» ունեցող այլ դատավորների վարձատրությունից։ Ելնելով վերոգրյալից՝ առաջարկում ենք ղեկավարվել նույն ատյանի դատավորների հավասարության սկզբունքով՝ վարձատրության բարձրացված դրույքաչափերը տարածել նաև առաջին ատյանի մյուս դատարանների նախագահների, դատավորների և դատավորների օգնականների աշխատավարձերի վրա՝ հիմք ընդունելով նաև Դատաիրավական բարեփոխումների ռազմավարությամբ ամրագրված՝ դատարանների աշխատակազմերի վարձատրության բարձրացման գործողությունը։	ՉԻ ընդունվել	««Պետական պաշտոններ և պետական ծառայության պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության մասին» օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծում ներառվել են վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանների առնչությամբ կարգավորումներ: Միաժամանակ, նախագծերում կատարվել են փոփոխություններ, դրույքաչափերը համամասնորեն կրճատվել են: Այդուհանդերձ, ինչ վերաբերում է վարձատրության դրույքաչափերի տարբերակված մոտեցմանը՝ հարկ է նշել, որ ինչպես նշված է նախագծերի փաթեթի հիմնավորման մեջ, որպես գործունեության լրացուցիչ երաշխիք, հակակոռուպցիոն դատարանի և վերաքննիչ հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների համար նախագծերի փաթեթով առաջարկվում է նախատեսել այլ դատավորների համեմատությամբ ավելի բարձր աշխատավարձ: Միաժամանակ, դեռևս ՀՀ կառավարության 2019 թվականի հոկտեմբերի 3-ի «Հայաստանի Հանրապետության հակակոռուպցիոն ռազմավարությունը և դրա իրականացման 2019-2022 թվականների միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին» թիվ 1332-Ն որոշմամբ հստակ նախանշվել էր, որ հակակոռուպցիոն դատարանների դատավորների աշխատավարձերը պետք է տարբերվեն այլ դատարանների դատավորների աշխատավարձերից՝ հաշվի առնելով գործունեության բնույթը: Որպես օրինակ, Սլովակիայի Մասնագիտացված դատարանում դատավորի միջին ամսական աշխատավարձը 150 հազար սլովական կրոն է, ի տարբերություն այլ ատյանների դատավորների, որոնց ամսական միջին աշխատավարձը կազմում է 40 հազար կրոն: Համեմատության համար մասնագիտացված դատարանների դատավորների հիմնական ամսական աշխատավարձը կազմում է Սլովակիայի ազգային ժողովի անդամի (պատգամավորի) աշխատավարձի 130%-ի չափ: Դատավորները նաև ստանում են երկու լրացուցիչ աշխատավարձ (մայիսին և նոյեմբերին), բացի այն դեպքերից, երբ չեն համապատասխանում օրենքով սահմանված պայմաններին: Դատական համակարգում այլ պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրությանն առնչվող կարգավորումները դուրս են տվյալ նախագծերի փաթեթի կարգավորման առարկայից, սակայն տարբեր ձևաչափերով դրանք ևս քննարկման առարկա են:
22	Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 15.08.2020 22:39:01	«Քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծով նախատեսվում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 28-րդ հոդվածում լրացնել նոր՝ 3-րդ մաս. «3. Եթե սույն հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերում նշված դեպքերում հանցագործություններից մեկը կոռուպցիոն է, ապա քրեական գործերը միացվում կամ անջատվում են միայն բացառիկ անհրաժեշտության դեպքում»: ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 28-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Քննիչի, դատախազի կամ դատարանի կողմից մեկ վարույթում կարող են միացվել մեկ կամ մի քանի հանցագործությունների կատարմանը մասնակցելու մեջ մեղադրվող մի քանի անձանց գործերը կամ մի անձի կողմից կատարված մի քանի հանցագործությունների վերաբերյալ գործերը, ինչպես նաև ցանկացած այլ քրեական գործեր, եթե, դրանց փաստական հանգամանքներով պայմանավորված, առկա է բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն ապահովելու անհրաժեշտություն: 2. Մեկ կամ մի քանի հանցագործությունների կատարմանը մասնակից անձանց նկատմամբ գործն անջատվում է քննիչի, դատախազի կամ դատարանի որոշմամբ, եթե դա անհրաժեշտ է գործի հանգամանքներից ելնելով և չի կարող անդրադառնալ գործի վարույթի լրիվության և օբյեկտիվության վրա»: Սահմանադրական դատարանն իր` 2016 թվականի մայիսի 3-ի ՍԴՈ-1270 որոշման մեջ նշել է, որ « Սահմանադրության 1-ին հոդվածով ամրագրված իրավական պետության կարեւորագույն հատկանիշներից է իրավունքի գերակայությունը, որի ապահովման գլխավոր պահանջներից են իրավական որոշակիության սկզբունքը, իրավահարաբերությունների կարգավորումը բացառապես այնպիսի օրենքներով, որոնք համապատասխանում են որակական որոշակի հատկանիշների` հստակ են, կանխատեսելի, մատչելի : «Քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագծով սահմանված «բացառիկ անհրաժեշտություն» եզրույթը հստակ չէ, անհասկանալի է, թե որ դեպքերն է ներառում և ի՞նչ է իրենից ենթադրում։ Գործերի միացման և անջատման դատավարական ինստիտուտը առհասարակ կիրառվում է գործի քննության արդյունավետության ապահովման տեսանկյունից, նպատակ հետապնդելով ապահովել գործի բազմակողմանի, լրիվ, օբյեկտիվ և արդյունավետ քննությունը, ինչը նախատեսված է ՀՀ քրեական դատավարության գործող օրենսգրքի 28-րդ հոդվածով։ Համանման մոտեցում է ցուցաբերում նաև քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը, որի 123-րդ հոդվածի համաձայն գործերի միացումը կատարվում է այն դեպքերում, երբ համատեղ քննությունը կարող է ապահովել գործերի առավել արագ և արդյունավետ լուծումը: Հիմք ընդունելով վերոնշյալը, առաջարկում ենք կամ սահմանափակվել ՀՀ քրեական դատավարության 28-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերով սահմանված կարգավորմամբ կամ Նախագծով սահմանված կարգավորումը խմբագրել հետևյալ կերպ․ ««3. Եթե սույն հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերում նշված դեպքերում հանցագործություններից մեկը կոռուպցիոն է, ապա քրեական գործերը միացվում կամ անջատվում են միայն բացառիկ դեպքերում, երբ փաստական հանգամանքներով պայմանավորված, գործերի համատեղ քննությունը կամ անջատումը բխում է բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն ապահովելու անհրաժեշտությունից»։	Ընդունվել է	Նախագծում կատարվել է համապատասխան փոփոխություն:
23	Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 15.08.2020 22:39:01	Քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքի նախագծի 1-ին հոդվածով նախատեսվել է Քրեական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածը լրացնել նոր՝ 12.2-րդ կետով, համաձայն որի՝ «հակակոռուպցիոն դատարան՝ դատարան, որն իրավասու է քննել Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 6-րդ հավելվածով նախատեսված հանցագործությունների վերաբերյալ գործերը.» Կոռուպցիոն բնույթի հանցագործությունների ցանկը սահմանված է ՀՀ Քրեական օրենսգրքի 14-րդ Բաժնի Հավելված 6-ով։ ՀՀ Գլխավոր դատախազի 19․01․2017 թվականի «Կոռուպցիոն հանցագործությունների ցանկը հաստատելու և ՀՀ Գլխավոր դատախազի 2008 թվականի նոյեմբերի 19-ի թի 82 հրամանը ուժը կորցրած ճանաչելու մասին թիվ 3 հրամանի համաձայն հաստատվել են կոռուպցիոն հանցագործությունների ցանկը։ Արևելյան Եվրոպայում և Կենտրոնական Ասիայում հակակոռուպցիոն ցանցի կողմից Ստամբուլյան հակակոռուպցիոն գործողությունների ծրագրի մոնիթորինգի շրջանակներում՝ երկրորդ և չորրորս փուլերի ընթացքում անդրադարձ է կատարվել հակակոռուպցիոն գործողությունների ցանկին։ Մոնիթորինգ իրականացնող թիմը անդրադարձել է իրավապահ մարմինների մասնագիտացման խորացմանը նպաստելու եւ քրեական վիճակագրություն վարելու նպատակներով այդ ցանկը կրճատելու արդյունավետության վերաբերյալ՝ Հայաստանի վերաբերյալ զեկույցի մոնիթորինգի երկրորդ փուլում 8 արված առաջարկությանը։ Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ առաջարկում ենք վերանայել ՀՀ Քրեական օրենսգրքի 14-րդ բաժնի Հավելված 6-ով և ՀՀ Գլխավոր Դատախազի 2017 թվականի թիվ 3 հրամանով սահմանված կոռուպցիոն բնույթի հանցագործությունների ցանկը՝ հաշվի առնելով Ստամբուլյան հակակոռուպցիոն գործողությունների ծրագրի մոնիթորինգով սահմանված կոռուպցիսոն բնույթի հանցագործությունների ցանկի վերաբերյալ արտահայտած դիրքորոշումները։	Ընդունվել է ի գիտություն	ՀՀ Գլխավոր դատախազի 2020 թվականի ապրիլի 30-ի թիվ 34 հրամանով ուժը կորցրած է ճանաչվել ՀՀ Գլխավոր դատախազի 2017 թվականի հունարի 19-ի թիվ 3 հրամանը։ Ինչ վերաբերում կոռուպցիոն հանցագործությունների ցանկը վերանայելուն՝ տեղեկացնում ենք, որ հաշվի առնելով ՏՀԶԿ Արևելյան Եվրոպայի և Կենտրոնական Ասիայի հակակոռուպցիոն ցանցի Ստամբուլյան հակակոռուպցիոն գործողությունների ծրագրի մոնիթորինգի երկրորդ և չորրորդ փուլերի շրջանակներում Հայաստանին ներկայացված առաջարկությունները՝ «ՀՀ քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» 2020 թվականի մարտի 25-ի N ՀՕ-207-Ն օրենքով զգալիորեն կրճատվել է կոռուպցիոն հանցագործությունների ցանկը։
24	Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների հասարակական կազմակերպություն (info@prwb.am) 15.08.2020 10:25:09	1. Նախագծի 8-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսվում է, որ Բարձրագույն դատական խորհուրդը հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների թեկնածուների ցուցակի համալրման նպատակով անցկացվող որակավորման ստուգման գործընթացին կարող է ներգրավել փորձագետներ: Փորձագետների ներգրավման կարգը սահմանում է Բարձրագույն դատական խորհուրդը: Նախագծի 21-րդ հոդվածի 13-րդ կետով նախատեսվում է, որ որպես փորձագետ կարող են ներգրավվել հակակոռուպցիոն ոլորտում առնվազն 3 տարվա մասնագիտական աշխատանքային փորձառություն ունեցող երեք անձ: Գտնում ենք, որ մասնագիտացված դատարանի դատավորների ընտրությանը ներգրավվող անձինք, ովքեր իրավասու են լինելու խորհրդատվական կարծիք ներկայացնել դատավորի թեկնածուի հավակնորդի մասին, պետք է ավելի երկար /նվազագույնը` առնվազն 7/ տարվա մասնագիտական աշխատանքային փորձառություն ունենան: Ավելին, որևէ լրացուցիչ չափանիշ, քան մասնագիտական աշխատանքային փորձառությունն է, փորձագետների համար նախատեսված չէ: Գտնում ենք, որ փորձագետները պետք է լինեն բարձր մասնագիտական և մարդկային որակներ ունեցող անձինք, անկախ, զերծ շահերի բախման և այլ ռիսկերից: Նաև, անհասկանալի է հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների ընտրության կարգը օրենքի նախագծի անցումային դրույթներով սահմանելը, այլ ոչ հիմնական հոդվածներով: Առաջարկում ենք. - Փորձագետների համար նախատեսել մասնագիտական աշխատանքային փորձառության առնվազն 7 տարվա պահանջ: Նախատեսել նաև միջազգային փորձագետների ներգրավման հնարավորություն: - Փորձագետների համար սահմանել այլ մասնագիտական և մարդկային հատկանիշները բնորոշող պահանջներ՝ անկախության ապահովման և շահերի բախման բացառման նպատակով: - Հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորների ընտրության կարգը նախատեսել «Դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի հիմնական հոդվածներով, այլ ոչ օրենքում փոփոխություն կատարող իրավական ակտի անցումային դրույթներով:	Ընդունվել է մասնակի	Նախագծով նախատեսվել է միջազգային փորձագետների ներգրավման հնարավորություն: Սահմանվել է փորձագետին ներկայացվող մասնագիտական աշխատանքային 5 տարվա փորձառության պահանջ: Նախագծի 9-րդ հոդվածի համաձայն փորձագետների ներգրավման կարգը սահմանում է Բարձրագույն դատական խորհուրդը: Նշված ենթաօրենսդրական իրավական ակտի շրջանակներում հստակեցվելու է փորձագետների ներգրավման առանձնահատկությունները:
25	Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների հասարակական կազմակերպություն (info@prwb.am) 15.08.2020 10:58:39	2. Նախագծի 15-րդ հոդվածում նախատեսված է ԲԴԽ-ի կողմից հանրապետության նախագահին հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորի թեկնածու առաջադրելիս դատավորների թեկնածուների ցուցակի հաջորդականություն, ըստ որի չորրորդ հերթում ընդգրկված գիտական աստիճան ունեցող թեկնածուներին տրվում է առավելություն: Նախ, գտնում ենք, որ գիտական աստիճանով պայմանավորված՝ թեկնածուն չպետք է ունենա առավելություն, և նույնիսկ նման առավելության պայմաններում, գիտական աստիճանը պետք է կապված լինի հակակոռուպցիոն դատարանի գործունեության որորտին: Ավելին, գիտական աստիճան ունեցող դատավորի թեկնածուի գնահատման շրջանակներում պետք է ստուգման առարկա դառնա գիտական աստիճանի շնորհման գործընթացի օրինականությունը, աշխատությունում գրագողության բացակայությունը և այլն: Առաջարկում ենք. - Հակակոռուպցիոն դատարանի դատավորի՝ գիտական աստիճան թեկնածուներին առավելություն տրամադրել բացառապես հակակոռուպցիոն դատարանի գործունեության ոլորտին առնչվող գիտական աշխատանքի դեպքում: - Գիտական աստիճան ունեցող թեկնածուների գնահատման ընթացքում ստուգման առարկա դարձնել դիտական աստիճանի շնորհման օրինականությունը, աշխատությունում գրագողության բացակայությունը:	Ընդունվել է ի գիտություն	ՀՀ դատական օրենսգրքի համաձայն Դատական դեպարտամենտն ստուգում է հայտի և դրան կից ներկայացված փաստաթղթերի լիարժեքությունն ու սահմանված պահանջներին համապատասխանությունը, ինչպես նաև իրավասու մարմիններին ուղղված գրավոր հարցումների միջոցով պարզում է տրամադրված տեղեկությունների և ներկայացված փաստաթղթերի հավաստիությունը: Նշված լիազորության շրջանակներում Դատական դեպարտամենտը կարող է ստուգել նաև իրավաբանական կրթության՝ պահանջվող որակավորման աստիճանի առկայությունը և պահանջվող մասնագիտական աշխատանքի փորձառությունը հավաստող փաստաթղթերը: Ընդ որում հարցումների իրականացման կարգը, հարցման շրջանակում ընդգրկված մարմինների ցանկը և հարցման նպատակով կիրառվող գրավոր հարցաթերթիկների ձևը սահմանվում է Բարձրագույն դատական խորհրդի կողմից: Ուստի թեկնածուների գնահատման ընթացքում ստուգման առարկա կարող են դառնալ նաև գիտական աստիճանի շնորհման իրավաչափությունը և օրինականությունը: