««Հեղինակային իրավունքի և հարակից իրավունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին» և «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծեր

Օրենքը, ընդհանուր առմամբ, բավականին մանրամասն է և համապատասխանում է միջազգային չափանիշներին։ Այնուամենայնիվ, որոշ ասպեկտներ կան, որոնք կարելի է լրացուցիչ առաջարկել՝ դրանք ավելի արդիական և արդյունավետ դարձնելու համար, հատկապես թվային դարաշրջանում։ Ահա մի քանի առաջարկներ, որոնց մասին օրենքը կարող է կամ չի խոսում բավարար մանրամասնությամբ. 1. ԱՄԲՈՂՋԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ (ԱԲ) ՀԱՄԱՐ Օրենքի մեջ չի նշվում արհեստական բանականության (ԱԲ) միջոցով ստեղծված աշխատանքների կարգավիճակի մասին։ Սա դառնում է ավելի ու ավելի արդիական հարց, քանի որ ԱԲ-ն կարող է ստեղծել տեքստեր, երաժշտություն, նկարներ և այլ աշխատանքներ։ Կարևոր է հստակեցնել՝ ով է համարվում նման աշխատանքի հեղինակ. ԱԲ-ի օպերատո՞րը, ով տալիս է հրամանները (պրոմփթները) ԱԲ-ի ծրագրավորո՞ղը, ով ստեղծել է ԱԲ-ն Թե՞ ԱԲ-ի միջոցով ստեղծված աշխատանքը հանրային սեփականություն է Օրենքի մեջ հստակեցումները կարող են կանխել ապագա վեճերը և ապահովել ստեղծագործողների շահերը։ 2. ՀԵՂԻՆԱԿԱՅԻՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ԹՎԱՅԻՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄՆԵՐ Օրենքը շոշափում է թվային վերարտադրությունը, բայց կարելի է ավելի կոնկրետ մեխանիզմներ մշակել։ Թվային հեղինակային իրավունքների կառավարման (Digital Rights Management - DRM) համակարգեր. Կառավարությունը կարող է խրախուսել կամ պարտադրել DRM համակարգերի ներդրումը՝ թվային աշխատանքների անօրինական տարածումը կանխելու համար։ Անօրինական բովանդակության հեռացման արագացված ընթացակարգեր. Հստակեցնել ընթացակարգերը, թե ինչպես կարող են հեղինակները պահանջել, որ իրենց աշխատանքները հեռացվեն վեբկայքերից կամ սոցիալական ցանցերից՝ առանց դատական երկարատև գործընթացների։ 3. ՄԱՍՆԱԳԻՏԱՑՎԱԾ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽԱՂԱՂԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐ Հեղինակային իրավունքի վեճերը հաճախ պահանջում են հատուկ գիտելիքներ, որոնք դատավորները կարող են չունենալ։ Մասնագիտացված դատարաններ կամ տրիբունալներ. Ստեղծել հատուկ մարմիններ կամ խորհրդատուներ, որոնք կզբաղվեն միայն մտավոր սեփականության վեճերով։ Սա կարող է արագացնել և ավելի արդյունավետ դարձնել վեճերի լուծումը։ Միջնորդության (mediation) և արբիտրաժի (arbitration) համակարգեր. Օրենքով խրախուսել, որ հեղինակային իրավունքի վեճերը նախ լուծվեն միջնորդության կամ արբիտրաժի միջոցով՝ դատարանների ծանրաբեռնվածությունը նվազեցնելու համար։ 4. ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐ ԿՈԼԵԿՏԻՎ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՀԱՄԱՐ Օրենքը նշում է կոլեկտիվ կառավարման կազմակերպությունների մասին, սակայն նման կազմակերպությունների գործունեության թափանցիկությունը և արդյունավետությունը կարելի է բարելավել։ Թափանցիկության պահանջներ. Պարտադրել, որ կոլեկտիվ կառավարման կազմակերպությունները պարբերաբար հրապարակեն իրենց ֆինանսական հաշվետվությունները և հեղինակներին վճարված գումարների վերաբերյալ տեղեկություններ։ Հեշտացնել իրավունքների փոխանցումը. Հեշտացնել այն ընթացակարգերը, որոնցով հեղինակները կարող են դուրս գալ կամ միանալ կոլեկտիվ կառավարման կազմակերպությանը։ 5. ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԻՐԱԶԵԿՈՒՄ Օրենքի արդյունավետ կիրառման համար անհրաժեշտ է, որ հասարակությունը, հատկապես երիտասարդները, տեղեկացված լինեն հեղինակային իրավունքների մասին։ Դպրոցական ծրագրերում ներառել հեղինակային իրավունքի թեման. Կարևոր է դասավանդել, թե ինչպես է պետք օգտվել ինտերնետային բովանդակությունից՝ առանց հեղինակային իրավունքները խախտելու։ Պարբերական իրազեկման արշավներ. Կազմակերպել կառավարության կողմից աջակցվող արշավներ, որոնք կբացատրեն հեղինակային իրավունքների կարևորությունը։ Այս առաջարկները կարող են օրենքը դարձնել ավելի ճկուն և արդիական՝ պաշտպանելով հեղինակների իրավունքները թվային և արագ փոփոխվող աշխարհում։

Եվս մեկ հետաքրքիր առաջարկ, որը կարող է ներկայացվել կառավարությանը՝ հեղինակային իրավունքի ոլորտը զարգացնելու և ժամանակակից մարտահրավերներին դիմակայելու համար, վերաբերում է մշակութային ժառանգության թվայնացմանը և բաց հասանելիությանը։ Թվային մշակութային ժառանգության հիմնադրամ Հեղինակային իրավունքի մասին օրենքը պետք է լրացվի հատուկ մեխանիզմներով, որոնք կխթանեն և կպարզեցնեն պետական հավաքածուներում գտնվող մշակութային և գիտական ժառանգության թվայնացումն ու հրապարակումը։ Սա հատկապես կարևոր է այն աշխատանքների համար, որոնց հեղինակային իրավունքի ժամկետն արդեն լրացել է (օրենքի համաձայն՝ հեղինակի մահից հետո 70 տարի)։ Առաջարկի էությունը Հատուկ հիմնադրամի ստեղծում: Ստեղծել «Թվային մշակութային ժառանգության հիմնադրամ» կամ նմանատիպ պետական մարմին, որի գործառույթը կլինի ազգային թանգարաններում, գրադարաններում և արխիվներում պահվող աշխատանքների համակարգված թվայնացումը։ Բաց հասանելիության հարթակ: Ստեղծել միասնական պետական առցանց հարթակ, որտեղ թվայնացված բոլոր աշխատանքները հասանելի կլինեն հանրությանը անվճար և առանց սահմանափակումների։ Այս հարթակը կդառնա գիտական, կրթական և ստեղծագործական աշխատանքի համար անփոխարինելի աղբյուր։ Նոր աշխատանքների ստեղծման խթանում: Հարթակում տեղադրված նյութերի հիման վրա նոր ստեղծագործություններ (գրքեր, ֆիլմեր, երաժշտություն) ստեղծողներին հնարավորություն տալ պահպանելու իրենց հեղինակային իրավունքները նոր ստեղծագործության նկատմամբ։ Սա կխրախուսի ավելի շատ արվեստագետների և գիտնականների օգտվել մեր մշակութային հարստությունից։ Հստակեցումներ: Օրենքի մեջ պետք է հստակեցնել. Իրավունքների կարգավորումը: Ինչպես են կարգավորվում այն աշխատանքները, որոնց հեղինակային իրավունքի ժամկետը լրացել է, բայց որոնք պահպանվում են պետական հաստատություններում։ Պատասխանատվությունը: Ով է պատասխանատու թվայնացման և հարթակի կառավարման համար։ Օգտագործման կանոնները: Օգտագործման պարզ և հասկանալի կանոնների մշակում։ Ինչո՞ւ է սա կարևոր Այս առաջարկը մի քանի կարևոր խնդիրներ է լուծում միանգամից։ Այն ոչ միայն պաշտպանում է հեղինակային իրավունքները, այլև ապահովում է ազգային մշակույթի տարածումը։ Բաց հասանելիությունը կխթանի գիտությունը, կրթությունը և արվեստը՝ թույլ տալով ցանկացած մարդու ստեղծել նոր բովանդակություն՝ հիմնված անցյալի ժառանգության վրա։ Սա հատկապես կարևոր է փոքր երկրների համար՝ իրենց մշակույթը և ինքնությունը պահպանելու և տարածելու համար։

Հեղինակային իրավունքի վեճերը հաճախ պահանջում են հատուկ գիտելիքներ, որոնք դատավորները կարող են չունենալ։ Ստեղծել հատուկ մարմիններ կամ խորհրդատուներ, որոնք կզբաղվեն միայն մտավոր սեփականության վեճերով։ Սա կարող է արագացնել և ավելի արդյունավետ դարձնել վեճերի լուծումը։