«Հայաստանի Հանրապետության Արարատի մարզի Վեդի համայնքի Լուսառատ բնակավայրի «Քաղաքատեղի Արտաշատ» պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանի տարածքից օտարված հողամասերի նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշման նախագիծ

ՏԵՂԵԿԱՆՔ-ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐԱՐԱՏԻ ՄԱՐԶԻ ՎԵԴԻ ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԼՈՒՍԱՌԱՏ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԻ «ՔԱՂԱՔԱՏԵՂԻ ԱՐՏԱՇԱՏ» ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆԻ ՏԱՐԱԾՔԻՑ ՕՏԱՐՎԱԾ ՀՈՂԱՄԱՍԵՐԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ ՀԱՆՐՈՒԹՅԱՆ ԳԵՐԱԿԱ ՇԱՀ ՃԱՆԱՉԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

1. Իրավական ակտի անհրաժեշտությունը

«Հայաստանի Հանրապետության Արարատի մարզի Վեդի համայնքի Լուսառատ բնակավայրի «Քաղաքատեղի Արտաշատ» պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանի տարածքից օտարված հողամասերի նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշման ընդունման  անհրաժեշտությունը պայմանավորված է հուշարձանի տարածքն ամբողջացնելու, պատմական մայրաքաղաքի կենտրոնական թաղամասերի ուսումնասիրությունն ու պահպանությունն ապահովելու, հնագիտական պեղումները կազմակերպելու, հուշարձանների առկայությունը հստակեցնելու, հայտնաբերվելիք և օտարված հողամասի սահմաններում գտնվող հուշարձանապատկան 10-րդ բլուրի վրա պահպանված կառույցների մնացորդների ամրակայման և վերականգնման, ինչպես նաև հուշարձանի հատուկ պահպանվող տարածքների պատմական և մշակութային գործառնական նշանակությամբ 6,0 հեկտար հողի կատեգորիայի վերականգնման անհրաժեշտությամբ: 

2. 2. Ընթացիկ իրավիճակը և խնդիրները

       ՀՀ կառավարության 2006 թվականի հուլիսի 13-ի N 1133-Ն որոշմամբ ՀՀ Արարատի մարզի Վեդի համայնքի Լուսառատ բնակավայրի «Քաղաքատեղի Արտաշատ» պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանի (այսուհետ՝ հուշարձան) կենտրոնական թաղամասերից մեկի՝ Խոր Վիրապ վանական համալիրի զբաղեցրած բլուրի ստորոտում մայրաքաղաքի հատուկ պահպանվող տարածքներից 6,0 հեկտար (համապատասխանաբար՝ 5,5 և 0,5 մակերեսներով) հողամաս օտարվել է մեկ քաղաքացու՝ քաղաքաշինական գործունեություն ծավալելու նպատակով։ Փաստորեն,  հուշարձանի տարածքի կենտրոնական թաղամասից կատարված հողերի կատեգորիաների փոփոխության և հողհատկացման հետևանքով վտանգվել է հուշարձանապատկան մի ողջ հատվածի պահպանությունը, իսկ հուշարձանի տարածքից կատարված սեփականաշնորհման արդյունքում խախտվել է հուշարձանի ամբողջականությունը և հնարավոր չի եղել  ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության կողմից ծրագրված «Արտաշատ» մայրաքաղաք» պատմամշակութային արգելոցի տարածքի սահմանների հստակեցումը։ Հողի փաստացի սեփականատեր դարձած Մ. Տեր-Առաքելյանը դիմել է ՀՀ վարչապետի աշխատակազմ (2022 թ. հունիսի 16)՝ հայտնելով հիշյալ 6,0 հեկտար սեփականաշնորհված (Հողային օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի խախտումով) հողամասի դիմաց փոխհատուցում ստանալու վերաբերյալ գրությամբ՝ նաև հայտնելով մայրաքաղաքի պարսպապատերի մնացորդներ կրող և առկա հնագիտական առարկաների մնացորդներով լի հուշարձանի 10-րդ բլուրը և շրջակա տարածքը վերավաճառելու մտադրության մասին:

       Ստեղծված իրավիճակում նախարարությունը պատրաստել է գործին առնչվող փաստաթղթերը և 2023 թ. փետրվարին հաղորդագրություն ներկայացրել ՀՀ գլխավոր դատախազին: Գլխավոր դատախազը  ներկայացված փաստաթղթերը վերահասցեագրել է ՀՀ հակակոռուպցիոն կոմիտե, որտեղ դրանք ուսումնասիրությունից հետո հարուցվել է քրեական վարույթ: Սակայն 2023 թ. մարտի 31-ին նախարարությունում ստացվել է հանցակազմի բացակայության պատճառով գործի քրեական վարույթը կասեցնելու վերաբերյալ կոմիտեի գրությունը, որից հետո գործընթացը կարգավորելու նպատակով ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարությունը կազմել և շրջանառել է խնդրո առարկա հողամասերի նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու վերաբերյալ ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծ, որը կառավարությունում հավանության արժանացավ և 2023 թ. հունիսի 1-ի քննարկմամբ ընդունվեց (ՀՀ կառավարության 2023 թ. հունիսի 1-ի N 841-Ն որոշում): Դրանից հետո 05. 06. 2023 թ. նախարարությունում ստացվում է գլխավոր դատախազության գրությունը ՀՀ Վարչական դատարան՝ «ՀՀ կառավարության 2006 թ. հուլիսի 13-ի N 1133-Ն որոշումը վերացնելու և որպես անվավերության հետևանք ճանաչել՝ Էդգար Մանվելի Տեր-Առաքելյանի սեփականության իրավունքի գրանցման վկայականի ու գրանցամատյանի գրառումները» հայցադիմում ներկայացնելու վերաբերյալ:

        Հաշվի առնելով, որ ՀՀ վարչական դատարանի կողմից ՀՀ կառավարության 2006 թվականի հուլիսի 13-ի N 1133-Ն որոշմումը վերացնելու դեպքում կվերանար քաղաքացուն պետական բյուջեից զգալի ֆինանսական փոխհատուցում տալու հարցը, ինչպես նաև կվերականգնվեր հուշարձանի ամբողջականությունը և հնարավոր կլիներ վերականգնել հուշարձանապատկան հողերի կարգավիճակը՝ տարածքը ներառելով  «Մայրաքաղաք Արտաշատ» պատմամշակութային արգելոցի սահմաններում ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության կողմից կազմվել և շրջանառվել է հուշարձանի տարածքից օտարված հողերի նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու «ՀՀ կառավարության 2023 թ. հունիսի 1-ի N 841-Ն որոշումն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» ՀՀ կառավարության որոշման նախագիծ, ինչը քննարկվել է տարածքային զարգացման և շրջակա միջավայրի նախարարական կոմիտեի 2023 թվականի նոյեմբերի 21-ի նիստում և համաձայն նիստի N ԿԱ/349-2023 արձանագրություն 3-րդ կետի որոշվել է՝ «հանել օրակարգից` առաջարկելով Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությանը, Վարչապետի աշխատակազմի իրավաբանական վարչության պետ Հայկ Կեսոյանի դիտարկմանը համապատասխան, հարցին, ըստ անհրաժեշտության, անդրադառնալ Վարչական դատարանի կողմից վարույթն ընդունելու հանգամանքը հստակեցնելուց հետո»:

       Այնուհանդերձ, ՀՀ գլխավոր դատախազությունից ԿԳՄՍ նախարարություն է ստացվում տեղեկատվություն ՀՀ վարչական դատարանի կողմից գլխավոր դատախազության ներկայացրած՝ «ՀՀ կառավարության 2006 թ. հուլիսի 13-ի N 1133-Ն որոշումը վերացնելու և որպես անվավերության հետևանք ճանաչել՝ Էդգար Մանվելի Տեր-Առաքելյանի սեփականության իրավունքի գրանցման վկայականի ու գրանցամատյանի գրառումները» հայցը մերժելու վերաբերյալ, ինչը փաստում է, որ նշյալ գործընթացը դատական կարգով հնարավոր չէ կարգավորել:

Վերոգրյալով պայմանավորված՝ կրկին անհրաժեշտություն է առաջացել հուշարձանի տարածքից օտարված հողամասերի նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին ՀՀ կառավարության որոշում ընդունել: Հաշվի առնելով, որ ՀՀ կառավարության 2023 թ. հունիսի 1-ի N 841-Ն որոշմամբ սահմանվում էին գործողությունների կատարման ժամկետներ, որոնք որոշմամբ նշված ժամկետներում չեն իրականացվել, իսկ համաձայն «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասի՝ «Ժամկետային, գործողության կատարմամբ կամ փաստի առաջացմամբ սահմանափակված նորմատիվ իրավական ակտի համար նախատեսված ժամկետը լրանալու, գործողության կատարմամբ կամ փաստի առաջացմամբ նորմատիվ իրավական ակտը համարվում է ուժը կորցրած: Նման դեպքերում նորմատիվ իրավական ակտն ուժը կորցրած ճանաչելու վերաբերյալ առանձին նորմատիվ իրավական ակտ չի ընդունվում:», հետևաբար ՀՀ կառավարության 2023 թ. հունիսի 1-ի N 841-Ն որոշումն համարվում է ուժը կորցրած:

Պայմանավորված վերոնշյալ հանգամանքներով ներկայացվում է սույն որոշման նախագիծը հուշարձանի տարածքից օտարված հողամասերի նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու նպատակով:

3. 3. Կարգավորման նպատակը

Պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանի տարածքի ամբողջացման արդյունքում կապահովվի պահպանությանն ուղղված միջոցառումների իրականացումը և «Արտաշատ» մայրաքաղաք»  պատմամշակութային արգելոցի տարածքի սահմաններում  կընդգրկվի հատուկ պահպանության ենթակա քաղաքացուն և իրավաբանական անձին օտարված, գերակա շահ ճանաչելու ենթակա  6 հա հողակտորը, որի այլ նպատակներով օգտագործումը հնարավոր չէ:

Հանրության գերակա շահ ճանաչելու գործընթացն ավարտելուց հետո ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարությունը կնախաձեռնի նոր գործընթաց՝ «Արտաշատ» մայրաքաղաք»  պատմամշակութային արգելոցի տարածքի ամբողջականացման ուղղությամբ:

4. 4. Նախագծի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները և անձինք

Նախագիծը մշակվել է Հայաստանի Հանրապետության կրթության, գիտության մշակույթի և սպորտի նախարարության կողմից:

5. Ակնկալվող արդյունքը.

       Որոշման ընդունման արդյունքում կապահովվեն հուշարձանների պահպանության և օգտագործման գործընթացները, բարենպաստ պայմաններ կստեղծվեն հուշարձանների պահպանության և օգտագործման բնագավառում լիազոր մարմնի, պետական կառավարման մարմնի, հանրության կողմից «Քաղաքատեղի Արտաշատ»  հուշարձանի պահպանության և օգտագործման խնդիրների լուծման համար:

6. «Հայաստանի Հանրապետության Արարատի մարզի Վեդի համայնքի Լուսառատ բնակավայրի «Քաղաքատեղի Արտաշատ» պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանի տարածքից օտարված հողամասերի նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշման ընդունման նախագծի ընդունման կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ.

«Հայաստանի Հանրապետության Արարատի մարզի Վեդի համայնքի Լուսառատ բնակավայրի «Քաղաքատեղի Արտաշատ» պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանի տարածքից օտարված հողամասերի նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշման նախագիծը բխում է «Հայաստանի վերափոխման ռազմավարության» 2050 ցուցանիշների Մեր ազգային արժեքները մասի 10-րդ կետից՝ նկատի ունենալով, որ «Քաղաքատեղի Արտաշատ» հուշարձանը հանդիսանում է ազգային արժեքների նյութական ժառանգության բաղադրիչների կարևորագույն մասը, հայ ժողովրդի պատմության, պետականությանն առնչվող հնագույն ժամանակաշրջանի նշանակալի դրսևորումներից, ուստի այն առավել դիտարժան և գրավիչ դարձնելը, գովազդելը, զբոսաշրջային ծրագրերում հուշարձանը ներառելու գործոնը հավաստագրելը, զբոսաշրջիկների քաղաքակիրթ սպասարկումը, սննդի, հանգստի կազմակերպումը զգալիորեն առնչվում է այցելուների սպասարկման համար նախատեսված օբյեկտների առկայության հետ: Գործընթացի իրականացմամբ կապահովվի նաև արժեքավոր հուշարձանի  պահպանական միջոցառումների կազմակերպումը՝ հուշարձանի ամրակայման, տարածքի բարեկարգման աշխատանքների ապահովումը, զբոսաշրջային նպատակներով հուշարձանի գովազդումը և հանրահռչակումը, մշակութային և էկոտուրիզմի զարգացումը:

ՀՀ կառավարության 2021 թվականի նոյեմբերի 18-ի Հայաստանի Հանրապետության ձեռքբերումը  կառավարության 2021-2026 թվականների գործունեության միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին N 1902-Լ որոշմամբ հաստատված N 1 հավելվածի «Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարություն բաժնի «Մշակույթ մասի 33-րդ կետով սահմանված պահանջի հետ կապը հուշարձանի պահպանությանն առնչվող իրավական կարգավորման հնարավորության ապահովումն է, հասարակությանը հուշարձանների տարածքների կարգավիճակին և գույքային պատկանելության իրազեկման հարցում հստակ տեղեկատվության գործընթացի իրականացումն է:

7. Լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտությունը և պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում սպասվելիք փոփոխությունները.

«Հայաստանի Հանրապետության Արարատի մարզի Վեդի համայնքի Լուսառատ բնակավայրի «Քաղաքատեղի Արտաշատ» պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանի տարածքից օտարված հողամասերի նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշման ընդունումը Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեում առաջացնում է լրացուցիչ ծախս սեփականատիրոջ գույքի նկատմամբ հանրության գերակա շահ ճանաչելու պահանջով՝ օտարվող գույքի գնահատման արդյունքում հաշվարկված շուկայական արժեքի չափով: