Արտակ Ղազարյան
31.07.2019
Ներկայացված նախագիծը ունի որոշակի թերություններ, ինչը, կարծում եմ, պայմանավորված է հետաքննության՝ որպես նախնական քննության ձևի որոշակի սկզբունքային հատկանիշներ հաշվի չառնելով: Մասնավորապես՝ գործող քրեական դատավարության օրենսգիրքը ընտրել է այսպես կոչված «հատված» հետաքննության մոդելը, այսինքն՝ հետաքննության, որը հանդիսանում է նախնական քննության ոչ պարտադիր, ֆակուլտատիվ ձևը, որին, բոլոր դեպքերում, պետք է հաջորդի նախաքննությունը: Հետաքննության նշված մոդելի առանձնահատկությունը (ի տարբերություն այսպես կոչված «լրիվ» հետաքննության, որի պարագայում որպես կանոն բացակայում է նախաքննությունը) կայանում է նրանում, որ այն ունի, ի համեմատ նախաքննության, շատ պարզ, երկու կարևոր խնդիր. 1. Բացահայտել հանցանք կատարած անձին (այլ կերպ՝ «տաք հետքերով» հայտնաբերել հանցանք կատարած անձին): 2. Անհետաձգելի քննչական գործողությունների կատարմամբ հայտնաբերել, ամրագրել, ամրապնդել հանցագործության հետքերը (որպեսզի ժամանակի պատճառով չունենանք ապացուցողական նշանակություն ունեցող ինֆորմացիայի կորուստ): Ընդ որում՝ հետաքննության ֆակուլտատիվությամբ է պայմանավորված այն, որ հետաքննությունը չի կարող տևել ավել, քան քրեական գործ հարուցելու պահից 10 օր: Նման կարգավորման նպատակն էլ հասկանալի է. հնարավորինս արագ ապահովել քննության առավել որակյալ ձևով իրականացումը (նախաքննության ձևով իրականացումը): Հենց այս հանգմանքի հաշվառմամբ է, որ հետաքննության 10օրյա ժամկետը դիտարկվում է դրա ԱՌԱՎԵԼԱԳՈՒՅՆ ժամկետը, այսինքն՝ հետաքննությունը պետք է ավարտվի, երբ ԼՈՒԾԵԼ Է ԻՐ ԱՌՋև ԴՐՎԱԾ ԽՆԴԻՐԸ(ՆԵՐԸ), ԿԱՄ ԵՐԲ ԱՐԴԵՆ ԻՆՔՆԻՆ ՀԵՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՏՇՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԲԱՑԱԿԱՅԻ: Ասվածի լույսի ներքո պետք է հասկանալ հետաքննության ավարտման օրենսդրական հիմքերը՝ 1. հանցանք կատարած անձի ի հայտ գալը (քր.դատ.օր-ի 196-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետ), (վերը բերված առաջին խնդրի լուծում) 2. գործին քննիչի ներգրավում (քր.դատ.օր-ի 196-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետ) (հետաքննության շարունակության անհրաժեշտության բացակայություն (քանի որ քննիչի ներգրավվմամբ գործի կշարունակվի առավել որակյալ քննության ձևով՝ նախաքննությամբ, ինչը ինքին բացառւոմ է հետաքննության անհրաժետշտությունը)) (Ընդ որում՝ այստեղ պետք է նկատենք, որ օրենսդիրը հնարավոր է համարում քննիչի կողմից վարույթի ներգրավվման երկու եղանակ՝ 1. դատախազի կողմից գործը հետաքննիչից վերցնելով և քննիչին (նախաքննության) հանձնելով 2. Քննիչի կողմից սեփական նախաձեռնությամբ գործին ներգրավվելով (քր.դատ.օր-ի 196-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետ)): 3. Մինչ հետաքննության առավելագույն ժամկետը լրանալը հետաքննության մարմնի կողմից անհրաժեշտ անհետաձգելի քննչական գործողությունները ավարտելը (վերը բերված երկրորդ խնդրի լուծում): Հետաքննության ավարտման այս ինքնուրույն հիմքը շատ դեպքերում «վրիպում է» հետազոտողի ուշադրությունից, որը թերևս կարող է պայմանավորված լինել այն հանգամանքով, որ իրավական կարգավորման տեխնիկական թերության պատճառով նշյալ հիմքը տեղ է գտել ոչ թե նախնական քննության ավարտը կանոնակարգող 196-րդ հոդվածի 2-րդ մասում, այլ՝ հետաքննության մարմնի լիազորությունները կանոնակարգող 57-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-րդ կետում: Սակայն նշյալ տեխնիկական թերության առկայությունը ամենևին չի նսեմացնում հետաքննության ավարտման այս հիմքը, ավելին՝ այն ուղղակիորեն բխում է հետաքննության այօրվա մոդելի էությունից: Հետաքննությունը պետք է ավարտվի հնարավորինս արագ. ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ, հնարավոր բոլոր քննչական գործողույթունները կատարելուց հետո: Ընդ որում՝ եթե անհետաձգելի քննչական գործողությունները արվեցին ապացուցողական նշանակություն ունեցող հետքերը հայտնաբերվեցին ու ամրագրվեցին, միևնույն ժամանակ նաև դեռ չի բացահայտվում (հայտնաբերվում) հանցանք կատարած անձը, ՈՉ ԹԵ ՊԵՏՔ Է ՍՊԱՍԵԼ ՄԻՆՉ ՀԵՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՎԵԼԱԳՈՒՅՆ ԺԱՄԿԵՏԸ ԼՐԱՆԱ, ԱՅԼ ՀԵՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐՄԻՆԸ ՀԵՆՑ ՔՐ.ԴԱՏ.ՕՐ-Ի 57-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ 2-ՐԴ ՄԱՍԻ 6-ՐԴ ԿԵՏՈՎ ԱՌԱՋՆՈՐԴՎԵԼՈՎ ՊԵՏՔ Է ԱՎԱՐՏԻ ՀԵՏԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ՝ ԳՈՐԾԸ ՀԱՆՁՆԵԼՈՎ ՔՆՆԻՉԻՆ (ՆԱԽԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ): Հակառակ մոտեցումը կբերի այնպիսի անհեթեթության, որ հետաքննության մարմինը, օրինակ, առաջին երկու օրը կանի անհրաժեշտ անհետաձգելի քննչական գործողությունները հանցագործության հետքերը հայտնաբերելու, ամրագրելուն, հանցանք կատարած անձին հայտնաբերելու համար, սակայն պետք է ևս 8 օր գործը «քնեցնի»՝զուր ծախսելով նախաքննության համար կարևորագույն այդ ժամանակը: ԱՅԺՄ ՆԱԽԱԳԾԻ ԲՈՒՆ ԹԵՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ. 1. Կարծում ենք, նախագծի հեղինակները հաշվի չեն առել, մեր կողմից վերը մատնանշած հետաքննության ավարտման երրորդ ինքնուրույն հիմքը՝մինչ հետաքննության առավելագույն ժամկետի լրանալը հետաքննության մարմնի կողմից անհրաժեշտ բոլոր անհետաձգելի քննչական գործողությունները ավարտելը: Ներկայացված Նախագծի առաջին հոդվածով առաջարկվում է ուժը կորցրած ճանաչել 57-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-րդ կետը, ընդ որում Նախագծի Հիմնավորումներում այս առումով նշվում է, որ. «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 57-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-րդ կետն օրինագծով առաջարկվում է ուժը կորցրած ճանաչել, քանի որ Օրենսգրքի 196-րդ հոդվածի 2-րդ մասն արդեն իսկ սահմանում է հետաքննության ավարտի վերաբերյալ ժամկետները, ինչպես նաև հետաքննության մարմնի կողմից հարուցված քրեական գործը նախաքննության մարմնին փոխանցելու լիազորությունը»: Ինչպես արդեն վերը նկատել ենք, հետաքննության ավարտման այս ինքնուրույն հիմքը (մինչ հետաքննության առավելագույն ժամկետի լրանալը հետաքննության մարմնի կողմից անհրաժեշտ բոլոր անհետաձգելի քննչական գործողությունները ավարտելը (57-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-րդ կետ)) իրավական կարգավորման տեխնիկական թերության պատճառով տեղ չի գտել 196-րդ հոդվածում: Նախագծի հեղինակները, սակայն, այս հանգմանաքը հաշվի չառնելով՝ առաջարկում են ուժը կորցրած ճանաչել 57-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-րդ կետը, այսպիսով և՝ փաստացի ՎԵՐԱՑՎՈՒՄ Է ՀԵՏԱՔՆՆՈՒԹՅԱՆ ԱՎԱՐՏՄԱՆ ԱՅՍ ԻՆՔՆՈՒՐՈՒՅՆ ՀԻՄՔԸ (մնացած հիմքերը), որն էլ հղի է արդեն վերը ներկայացված վտանգով: Ընդ որում՝ Նախագծում հետաքննության ավարտման այս ինքնուրույն հիմքը ոչ միայն վերացվում է, այլ դեֆորմացվում. բանն այն է, որ Նախագծի հեղինակները ցանկանալով «շտկել ստեղծված պրակտիկան» և ապահովել, որ հետաքննության մարմինը իրականցնի իր լիազորությունները (մասնավորապես հարցաքննի կասկածյալին, կատարի նրա մասնակցությամբ այլ անհետաձգելի քննչ. գործողություններ), առաջարկում են փոփոխել 196-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի ներկայիս խմբագրությունը՝ «մինչև հետաքննության ժամկետը լրանալն ի հայտ է գալիս հանցանք կատարած անձը», հետևյալ խմբագրությամբ. «մինչև հետաքննության ժամկետը լրանալը հարուցվել է քրեական հետապնդում և ավարտվել են անհետաձգելի քննչական գործողությունները»: Այսպիսով ինքնուրույն հիմքը՝ անհետաձգելի քննչական գործողությունների ավարտումը կապվում է քրեական հետապնդման հարուցման հետ (միացվում է մյուս հիմքի հետ): Այս պարագայում կունենանք այն վտանգավոր պրակտիկան, երբ հետաքննության մարմինը ավարտելով անհրաժեշտ անհետաձգելի բոլոր գործողությունների կատարումը, սակայն միաժամանկ չհայտնաբերելով հանցանք կատարած անձին, պետք է գործը պահի իր վարույթում մինչ առավելագույն ժամկետի լրանալը կամ լավագույն դեպքում «սպասի» դատախազի կողմից գործը նախաքննության հանձնելուն: Այստեղ մոտենում ենք նախագծի, մեր կարծիքով երկրորդ թերությանը. 2. Նախագծով առաջարկվում է քր.դատ.օր-ի 196-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետից հանել «կամ քննիչը ներգրավվում է գործի քննությանը» բառերը: Այդպիսով վերացվում է քննիչի ներգրավվման եղանակներից մեկը (տե՛ս վերևում). քննիչը (նախաքննության մարմինը) զրկվում է ինքնուրույն հետաքննությանը ներգրավվելով նախաքննություն սկսելու իր լիազորությունից: ԱՅՆ ՈՐ ՔՆՆԻՉԻ ՍԵՓԱԿԱՆ ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՒԹՅԱՄԲ ՎԱՐՈՒՅԹԻՆ ՆԵՐԳՐԱՎԵԼՈՒ ԿԱՐԳԸ ՀՍՏԱԿԵՑՄԱՆ ԿԱՐԻՔ ՈՒՆԻ ,դա մենք չենք վիճարկում, սակայն, մի բան հստակ է, որ առաջարկվող փոփոխությունը ավելի մեծ անհստակություն է բերելու: Բանն այն է, որ քննիչի սեփական նախաձեռնությամբ հետաքննության ներգրավելու լիազորությանը թղթակցում է հետաքննության մարմնի պարտականությունը՝ հայտնաբերված հանցագործության և գործով սկսված հետաքննության մասին անհապաղ տեղյակ է պահել ոչ միայն դատախազին , այլ նաև քննիչի (57-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետ): Մյուս կողմից՝ քննիչը լիազորված է կատարված հանցագործության մասին հետաքննության մարմնից հաղորդում ստանալիս մեկնել դեպքի վայր և ներգրավվել գործի քննությանը` քրեական գործ հարուցելու կամ հարուցված գործն իր վարույթ վերցնելու միջոցով (55-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 9-րդ կետ): 3. Եթե Նախագծով առաջարկվող փոփոխությունը ընդունվի ու հանվեն 196-րդ հոդվածով նախատեսված «կամ քննիչը ներգրավվում է գործի քննությանը» բառերը, ապա հարց է առաջանում այն բոլոր դեպքերում, երբ հետաքննության մարմինը կատարի իր լիազորությունը գործով սկսված հետաքննության մասին անհապաղ տեղյակ պահի քննիչին (57-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետ), իսկ քննիչն էլ իր լիազորությունը ՝55-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 9-րդ կետով ներգրավվի գործի քննությանը հարուցված գործն իր վարույթ վերցնելու միջոցով, ի՞նչ պետք է լինի. շարունակվի՞ հետաքննությունը (չէ որ արդեն կբացակայի քննիչի ինքնուրույն գործին ներգրավվելով հետաքննության ավարտման հիմքը), կսկսի՞ նախ նախաքննությունը (չէ որ քննիչի կողմից հարուցված գործը «իր վարույթ վերցնելը» պետք է նույնացնել գործը վարույթ ընունելու որոշմանը, որով էլ սկսվում է նախաքննությունը): Առաջարկ. Հետևաբար միաժամանակ և հետաքննության, և նախաքննության անհեթեթ իրավիճակում չհայտնվելու պատճառաբանությամբ կա՛մ պետք է օրենսդրական փոփոխությունը լինի ոչ թե մասնակի այլ վերջնական՝ խմբագրվեն քննիչի (՝55-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 9-րդ կետով) և հետաքննության մարմնի (57-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետով) նախատեսված լիազորությունները՝ զրկելով քննիչին նման լիազորությունից (ինչը, մեր կարծիքով կհակասի հետաքննության այսօրվա մոդելի էությանը), կամ հրաժարվել 196-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետում առաջարկվող փոփոխությունից՝ հստակեցնելով արդեն քննիչի սեփական նախաձեռնությամբ վարույթի ներգրավման հարցերը