ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՏԱՐՈՂԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ ԻՐԱՎԻՃԱԿԻ ԲԱՐԵԼԱՎՄԱՆ ՆՊԱՏԱԿՈՎ 2018-2038 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆԸ ԵՎ ԴՐԱ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ 2018-2038 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԾՐԱԳՐԻՆ ՀԱՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՏԱԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Նշված ռազմավարությամբ նախատեսված գործողությունների կատարման նվազագույն ժամանակահատվածը 4 տարի է, իսկ որոշ գործողությունների դեպքում նույնիսկ 10-20 տարի: Պրակտիկայում 4 տարվա ընթացքում կարելի է հասնել ֆունդամենտալ փոփոխությունների: Խումբը գտնում է, որ նշված ծրագրի մշակման ժամանակ, մշակողները պետք է ունենան անձնական պատասխանատվություն՝ թե ծրագիրը հաջողությամբ իրագործելու և թե այն ձախողելու պարագայում: Իսկ նշված ժամկետում այդ պատասխանատվությունը բացառվում է: Ընդհանուր առմամբ խումբը գտնում է, որ 20 տարվա ռազմավարությունը ժամկետային նման պլանավորմամբ նպատակահարմար չէ և չի կարող ունենալ բարձր արդյունավետություն:

Ողջունում ենք Կառավարության՝ քրեակատարողական ոլորտում բարեփոխումներ իրականացնելու պատրաստակամությունը։ Տարիներ շարունակ տեղական և միջազգային կազմակերպություններն ու դիտորդական խմբերը բարձրաձայնել են Հայաստանի քրեակատարողական ոլորտի հիմնախնդիրների մասին և առաջարկություններ ներկայացրել դրանց լուծման ուղղությամբ։ Այսպես, ԵԽ Խոշտանգումների կանխարգելման կոմիտեն, ՄԱԿ-ի խոշտանգումների դեմ կոմիտեն, ՄԻՊ Ազգային կանխարգելման մեխանիզմն ու ՀՀ արդարադատության նախարարության քրեակատարողական հիմնարկներում և մարմիններում հասարակական վերահսկողություն իրականացնող հասարակական դիտորդների խումբը ներկայացրել են բազմաթիվ մոնիթորինգային և վերլուծական զեկույցներ ՔԿՀ-ներում իրավիճակի վերաբերյալ։ Դրանցում մշտապես բարձրաձայնվել է ՔԿՀ-ներում խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի կանխարգելման, ազատազրկված անձանց առողջության, այդ թվում՝ հոգեկան առողջության պահպանման իրավունքի արդյունավետ ապահովման, խտրականության բացառման, համակարգային կոռուպցիայի վերացման, պատշաճ պահման պայմանների և արդյունավետ վերականգնողական ծրագրերի ապահովման կարևորության և հրատապության մասին։ Վերոնշյալ համակարգային խնդիրներն աներկբայորեն պահանջում են մարդու իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված հրատապ և հստակ միջոցառումների ձեռնարկում։ Հաշվի առնելով վերջին քաղաքական զարգացումները, այդ թվում՝ նոր կառավարության առաջնահերթությունները մարդու իրավունքների և կոռուպցիայի դեմ պայքարի բնագավառում, զանգվածային համաներման կիրառումը՝ գտնում ենք, որ այժմ առկա են անհրաժեշտ բարենպաստ պայմանները քրեակատարողական ոլորտի հիմնախնդիրները 20 տարվա փոխարեն 3-5 տարիների ռազմավարությամբ և գործողությունների ծրագրի միջոցով լուծելու համար։ Ուստի, առաջարկում ենք ոլորտի բոլոր շահագրգիռ կողմերի մասնակցությամբ կազմակերպել լայնածավալ հանրային քննարկումներ քրեակատարողական բարեփոխումների շուրջ՝ մշակելու իրատեսական, չափելի և ողջամիտ ժամկետներում իրականացվող գործողություններ։

Միանում եմ վերը նշված կարծիքին՝ ամրագրելով, որ նման փոփոխությունների ժամանակաշրջանում ապրող ու նման կառավարաման համակարգ ունեցող պետությունում, ուղղակի չի կարող լինել բանտային ոլորտի 20ամյա ծրագիր։ Մեկ-երկու բառով․ Մի կողմ թողնելով տեխնիկական թերությունները՝ Փաստաթղթի "հիմնավորում" հատվածում խոսք է գնում քրեական արդարադատության և քրեական պատիժների համակարգի արդյունվետության մասին, սակայն միջոցառումների հատվածում տեսնում ենք միայն քրեակատարողական համակարգը։ Այն դեպքում, երբ պատիժների համակարգի բարելվումն ու վերականգնողական արդարադտության որդեգրումն ուղիղ կապված են ազատազրկման հետ չկապված պատիժների տեսակներն ու կիրառումն ընդլանելու գործընթացների հետ։ Իսկ Պրոբացիայի ծառայության ստեղծումը պատիժների համակարգի բարեփոխման խիստ կարևոր մաս է։ Այս իմաստով, բացակայում է պատիժների կատարման հոլիստիկ մոտեցումը։ Ամբողջական ու համակարգային մոտեցում չի դրսևորվում նաև այն առումով, որ բանտային համակարգի բարեփոխումները խիստ անարդյունավետ են լինում, եթե չեն համապատասխանում սոցիալական ոլորտի ռազմավարական փոփոխությունների հետ։ Կրկնելով նախորդ գրառման միտքը՝ բոլոր միջոցառումները նախատեսում են 6-20 տարի ժամկետ։ Ավելին, վերստուգելի չափանիշներն այնքան տարբեր են իրենց ծավալով ու կշռով, որ չեն կարող հիմնավորվել նույն ժամկետների տրամբանությամբ։ Անհնար է պատկերացնել, որ, օրինակ, վերասոցիալականցումն ու տարբեր ՀԿ-ների կողմից արդենիսկ մշակված կարիքների ու ռիսկերի գնահատման համակարգը ներդնելը կարող է գործարկվել մի ամբողջ 20 տարիների ընթացքում՝ 2018-2038 թվականներին։ Խնդիրները բազմաթիվ են՝ տեխնիկականից մինչև բովանդակային։ Ես ևս առաջարկում եմ հանել սույն փաստաթուղթը շրջանառությունից, աշխատանքային խմբերով քննարկել ոլորտ առ ոլորտ առաջարկությունները, գործի դնել արդեն առկա հետազոտությունները և կազմել նոր՝ 5 տարվա համար ռազմավարական քայերի փաստաթուղթ։