Հիշել նախագիծը

Նախագիծը չի ընդունվել

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԻԾ

  • 3 - Կողմ

  • 28 - Դեմ

Ամփոփաթերթում ներառվում են նախագծի վերաբերյալ ներկայացված բոլոր բովանդակային առաջարկությունները, առցանց գրվածները` 2 աշխատանքային օրվա, էլ. փոստով ուղարկվածները` 10 աշխատանքային օրվա ընթացքում

h/h Առաջարկության հեղինակը, ստացման ամսաթիվը Առաջարկության բովանդակությունը Եզրակացություն Կատարված փոփոխությունը
1 2 3 4
1 Լիանա Բաբաջանյան 17.02.2021 15:05:09 Ինքնին անտրամաբանական է Քրեական օրենսգրքի նման բովանդակությամբ հոդվածով ծանրաբեռնումը, քանի որ ՀՀ Սահմանադրության 28 հոդվածը սահմանում է բոլորի հավասարությունն օրենքի առջև, իսկ հոդված 29 սահմանում է որևէ հատկանիշով խտրականության արգելքը։ Այս տեսանկյունից հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձի պատիվն ու արժանապատվությունը չի կարող ավելի բարձր և կարևոր գնահատվել շարքային քաղաքացիների պատվից և արժանապատվությունից։ Քրեորեն պատժելի զրպարտությունը հակասում է ժողովրդավարության գաղափարին, քանի որ խեղդում է այլակարծությունը, պատժելով պետական պաշտոնյանների և ինստիտուտների մեծամասամբ հիմնավորված և արդարացի քննադատությունը։ Ազատազրկումը չափազանց խիստ պատիժ է տվյալ <<հանցակազմի>> համար, որը բազմիցս արձանագրել է նաև ՄԻԵԴ-ը։ Բացի այդ գրեթե բոլոր զարգացած եվրոպական երկրները գնում են վիրավորանքի և զրպարտության ապաքրեականացման ճանապարհով։
2 Դավիթ Սանդուխչյան 21.02.2021 23:23:10 Անընդունելի եմ համարում հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձանց զրպարտելու կամ վիրավորելու համար առավել բարձր պաշտպանություն շնորհելը, քան մասնավոր ու հանրային հատվածներում ներգրավված մարդկանց։ Առաջարկելով ընդունել նման բովանդակությամբ 317.1 հոդվածը, կառավարությունը իրեն դասում է առավել պաշտպանություն ունեցող արտոնյալ մի վերնախավ։ Գրեթե անհավանական է, որ ոչ քաղաքական պաշտոն զբաղեցնող անձը կարող է ենթարկվել զրպարտության կամ վիրավորանքի՝ իր պարտականությունները կատարելու կապակցությամբ`առավել ևս զանգվածային զանգվածային լրատվության միջոցով։ Ակնհայտ է, որ հոդվածը մշակվել է առաջին հերթին քաղաքական բարձր պաշտոն զբաղեցնող անձանց պաշտպանելու նպատակով, որոնք ավելի հաճախ են քննադատվում, և շատ անգամ տեղին՝ պարտականություները թերի կատարելու կամ առհասարակ չկատարելու համար։ Ճիշտ է, հաճախակի,հիմնականում սոցիալական ցանցերում որոշ անձինք անցնում են պարկեշտության սահմանը և օգտագործում են գռեհիկ ու քաղաքակիրթ հասարակությունում ընդունված սահմաններում չընդգրկված բառապաշար, սակայն պետք է նշել, որ թիրախավորվում են ոչ միայն բարձրաստիճան հանրային ծառայողները, այլ նաև ընդդիմադիր քաղաքական ուժերի առաջնորդները, շատ հաճախ նաև՝ լրագրողները, փաստաբանները, նախկին քաղաքական գործիչները ու հասարակական ակտիվիստները։ Նշված անձինք ոչ պակաս խոցելի են վիրավորանքի ու զրպարտության առումով ու անհասկանալի է թե, ինչու պաշտոն զբաղեցնող քաղաքական գործիչները՝ իշխանավորները պետք է ավելի պաշտպանված լինեն քան մնացած բոլորը։ Եթե անդրադառնանք Եվրոպական մարդու իրավուքների դատարանի նախադեպերին՝ օրինակ Cf. Chauvy v. France գործով որոշմանը՝ Դատարանի դիրքորոշումը այդպիսինն է, որ քաղաքական բանավեճում վիրավորանք հասցնելը չի կարող հիմք լինել խոսքի ազատությունը սահմանափակելու համար, եթե այն օգտագործվել է ոչ միայն ըննդիմախոսին վիրավորելու նպատակով, այլ օգտագործվել է իր դիրքորոշումը ավելի վառ, հստակ կամ ազդեցիկ լումավորելու համար։ Եվրոպական դատարանը բազմիցս նշել է (օրինակ Lingens v. Austria կամ Monnat v. Switzerland), որ հասարակական շահ չհետապնդող վիրավորանքն ու զրպարտությունը կարող է առաջացնել քրեական պատասախանատվություն, սակայն պատիժը պետք է լինի համաչափ ու չգործի որպես լրատվական գործունեություն հուսալքող միջոց։ Այդ նկատառումը ՄԻԵԴ-ը արել է ազատազրկումը լրագրողների հանդեպ կիրառելու կապակցությամբ։ Ուստի այս առումով առաջարկվող նորմը հակասում է ՄԻԵԴ-ի իրավակիրառման պրակտիկային։ Առանձին պետք է անդրադառնալ առաջարկվող հոդվածի դիսպոզիցիայի թերություններին։ Նախ և առաջ սահմանված չեն վիրավորանքի ու զրպարտության հասկացությունները։ Նախկինում՝ հեղինակների կողմից հիշատակված 318-րդ հոդվածում դրա կարիքը չկար, քանի ոչ գործում էին 135 և 136 հոդվածները, որոնք բացատրում էին թե ի՞նչ է զրպարտությունն ու վիրավորանքը քրեական օրենսդրության իմաստով։ Քրեական օրենսգրքում վիրավորանքի սահմանումը էականորեն տարբերվում էր քաղաքացիական օրենսդրությունում հետագայում ներառված համապատասխան հասկացությունից և որպես պարտադիր օբյետիվ հանգամանք պարունակում է պատիվն ու արժանապատվությունը ստորացնելը և գործողության անպարկեշտ լինելը։ Այսինքն, վիրավորանքի անպարկեշտությունը դա այն սկզբունքային տարբերությունն էր որն առաջացնում էր քրեական պատասխանատվություն։ Համենայնդեպս, կար վիրավորանքի ու զրպարտության ստույգ սահմանում, որը բացակայում է առաջարկվող օրինագծում։ Անհրաժեշտ է նաև նշել, որ նույնիսկ քաղաքացիական պատասխանատվությունը, լինելով վիրավորանքի ու զրպարտության կանխարգելման միջոց, և որը ավելի դրական ու նախըտրելի է դիտվում ՄԻԵԴ-ի կողմից, պարունակում է վերապահում այն դեպքերի համար երբ զրպարտությունը ծառայում է հանրային շահին։ Այսինքն նախկինում օրենսդրիրը նախատեսել է (ենթադրաբար հաշվի առնելով նույն ՄԻԵԴ-ի նախադեպերը), որ որոշ դեպքերում զրպարտությունը կարող է լինել թույլատրելի եթե այն հետապնդում է հանրային շահ։ Առաջարկվող 317.1 հոդվածը որևէ նման բացառություն չի պարունակում, և ըստ այդմ, միանշանակ պետք է գնահատվի որպես ռեպրեսիվ ու, հետևաբար՝ ՀՀ սահմանադրության 42-րդ և Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 10 հոդվածներին հակասող։ ԱՌԱՋԱՐԿ - օրենքի նախագծից հանել 2-րդ հոդվածը որպես հակաժողովրդավարական և հակասահմանադրական։
3 Արտակ Քյուրումյան 22.02.2021 13:35:21 ՀՀ քրեական օրենսգիրքն արդեն իսկ ունեցել է «Իշխանության ներկայացուցչին վիրավորելը» վերնագրով 318-րդ հոդվածը, որն ուժը կորցրած է ճանաչվել ՀՀ Ազգային ժողովի 2008թ. մայիսի 19-ի օրենքով (https://www.arlis.am/documentView.aspx?docid=44419): Վստահ եմ, որ նույնիսկ եթե ընդունվի, ժամանակի ընթացքում այս նախաձեռնությունը ևս չեղարկվելու է: Եթե ՀՀ կառավարությունը և Ազգային ժողովը պատրաստվում են ընդունել այս օրենքը, ապա մինչև այն նորից չեղարկելը, առաջարկում եմ ներառել նաև «Հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձի կողմից վիրավորելը կամ զրպարտելը» 317 պրիմ 2 հոդված և սահմանել առավել խիստ պատիժներ, քան նախատեսվում են հանրային ծառայության մեջ չգտնվող անձանց կողմից հնչող վիրավորանքների և զրպարտության համար: Անցած մեկ տարվա ընթացքում եղել են բազմաթիվ դեպքեր, երբ բարձրաստիճան պաշտոնյաներն իրենց ընդդիմախոսների հասցեին վիրավորական արտահայտություններ են արել: Մասնավորապես, ԱԺ ամբիոնից պատգամավորներն իրենց հակառակորդներին և ընդդիմախոսներին դիմել են «բութ», «սրիկա», «հոգնած», «տրյապկա», «անբարոյականի վաստակ», «լակոտ», «վիժվածք» և այլ բառերով ու արտահայտություններով, կամ օգտագործել են «վիզդ կկտրեմ», «հանգիստ վեր ընգեք տեղներդ», «դատաստանը լինելու է դաժան» և այլ սպառնալիքներ: Այդ բառերն ու արտահայտություններն առկա են ՀՀ Ազգային ժողովի յոթերորդ գումարման չորրորդ նստաշրջանի 2020թ. ապրիլի 28-ի №30 (http://parliament.am/transcript.php?AgendaID=3913&day=28&month=04&year=2020&lang=arm#28.04.2020) և մայիսի 8 №35 (http://parliament.am/transcript.php?AgendaID=3922&day=08&month=05&year=2020&lang=arm#08.05.2020) և այլ նիստերի սղագրություններում, տարբեր հեռուստաընկերությունների վիդեորեպորտաժներում (https://www.youtube.com/watch?v=DhWW5J8wCNs , https://www.youtube.com/watch?v=niaXEJNTgkw , https://www.youtube.com/watch?v=kbfpku050Dw , https://www.youtube.com/watch?v=LhVTbq7vy94 ): Այս արտահայտությունները և սպառնալիքները հնչել են ՀՀ Ազգային ժողովի ամբիոնից:
4 Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 04.03.2021 23:37:38 Նախագծի ուսումնասիրությունը կատարվել է համաչափության, իրավական որոշակիության, օրենքի առջև բոլորի հավասարության, հետապնդվող նպատակի իրավաչափության և ժողովրդավարական հասարակությունում անհրաժեշտության միջազգային իրավական սկզբունքների լույսի ներքո։1. Միջազգային իրավական չափանիշները Արտահայտվելու ազատության իրավունքն ամրագրված է 1948թ. Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում (հոդված 19 ) և 1966թ. Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների միջազգային դաշնագրում (հոդված 19): Եթե Հռչակագրում այս իրավունքը բացարձակ է ճանաչվում, Դաշնագրում նշվում են հնարավոր սահմանափակումները, որոնք, այնուամենայնիվ, պետք է նախատեսվեն օրենքով և լինեն անհրաժեշտ՝ այլ անձանց իրավունքներն ու հեղինակությունը հարգելու համար, պետական անվտանգության, հասարակական կարգի, բնակչության առողջության կամ բարոյականության պահպանության համար: ՄԻԵԿ 10-րդ հոդվածը ընդլայնում է նշված իրավունքի սահմանափակման հիմքերը՝ ի շահ տարածքային ամբողջականության կամ հասարակական անվտանգության, անկարգությունները կամ հանցագործությունները կանխելու կամ խորհրդապահական պայմաններով ստացված տեղեկության բացահայտումը կանխելու կամ արդարադատության հեղինակությունն ու անաչառությունը պահպանելու նպատակով: Մարդու իրավունքների կոմիտեն (Կոմիտե)՝ անդրադառնալով արտահայտման ազատության սահմանափակումներին, 2011 թվականի սեպտեմբերի 12-ի ընդունած թիվ 34 Ընդհանուր մեկնաբանության մեջ նշել է, որ «սահմանափակումները չպետք է չափազանց լայն լինեն։ Կոմիտեն՝ հղում կատարելով թիվ 27 Ընդհանուր մեկնաբանությանը, շեշտել է, որ «սահմանափակող միջոցները պետք է համապատասխանեն համաչափության սկզբունքին, դրանք պետք է լինեն տեղին իրենց պաշտպանիչ գործառույթը կատարելու համար, լինեն նվազագույն սահմանափակող գործիքներից մեկը առկա միջոցների թվում, որոնք կարող են կատարել իրենց պաշտպանիչ գործառույթը, համաչափ լինեն պաշտպանվող շահին ... Համաչափության սկզբունքը պետք է հարգվի ոչ միայն օրենքով, որը նախատեսում է սահմանափակումներ, այլև վարչական և դատական մարմինների կողմից օրենքը կիրառելիս» (CCPR General Comment No. 27: Article 12 (Freedom of Movement) Adopted at the Sixty-seventh session of the Human Rights Committee, on 2 November 1999 CCPR/C/21/Rev.1/Add.9, para. 14.):Համաչափության սկզբունքը երաշխավորելիս պետք է հաշվի առնել նաև խնդրի շուրջ արտահայտման ձևը և տարածման եղանակները: Օրինակ, Դաշնագիրը առանձնապես կարևորում է կարծիքների անխոչընդոտ արտահայտումը ժողովրդավարական հասարակությունում անցկացված քաղաքական քննարկումների ընթացքում՝ պետական և քաղաքական գործիչների մասնակցությամբ (Human Rights Committee. 102nd session. Geneva, 11-29 July 2011. General comment No. 34. Article 19: Freedoms of opinion and expression, para. 34.): Արտահայտման և կարծիքի ազատության իրավունքի պաշտպանության և խթանման հարցերով ՄԱԿ-ի հատուկ զեկուցողը 2000 թ. իր զեկույցում և 2001 թ.-ին կոչ է արել պետություններին չեղյալ հայտարարել զրպարտության մասին բոլոր քրեական օրենքները`հօգուտ զրպարտության մասին քաղաքացիական օրենքների (Promotion and protection of the right to freedom of opinion and expression, UN Doc. E/CN.4/2000/63, 18 January 2000, para. 52 and Promotion and protection of the right to freedom of opinion and expression , UN Doc. E/CN.4/2001/64, 26 January 2001․): Երբ պետական մարմինները ձեռնարկում են այնպիսի քայլեր, որոնք կարող են սահմանափակել խոսքի ազատությունը, նրանց գործողությունները պետք է բավարարեն ստորև ներկայացված 3 պահանջներին, որոնցից յուրաքանչյուրն, առանձին վերցրած, անհրաժեշտ է, իսկ բոլորը միասին բավարար՝ ՄԻԵԴ-ի կողմից սահմանափակման իրավաչափությունը հաստատելու համար՝ 1. Իրավունքի սահմանափակման համար անհրաժեշտ է իրավական հիմքի առկայություն, իսկ համապատասխան ազգային օրենսդրությունը պետք է բավարարի մատչելիության և կանխատեսելիության չափանիշներին: 2. Պետության գործողությունները պետք է հետապնդեն Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի 2- րդ կետով սահմանված շահերից առնվազն մեկը։ 3. Պետության գործողությունները պետք է անհրաժեշտ լինեն ժողովրդավարական հասարակության մեջ, ինչը ենթադրում է, որ իշխանությունների կողմից օգտագործվող միջոցները պետք է համաչափ լինեն հետապնդվող նպատակներին (Տե՛ս The Observer and Guardian v. The United Kingdom, ECtHR judgment of 26 November 1991, paragraph 59․): Դատարանը հաստատել է, որ 2-րդ կետում ամրագրված «անհրաժեշտ» եզրույթը ենթադրում է «անհետաձգելի հասարակական պահանջի» (pressing social need) առկայություն (Տե՛ս նույն տեղում։):Զրպարտության գործերով ՄԻԵԴ-ը նաև ստուգում է, արդյոք իշխանությունները հաստատել են արդար հավասարակշռություն Կոնվենցիայով երաշխավորված երկու արժեքները պաշտպանելիս, որոնք կարող են հակասության մեջ մտնել այս տեսակի գործերում, այն է` մի կողմից` 10-րդ հոդվածով պաշտպանված խոսքի ազատությունը և, մյուսը՝ անձանց իրավունքը պաշտպանելու իրենց հեղինակությունը, որը երաշխավորված է Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով ՝ որպես անձնական կյանքի հարգանքի իրավունքի մաս (Տե՛ս 2004-VI Eur. Ct. H.R. 211, 229-30 (recognizing that a duty of the Court is to verify the proper balance of conflicting rights, such as Article 10’s guarantee of freedom of expression and Article 8’s guarantee of protection of reputation and private life).:ՄԻԵԴ-ի ձևավորած նախադեպային մոտեցումների համաձայն՝ «Կառավարության նկատմամբ թույլատրելի քննադատության սահմաններն ավելի լայն են, քան քաղաքացու կամ նույնիսկ քաղաքական գործչի նկատմամբ, և ժողովրդավարական համակարգում Կառավարության գործողությունները կամ բացթողումները պետք է ենթարկվեն ոչ միայն օրենսդիր և դատական մարմինների, այլև հասարակական կարծիքի մանրակրկիտ քննության: Ավելին, գերիշխող դիրքը, որը զբաղեցնում է Կառավարությունը, նրան ստիպում է զսպվածություն ցուցաբերել քրեական կամ վարչական պատժամիջոցներ կիրառելիս, մասնավորապես, երբ կան այլ միջոցներ՝ հակառակ կողմի անհիմն հրապարակումներին և քննադատություններին պատասխանելու համար» (Castells v. Spain, 23 April 1992, para 46.): Զրպարտության դեմ պայքարի մասին օրենքները հետապնդում են այլոց հեղինակությունն ու իրավունքները պաշտպանելու օրինական նպատակ: Այնուամենայնիվ, Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը (Վեհաժողով) անդամ պետություններին հորդորում է առավելագույն զսպվածությամբ կիրառել այդ օրենքները, քանի որ դրանք կարող են լրջորեն խախտել արտահայտվելու ազատությունը: Այդ պատճառով, Վեհաժողովը պնդում է, որ լինեն ընթացակարգային երաշխիքներ, որոնք զրպարտության մեջ մեղադրվողներին հնարավորություն կտան հիմնավորել իրենց հայտարարությունները` հնարավոր քրեական պատասխանատվությունից ազատվելու համար» (Resolution 1577 (2007) adopted by the Parliamentary Assembly on 4 October 2007 (34th Sitting).): Վեհաժողովը անդամ երկրներին կոչ է արել անհապաղ վերացնել զրպարտության համար որպես պատժատեսակ սահմանված ազատազրկումը։ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը Կաստելլսն ընդդեմ Իսպանիայի գործով կայացված որոշմամբ հայտնել է, որ «ազգային դատարանները պետք է զերծ մնան պետական մարմինների հասցեին ուղղված քննադատությունների համար պատժից: Նման քննադատությունը, թեկուզ կոշտ, քաղաքական բազմակարծության և կարծիքների բազմազանության մաս է կազմում» (Protecting the right to freedom of expression under the European Convention on Human Rights: A handbook for legal practitioners. Dominika Bychawska-Siniarskah, p. 69-70. (ttps://rm.coe.int/handbook-freedom-of-expression-eng/1680732814%2071)): Բացի այդ, դատավոր Դե Մեյերը նշված գործով ընդունված վճռին համընկնող կարծիք է ներկաայացրել, որտեղ նշել է, որ «ինչ վերաբերում է վիրավորանքներին, կեղծ մեղադրանքներին և զրպարտություններին, ապա հիմքեր չկան, որպեսզի հաստատություններն ունենան առավել պաշտպանվածություն, քան անհատն այնպես, ինչպես կառավարությունը ենթակա չէ պաշտպանության առավել, քան ընդդիմությունը»։ (Castells v. Spain, 23 April 1992․ (https://hudoc.echr.coe.int/fre#{%22itemid%22:[%22001-57772%22]}))
5 Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 04.03.2021 23:39:58 Քրեաիրավական պատասխանատվությունը՝ պայմանավորված բացառապես անձի հանրային ծառայող լինելու կարգավիճակով Գործող իրավակարգավորմամբ, զրպարտության և վիրավորանքի դեպքերում ինչպես հանրային ծառայողների, այնպես էլ այդպիսի ծառայության մեջ չգտնվող անձանց համար որպես պաշտպանության միջոց գործում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի զրպարտության և վիրավորանքի ինստիտուտն ամրագրող 1087․1 հոդվածը։ Նախագծով նախատեսված քրեաիրավական պատասխանատվությունը սահմանվել է հատուկ կարգավիճակ ունեցող սուբյեկտներին՝ հանրային ծառայողներին հասցված վիրավորանքի և զրպարտության համար։ Նախագծի հիմնավորման մեջ որպես կարևորագույն շեշտադրում նշվում է, որ «վիրավորանքը կամ զրպարտությունը ուղղակիորեն փոխկապակցված է լինում տվյալ անձի կարգավիճակի հետ: Այսինքն, անձին վիրավորում կամ զրպարտում են ոչ թե նրան դիտարկելով որպես իրավահարաբերությունների մասնավոր սուբյեկտ, այլ որպես հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձի, որը կատարում է իր ծառայողական պարտականությունները: Համարժեք իրավական արձագանք է անհրաժեշտ»: Նշենք, որ անձի կարգավիճակը, մասնավորապես՝ հանրային ծառայության մեջ գտնվելու հանգամանքը, նման կարգավիճակ չունեցող այլ անձանց նկատմամբ տարբերակված մոտեցման, արտոնյալ իրավական պաշտպանության հիմք չի կարող հանդիսանալ՝ ներքոնշյալ հիմնավորմամբ։ Հանրային գործերին մասնակցելու և ընտրելու իրավունքի վերաբերյալ թիվ 25 Ընդհանուր մեկնաբանության մեջ Կոմիտեն շեշտում է արտահայտվելու ազատության իրավունքի կարևորությունը պետական գործերի վարման և ընտրական իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Առանձնահատուկ կարևորություն ունի քաղաքացիների, թեկնածուների և ժողովրդի ընտրված ներկայացուցիչների միջև պետական և քաղաքական հարցերի վերաբերյալ տեղեկատվության և կարծիքների ազատ փոխանակումը: Սա ենթադրում է մամուլի և տեղեկատվության այլ աղբյուրների ազատությունը, որոնք կարող են մեկնաբանել պետական գործերը առանց վերահսկողության և սահմանափակումների և տեղեկացնել դրանց մասին հանրությանը։ Բացի այդ, սա պահանջում է Դաշնագրի 19-րդ (...) հոդվածում երաշխավորված իրավունքի լիարժեք իրացում և պահպանում, ներառյալ՝ հանրային գործերը քննարկելու ազատության, քննադատության և առարկության իրավունք (...)։ Կոմիտեն հիշեցնում է, որ Դաշնագիրը հատուկ ուշադրություն է դարձնում խոսքի ազատության իրավունքին քաղաքական և հասարակական գործիչների հետ քննարկումների ընթացքում: Այսպիսով, այն փաստը, որ արտահայտության ձևերը վիրավորում են հասարակական գործչին, բավարար չէ պատժամիջոցների կիրառումը արդարացնելու համար, չնայած հասարակական գործիչները կարող են նույնպես օգտվել Դաշնագրի դրույթներից։ Ավելին, բոլոր հասարակական գործիչները (publicpublic figure), ներառյալ բարձրագույն քաղաքական իշխանության ներկայացուցիչները, ինչպիսիք են պետությունների և կառավարությունների ղեկավարները, իրավաչափորեն կարող են դառնալ քաղաքական ընդդիմության քննադատության և հարձակման թիրախ: Կոմիտեն մտահոգություն է հայտնել օրենքի հետ կապված այնպիսի գործողությունների վերաբերյալ, ինչպիսիք են պետական բարձրաստիճան անձին վիրավորելը, իշխանության նկատմամաբ անհարգալից վերաբերմունքը, պետական գործչի պատվի պաշտպանությունը։ (…) Միևնույն ժամանակ Կոմիտեն պնդում է, որ օրենքը չպետք է ավելի խիստ պատժամիջոցներ սահմանի բացառապես այն անձի կարգավիճակի հիման վրա, ում հեղինակությունը ենթադրաբար կասկածի տակ է դրվել (Human Rights Committee. 102nd session. Geneva, 11-29 July 2011. General comment No. 34. Article 19: Freedoms of opinion and expression, par. 38. ): Միջազգային իրավական կանոնակարգումները ոչ միայն չեն թույլատրում հանրային ծառայողների նկատմամբ զրպարտությունից և վիրավորանքից արտոնյալ պաշտպանությունը, այլ ամրագրում են հակառակ մոդելը՝ մասնավոր անձանց տրամադրում են պաշտպանության առավել արտոնյալ միջոցներ, քան հանրային ծառայողներին, մասնավորապես Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ նաև՝ Եվրոպական դատարան) նշել է, որ «քաղաքական գործիչներից պահանջվում է ավելի հանդուրժող լինել քննադատության նկատմամբ, քան սովորական քաղաքացիները, քանի որ քաղաքական գործիչը «անխուսափելիորեն և դիտավորյալ է ենթարկում հասարակության մանրակրկիտ ուշադրությունը իր յուրաքանչյուր բառի և գործի վրա»: (See Lingens v. Austria, 103 Eur. Ct. H.R. (ser. A) 14, 26 (1986)․)Նիկուլան ընդդեմ Ֆինլանդիայի գործով Եվրոպական դատարան հաստատել է, որ հանրային ծառայողների դեպքում ընդունելի քննադատության մակարդակը ավելի ընդարձակ է, քան մասնավոր անձանց դեպքում։ (Տե՛ս Nikula v. Finland, 2002-II Eur. Ct. H.R. 297, 310-11):Եվրոպական դատարանը հաստատել է, որ երբ մասնավոր անձինք դուրս են գալիս հանրային ասպարեզ, «բաց» են հասարակության հսկողության համար և, հետևաբար, պետք է ցուցաբերեն քննադատության նկատմամբ հանդուրժողականության ավելի մեծ աստիճան (Տե՛ս Bodrožić v. Serbia, App. No. 32550/05, ¶ 54 (Eur. Ct. H.R. June 23, 2009) (HUDOC Database), available at http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/ search.asp?skin=hudoc-en (noting that the plaintiff had become a public figure after writing a book on a matter of public interest and appearing on television, and was therefore “obliged to display a greater degree of tolerance”)․):Անդրադառնալով նաև այն ձևակերպմանը, որ քրեաիրավական պատասխանատվության ծագումը կապվում է բացառապես անձի ծառայողական պարտականությունների կատարման հետ, նշենք, որ միջազգային իրավունքում առկա է հակառակ մոտեցումը, պետական գործիչը իր անձին հասցված վիրավորանքի և զրպարտությության համար պաշտպանության ավելի լայն շրջանակն ունի, քան հանրային գործունեության հետ կապված զրպարտություն կամ վիրավորանք պարունակող քննադատության դեպքում։
6 Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 04.03.2021 23:41:45 Իրավաչափ նպատակը և անհրաժեշտությունը ժողովրդավարական հասարակությունում Արտահայտվելու նկատմամբ կիրառվող սահմանափակումները պետք է հետապնդեն իրավաչափ նպատակ: Իրավաչափ նպատակը ներառում է Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված նպատակները: Վճռաբեկ դատարանը թիվ ԵԿԴ/2293/02/10 քաղաքացիական գործով գտել է, որ վիրավորանքի և զրպարտության վերաբերյալ գործերով իրավաչափ են այն նպատակները, որոնք նախատեսված են Սահմանադրությամբ կամ միջազգային իրավունքի նորմերով նախատեսված արժեքների` անձի պատվի, արժանապատվության և գործարար համբավի պաշտպանության համար: Թեև Նախագծի հիմնավորման մեջ նշվում է, որ «գաղափարը չի նույնանում ՀՀ քրեական օրենսգրքից ապաքրեականացված՝ իշխանության ներկայացուցչին վիրավորելու ինստիտուտի հետ (նախկին 318-րդ հոդված), քանի որ Նախագծով իրավական պաշտպանության ենթակա անձանց ավելի լայն շրջանակ է ներառված», այնուամենայնիվ Նախագիծը նույնանում է, քանի որ անկախ պաշտպանության շրջանակի լայն կամ նեղ լինելուց, առանձնացվել է պետական պաշտոն զբաղեցնող անձանց հատուկ սուբյեկտային կազմ և նպատակը նույն է՝ ինչպես նշվում է Նախագծում «հանրային իշխանության նկատմամբ հարգանքի» ձևավորումը։ Անդրադառնալով արտահայտման ազատության սահմանափակման Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրված պայմաններին, նշենք, որ «հանրային իշխանության նկատմամբ հարգանք», «հանրային ծառայության հեղինակություն» հասկացություններ Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասը չի պարունակում, ինչից էլ բխում է, որ նման նպատակով արտահայտման ազատությունը սահմանափակվել չի կարող (Տե՛ս PROTECTING THE RIGHT TO FREEDOM OF EXPRESSION UNDER THE EUROPEAN CONVENTION ON HUMAN RIGHTS, Council of Europe, p. 70, available https://rm.coe.int/handbook-freedom-of-expression-eng/1680732814%2071): Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ հայտնում ենք, որ արտահայտման ազատության սահմանափակման Նախագծով նախատեսված նպատակը իրավաչափ չէ, քանի որ նախատեսված չէ Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասում։ Արտահայտվելու ազատության իրավունքի նկատմամբ միջամտությանը ներկայացվող պարտադիր պահանջ է` ժողովրդավարական հասարակությունում անհրաժեշտ լինելը: «Ժողովրդավարական հասարակությունում անհրաժեշտ» հասկացությունը հաճախ ավելին է, քան «օգտակարը», «ողջամիտը» կամ «ցանկալին» (Տե՛ս Handyside v. United Kingdom, 7 դեկտեմբերի 1976, դիմում No. 5493/72, կետ 48:): Այն պետք է բխի «ճնշող հասարակական կարծիքից», լինի համաչափ հետապնդվող օրինական նպատակին: Սահմանափակման անհրաժեշտությունը պետք է «համոզիչ կերպով հիմնավորվի» փաստերով (Տե՛ս Barthold v. Germany վճիռը, 25-ը մարտի 1985:):Որքան մեծ է միջամտությունը կամ սահմանափակումը, այդքան հիմնավոր պետք է լինի դրա արդարացումը: Եթե «ճնշող հասարակական կարծիքը» հնարավոր է բավարարել ավելի քիչ սահմանափակող միջոցներով, ապա միջամտությունը կդիտվի որպես անհամաչափ և կհակասի Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածով նախատեսված նպատակներին: Մասնավորապես, սահմանափակումն անհրաժեշտ համարելու համար այն պետք է հնարավորինս քիչ սահմանափակի արտահայտվելու ազատությունը, պետք է ձևակերպվի խնամքով և չպետք է լինի կամայական, անարդար կամ ոչ բանական նկատառումների վրա հիմնված (Տե՛ս The Sunday Times v. United Kingdom, 26 April 1979, դիմում No. 6538/74, կետ 49:):Անձանց հեղինակության և իրավունքների պաշտպանության իրավաչափ նպատակ հետապնդող պաշտպանության երաշխիք արդեն իսկ նախատեսված է Քաղաքացիական օրենսգրքով, ուստի ավելի քիչ սահմանափակող միջոցով ժողովրդավարական հասարակությունում իրավաչափ նպատակ հետապնդող սահմանափակում արդեն իսկ նախատեսված է, ավելորդ է ածանցյալ ավելի խիստ սահմանափակումների նախատեսումը։ Այսպիսով Նախագիծը խնդրահարույց է հետապնդվող նպատակի իրավաչափության և ժողովրդավարական հասարակությունում անհրաժեշտության տեսանկյունից։
7 Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 04.03.2021 23:43:47 Սահմանադրության 28-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Բոլորը հավասար են օրենքի առջև»։ ՀՀ սահմանադրական դատարանը 29 հունվարի 2008 թ. ՍԴՈ-731 որոշմամբ արձանագրեց. «ՀՀ Սահմանադրության 14.1-րդ հոդվածն ամրագրում է օրենքի առջև բոլորի հավասարության սկզբունքը։ Այս հոդվածի պահանջներին համապատասխան՝ պետության պոզիտիվ սահմանադրական պարտականությունն է ապահովել այնպիսի պայմաններ, որոնք նույն կարգավիճակն ունեցող անձանց հավասար հնարավորություն կտան իրացնելու, իսկ խախտման դեպքում՝ պաշտպանելու իրենց իրավունքները, հակառակ դեպքում կխախտվեն ոչ միայն հավասարության, խտրականության արգելման, այլ նաև իրավունքի գերակայության և իրավական որոշակիության սահմանադրական սկզբունքները»: Հանրային ծառայողներին և հանրային ծառայության մեջ չգտնվող անձանց հասցված վիրավորանքի և զրպարտության դեպքերում իրավունքի պաշտպանության միջոցների և ծագող պատասխանատվության միջոցների տարբերությունը խնդրահարույց է օրենքի առջև բոլորի հավասարության սկզբունքի տեսանկյունից։ Թեև պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վիրավորելու և զրպարտելու համար անձին դատապարտելը արդարացված է «այլոց իրավունքները կամ հեղինակությունը պաշտպանելու» տեսանկյունից, այնուամենայնիվ, նման դեպքերի համար ավելի բարձր տուգանքներ սահմանելը, քան նախատեսված է հանրային պաշտոն չունեցող, սովորական քաղաքացիներին վիրավորելու և զրպարտելու դեպքերում, չի կարող արդարացված համարվել։ Պետական բարձրաստիճան պաշտոններ զբաղեցնող անձանց և հանրային ծառայողների պատվի և արժանապատվության պաշտպանության համար ավելի բարձր տուգանքներ սահմանելը հակասում է օրենքի առջև բոլորի հավասարության սկզբունքին (Տե՛ս PROTECTING THE RIGHT TO FREEDOM OF EXPRESSION UNDER THE EUROPEAN CONVENTION ON HUMAN RIGHTS, Council of Europe, p. 70, available https://rm.coe.int/handbook-freedom-of-expression-eng/1680732814%2071)։Հետաքրքիր է, որ նախքան 2010 թվականի մայիսի 18-ի թիվ ՀՕ-98-Ն օրենքի ընդունումը, երբ քննարկումներ էր տեղի ունենում զրպարտությունը և վիրավորանքը ապաքրեականացնող նախագծերի վերաբերյալ՝ Նախագծերի փաթեթի վերաբերյալ եզրակացություն է ներկայացրել նաև ՀՀ կառավարությունը, որը սկզբունքորեն դեմ չլինելով վիրավորանքի և զրպարտության ապաքրեականացմանը, արտահայտել է հետևյալ դիրքորոշումը. «...Ընդհանրապես, ցանկացած` հանրորեն վտանգավոր արարքի համար պատասխանատվության ինստիտուտի միասնականությունը երաշխիք է, որպեսզի ապահովվի մարդկանց իրավահավասարության սահմանադրական սկզբունքը: Այսպես, եթե ընտրության անցկացման ընթացքում կուսակցության կամ թեկնածուի վերաբերյալ զրպարտչական տեղեկություններ տարածելը դեռևս պետք է համարվի հանցանք, ապա հիմնավորված չէ ցանկացած այլ անձի զրպարտելու ապաքրեականացումը» (Վերցված է ՀՀ փաստաբանների պալատի խորհրդին առընթեր գիտա-վերլուծական կենտրոնի խորհրդի 08.11.2011թ. թիվ 26-Ա որոշմամբ հաստատված եզրակացությունից, էջ 4․):Այսպիսով, Նախագիծը խնդրահարույց է օրենքի առջև բոլորի հավասարության սկզբունքի տեսանկյունից։
8 Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 04.03.2021 23:44:00 Իրավական որոշակիության սկզբունքը Սահմանադրության 79-րդ հոդվածի համաձայն․ «Հիմնական իրավունքները և ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը և ծավալը, լինեն բավարար չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների և ազատությունների կրողները և հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսևորելու համապատասխան վարքագիծ»: «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն․ «Նորմատիվ իրավական ակտում կիրառվում են նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված կամ հանրածանոթ հասկացություններ կամ տերմիններ»: Բացի այդ, հաշվի առնելով Եվրոպական դատարանի այն իրավական դիրքորոշումը, որ օրենքի կանխատեսելիության, որոշակիության և հստակության սկզբունքի երաշխավորումը, ի թիվս այլոց, կոչված է նաև կանխելու, բացառելու «կամայականության վտանգը» (տե´ս, մասնավորապես, Հիլդա Հաֆստեյնսդոտիրն ընդդեմ Իսլանդիայի գործով, Hilda Hafsteinsdottir v. Iceland, վճիռը, կետ 56) անհրաժեշտ է օրենսդրությամբ սահմանել հստակ և կանխատեսելի հասկացություններ։ Միջամտության` օրենքով սահմանված լինելը ենթադրում է, որ արտահայտվելու ազատության իրավունքի ցանկացած սահմանափակում պետք է նախատեսված լինի ներպետական օրենսդրությամբ, լինի մատչելի և բավարար չափով հստակ, որպեսզի հնարավորություն տա անձին դրան համապատասխան կարգավորելու իր վարքը: 2004թ. դեկտեմբերի 21-ի` Բուսույոկն ընդդեմ Մոլդովայի (Bսsսiօc v. Mօldօva) վճռում, մասնավորապես, Եվրոպական դատարանը գտավ, որ «օրենքով նախատեսված» արտահայտության պահանջներից մեկն այն է, որ համապատասխան միջոցը պետք է լինի կանխատեսելի: Նորմը չի կարող համարվել «օրենք», քանի դեռ ձևակերպված չէ բավարար հստակությամբ, որպեսզի անձին հնարավորություն տա կարգավորելու իր վարքագիծը. անձը պետք է կարողանա տվյալ հանգամանքներում ողջամիտ կերպով կանխատեսի տվյալ պահին իր գործողության հետևանքները: Այդ հետևանքները չեն կարող կանխատեսելի լինել բացարձակ որոշակիությամբ: 2010 թվականի մայիսի 18-ին ընդունված թիվ ՀՕ-98-Ն օրենքի ընդունումով ուժը կորցրած ճանաչվեցին ՀՀ Քրեական օրենսգրքի 135-րդ և 136-րդ հոդվածները, որոնք ամրագրում էին զրպարտության և վիրավորանքի հասկացությունները։ Վիրավորանքի և զրպարտության ապաքրեականացումից հետո Քաղաքացիական օրենսգրքում ամրագրվեցին զրպարտության և վիրավորանքի ինստիտուտները, որոնց վերաբերյալ ՀՀ սահմանադրական դատարանը և Վճռաբեկ դատարանն ընդունեցին մի շարք նախադեպային որոշումներ, որոնցում իրավական մեկնաբանություններ ու սահմանումներ տրվեցին վիրավորանքի և զրպարտության նորմերի նյութաիրավական բովանդակության և կիրառության վերաբերյալ։ Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ քրեական օրենսդրությանը «անհայտ» են զրպարտություն և վիրավորանք հասկացությունների իրավական բովանդակությունները, «հանրային ծառայության մեջ գտնվող անձին վիրավորելը կամ զրպարտելը» վերտառությամբ հոդվածը առաջնահերթ պետք է պարունակեր նշված հասկացությունների նշանակությունը քրեական օրենսգրքի համատեքստում, քանի որ քրեական օրենսգրքում առկա իրավական բացի պարագայում անալոգիայի ինստիտուտը չի կարող գործել, իսկ Սահմանադրական դատարանի և Վճռաբեկ դատարանի մեկնաբանությունները կայացվել են զրպարտության և վիրավորանքի քաղաքացիաիրավական ինստիտուտների վերաբերյալ։ Բացի այդ, Նախագծում օգտագործվում է «ծառայողական պարտականությունների հետ կապված» արտահատությունը, այսինքն, որպեսզի վրա հասնի Նախագծով առաջարկվող քրեաիրավական պատասխանատվությունը զրպարտող կամ վիրավորող արտահայտությունը պետք է կապված լինի անձի ծառայողական պարտականությունների հետ։ Նշված արտահայտությունը մատչելի և կանխատեսելի չէ, գնահատողական է, մինչդեռ գնահատման չափանիշները սահմանված չեն օրենքով, հասկանալի չէ, թե ի՞նչ չափանիշներով է կատարվելու արարքի որակումը։ Իրավական որոշակիության և առհասարակ զրպարտության և վիրավորանքի նյութաիրավական բովանդակության տեսանկյունից խնդրահարույց է նաև 3171 հոդվածի երկրորդ մասում սահմանված «հրապարակային այլ եղանակով։» Անդրադառնալով կոնկրետ արտահայտության` զրպարտություն և վիրավորանք գնահատելու չափանիշներին` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ի թիվս այլնի, անձի վերաբերյալ փաստացի տվյալները պետք է ներկայացված լինեն հրապարակային (զրպարտություն) և արտահայտությունը պետք է կատարված լինի հրապարակային ձևով (վիրավորանք)։ Նման հանգամանքներում խնդրահարույց է նախագծում ամրագրված «հրապարակային այլ եղանակ» պայմանը՝ որպես արարքի որակումը ծանրացնող հանգամանք, քանի որ ինքնին զրպարտություն և վիրավորանք արտահայտող արարքների օբյեկտիվ կողմը ցանկացած պարագայում ընդգրկում է «հրապարակային» հատկանիշը, վերջինիս բացակայության դեպքում հանցակազմը բացակայում է։ Այսպիսով, հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ Նախագիծը չի համապատասխանում իրավական որոշակության սկզբունքին։
9 Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 04.03.2021 23:48:50 Նախագծով զրպարտությունը և վիրավորանքը հանցագործությունների շարքին դասելը, ինչպես նաև վերջիններիս կատարաման դեպքերում նախատեսված ազատազրկումը և տուգանքի չափերը խնդրահարույց են նաև համաչափության սկզբունքի տեսանկյունից։ Սահմանադրության 78-րդ հոդվածի համաձայն․ «Հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է պիտանի և անհրաժեշտ լինեն Սահմանադրությամբ սահմանված նպատակին հասնելու համար: Սահմանափակման համար ընտրված միջոցները պետք է համարժեք լինեն սահմանափակվող հիմնական իրավունքի և ազատության նշանակությանը»: Հետապնդվող իրավաչափ նպատակներին միջամտության համաչափությունը գնահատելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել նաև պատասխանատվության միջոցների բնույթն ու խստությունը (Տե´ս Տամմերն ընդդեմ Էստոնիայի գործով Եվրոպական դատարանի 04.04.2001 թվականի վճիռը, կետ 69):Առհասարակ ազատազրկումը որպես զրպարտության և վիրավորանքի համար պատասխանատվության միջոց, չի կարող կիրառվել, ինչը փաստել է նաև Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը զրպարտության ապաքրեականացման վերաբերյալ 2007թ. հոկտեմբերի 4-ին ընդունված թիվ 1577(2007) բանաձևում: Շեշտելով, որ զրպարտությանն առնչվող օրենքներն այլ անձանց իրավունքների և բարի համբավի պաշտպանության իրավաչափ նպատակ են հետապնդում` Վեհաժողովը, այնուամենայնիվ, պետություններին առաջարկեց այս օրենքները կիրառել մեծագույն զսպվածությամբ, քանի որ դրանք կարող են լրջորեն վտանգել արտահայտվելու ազատությունը: Ազատազրկման՝ որպես ոչ համաչափ պատժատեսակի վերաբերյալ իր դիտարկումներն է ձևակերպել նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը Բելպիետրոն ընդդեմ Իտալիայի վճռով։ Քննության առարկա հիմնախնդրի վերաբերյալ հիշյալ և մի շարք այլ միջազգային իրավական փաստաթղթերի (այդ թվում նաև` ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների կոմիտեի կողմից 2011թ. հուլիսի 11-29-ին Ժնևում ընդունված թիվ 34 ընդհանուր մեկնաբանությունը, «ARTICLE 19» կազմակերպության կողմից մշակված մոտեցումները և այլն) վերլուծությունը վկայում է, որ, մասնավորապես, համաձայն եվրոպական իրավական ներկա զարգացումների` ⮚ մամուլի դեմ անձի պատվի և արժանապատվության պաշտպանության նպատակով հարուցված հայցերի դեպքում առկա է արտահայտվելու ազատության իրավունքի և անձի արժանապատվության բախում, և լուծումները պետք է գտնվեն դրանց հավասարակշռման տիրույթում, ⮚ մամուլի միջոցներով անձի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավն արատավորելը համարվում է իրավախախտում, սակայն ոչ քրեորեն պատժելի արարք, ⮚ այդ իրավախախտումը ենթադրում է համարժեք փոխհատուցում, որն անհրաժեշտ է անձի պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավը վերականգնելու համար, ⮚ այդ փոխհատուցումը չպետք է շփոթել պատճառած գույքային վնասի հետ, ⮚ այդ փոխհատուցումը չպետք է դիտել որպես լրատվամիջոցի դեմ կիրառվող տույժ կամ տուգանք, հակառակ դեպքում կիմաստազրկվի զրպարտություն երևույթի ապաքրեականացումը, ⮚ զրպարտության վերաբերյալ գործերով պատասխանողը պետք է կրի միայն իր հրապարակած փաստերի ճշմարտացիության ապացուցման պարտականությունը, ⮚ պետք է ապահովվի ու երաշխավորվի «ողջամիտ հրապարակման» պաշտպանությունը, ⮚ հաշվի առնելով ժողովրդավարական հասարակությունում հանրությանը հուզող խնդիրների վերաբերյալ տեղեկատվություն տարածելու հարցում մամուլի առանցքային դերը` առավել լայն պաշտպանություն պետք է ապահովվի այն հրապարակումների համար, որոնք մաս են կազմում հասարակական հետաքրքրություն ներկայացնող հարցի շուրջ ծավալվող բանավեճի: Անկախ պատասխանատվության տեսակից՝ պարտադիր է, որ կիրառվող պատասխանատվության միջոցը համաչափ լինի կատարված արարքին: Քրեական պատասխանատվությունը համաչափ չէ զրպարտությանը և վիրավորանքին, քանի որ հետապնդվող նպատակին հնարավոր է հասնել ավելի նվազ միջոմտող միջոցով, ինչը արձանագրվել է նաև Նախագծի հիմնավորման մեջ՝ նշելով, որ «այս խնդրի ամբողջական և երկարաժամկետ լուծումը պահանջում է գաղափարական-տեղեկատվական մեծ աշխատանք, սակայն խնդիրն իր բնույթով, ծավալավ այնքան տարածված է և նաև միտումներ ունի ավելի ընդլայնվելու, որ իրավական պատասխանատվության միջոցով կանխարգելման մեխանիզմներ ներդնելն անհրաժեշտություն է դարձել»։ Ստացվում է, որ լինելով ավելի խիստ սահմանափակող միջոց՝ քրեական պատասխանատվությունը անգամ լրիվությամբ չի լուծելու խնդիրը, սակայն ներպետական իշխանությունները «գաղափարական-տեղեկատվական» աշխատանքներ տանելու փոխարեն ընտրել են բացառիկ չհանդիսացող միջոցը։Ինչպես նշեց վերը՝ Հայաստանի Հանրապետության ստանձնած պոզիտիվ պարտականությունները չեն թույլատրում զրպարտության և վիրավորանքի համար կիրառել ազատազրկում, ինչ վերաբերում է նախատեսված տուգանքների չափերի անհամաչափությանը՝ նշենք, որ համանման չափեր նախատեսող արարքների և զրպարտության և վիրավորանքի միջև համեմատական անցկացնելիս՝ որպես միևնույն պատժին վերագրվող համանման հանրային վտանգավորության արարքներ, ստացվում է մի իրավիճակ, երբ առավել բարձր հանրային վտանգավորություն ունեցող արաքներ նախատեսում են տուգանքի առավել ցածր չափեր, մասնավորապես՝ Քրեական օրենսգրքի 124-րդ հոդված` (Վեներական հիվանդությամբ կամ այլ սեռավարակներով վարակելը) պատժվում է տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկից չորսհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով՝ մեկից երեք ամիս ժամկետով, Քրեական օրենսգրքի 125-րդ հոդված՝ (Փոխպատվաստման վիրահատություն կատարելու կանոնները խախտելը) պատժվում է տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի երեքհարյուրապատիկից հինգհարյուրապատիկի չափով, կամ ազատազրկմամբ՝ առավելագույնը երկու տարի ժամկետով, Քրեական օրենսգրքի 154․2 հոդված ՝Թեկնածուներից, կուսակցություններից (կուսակցությունների դաշինքներից), հանրաքվեի քարոզչական նախաձեռնություններից որևէ մեկի օգտին կողմ կամ դեմ քվեարկելու կամ ընտրություններին մասնակցելու կամ ընտրություններին մասնակցելուց հրաժարվելու կամ մեկից ավելի անգամ քվեարկելու կամ այլ անձի փոխարեն քվեարկելու պայմանով թեկնածուներից, կուսակցություններից (կուսակցությունների դաշինքներից), հանրաքվեի քարոզչական նախաձեռնություններից անձամբ կամ միջնորդի միջոցով իր կամ այլ անձի համար կաշառք ստանալը, այսինքն` դրամ, գույք, գույքի նկատմամբ իրավունք, արժեթղթեր կամ որևէ այլ առավելություն ստանալը կամ պահանջելը`պատժվում է տուգանքով` նվազագույն աշխատավարձի հինգհարյուրապատիկից յոթհարյուրապատիկի չափով, կամ ազատազրկմամբ` մեկից երեք տարի ժամկետով, Քրեական օրենսգրքի 154․9 հոդված՝ Ընտրակաշառքի միջնորդությունը՝ ընտրակաշառքի միջնորդությունը՝ ընտրակաշառք տվողի և ընտրակաշառք ստացողի միջև ընտրակաշառքի շուրջ համաձայնության գալուն կամ արդեն կայացած համաձայնության իրականացմանը նպաստելը՝ պատժվում է տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի հինգհարյուրապատիկից յոթհարյուրապատիկի չափով, կամ ազատազրկմամբ՝ մեկից երեք տարի ժամկետով, Քրեական օրենսգրքի 176 հոդված՝ Կողոպուտ՝ «1. Կողոպուտը՝ ուրիշի գույքի բացահայտ հափշտակությունը՝ պատժվում է տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկից վեցհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով՝ առավելագույնը երկու ամիս ժամկետով, կամ ազատազրկմամբ՝ առավելագույնը երեք տարի ժամկետով, Քրեական օրենսգրքի 177 հոդված՝ Գողությունը, որը կատարվել է զգալի չափերով` պատժվում է տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի հարյուրապատիկից չորսհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով՝ մեկից երկու ամիս ժամկետով, կամ ազատազրկմամբ՝ առավելագույնը երկու տարի ժամկետով:
10 Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ 04.03.2021 23:59:06 Քրեական պատասխանատվությունը որպես մամուլի նկատմամբ «ճնշման միջոց» Վիրավորանքի և զրպարտության համար նախատեսվող քրեական պատասխանատվությունը մարդու արժանապատվության պաշտպանության միջոցից կարող է վերածվել լրատվամիջոցների դեմ հաշվեհարդարի միջոցի, ինչից էլ կտուժի հասարակության՝ հանրությանը հետաքրքրող հարցերի վերաբերյալ տեղեկություններ ստանալու իրավունքը։ Լրագրողի բանտարկության յուրաքանչյուր դեպք խոսքի ազատության անընդունելի խոչընդոտ է և ենթադրում է, որ չնայած այն բանին, որ նրանց աշխատանքը բխում է հանրային շահերից, լրագրողների վրա կախված է «դամոկլյան սուր»: Ամբողջ հասարակությունն տառապում է հետևանքներից, երբ լրագրողները խառնվում են այսպիսի ճնշմանը: (Տե՛ս Բանաձևի 12-րդ կետը) Եվրոպական դատարանն անդամ պետություններից պահանջում է նպաստել խոսքի ազատության իրավունքի իրականացմանը, սահմանելով, որ անդամ պետությունները պոզիտիվ պարտականություն ունեն ձեռնարկելու բոլոր հնարավոր քայլերը խոսքի ազատությունը խրախուսելու համար` մասնավորապես մամուլի միջոցով (Տե՛ս Ozgur Gundem v. Turkey վճիռը, 16-ը մարտի 2000 թ., կետ 43):Լինգենսն ընդդեմ Ավստրիայի գործով Եվրոպական դատարանն արձանագրել է. «Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորված խոսքի ազատությունը հանդիսանում է ժողովրդավարական հասարակության հիմնասյուներից մեկը, դրա առաջընթացի հիմնարար պայմանը: Նշված նորմի 2-րդ կետը ընդգրկում է ոչ միայն այն տեղեկությունները և գաղափարները, որոնք ընդունվում են բարյացակամությամբ և անտարբերությամբ, այլ նաև այն տեղեկությունները և գաղափարները, որոնք ցնցում կամ անհանգստություն են պատճառում պետությանը կամ հասարակության տարբեր խմբերին, այդպիսին է բազմակարծությունը, հանդուրժողականությունը և լայնախոհությունը, առանց որոնց չկա ժողովրդական հասարակություն: Այս սկզբունքների կիրառումը, հատկապես կարևորվում է մամուլի պարագայում: Մամուլի առջև խնդիր է դրված տարածել տեղեկություններ, գաղափարներ, ինչին համապատասխան հասարակությունն իր հերթին իրավունք ունի ստանալու դրանք» (տես` Հենդիսայդի գործով Եվրոպական դատարանի որոշումը, ինչպես նաև` Դյուլդին և Կիսլովն ընդդեմ ՌԴ-ի, Ինստիտուտ Օտտո-Պրեմինգերն ընդդեմ Ավստրիայի, Ջորսիլդն ընդդեմ Դանիայի, Դե Հաեսն և Գիյսելս ընդդեմ Բելգիայի գործերով Եվրոպական դատարանի որոշումները). Պրագեր ու Օբերշլիկն ընդդեմ Ավստրիայի գործով Եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ լրագրողական ազատությունը ներառում է հնարավորություն դիմել որոշակի աստիճանի չափազանցության կամ նույնիսկ պրովոկացիայի: Եվրոպական դատարանի նախադեպային պրակտիկայում շեշտվել է նաև, որ «լրագրողների ազատությունը … ենթադրում է նաև որոշակի չափազանցում և անգամ սադրանք (Տե՛ս Dichand and others v. Austria, 26 փետրվար 2002, դիմում No. 29271/95, կետ 39։):Դատարանը նախազգուշացրել է պետական ծառայողների կողմից զրպարտության և վիրավորանքի համար դատի տալու իրավունքը չարաշահելու հնարավորության մասին, որը կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ հանրային հետաքրքրություն ներկայացնող հարցերի վերաբերյալ բանավեճերի վրա (Տե՛ս Öztürk v. Turkey, App. No. 17095/03, ¶ 32 (Eur. Ct. H.R. June 9, 2009) (HUDOC Database), available at http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/search.asp? skin=hudoc-en; see Dyuldin v. Russia, App. No. 25968/02, ¶ 43 (Eur. Ct. H.R. July 31, 2007) (HUDOC Database), available at http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/ search.asp?skin=hudoc-en (expressing concern that the press could be involved in an endless series of litigation if public officials were able to sue them over every negative portrayal).):Օրինակ, Դյուլդինն ընդդեմ Ռուսաստանի գործով պարզվել է, որ զրպարտության դեմ տասնյակ հայցեր են ներկայացվել կառավարության տարածաշրջանային անդամների կողմից այն բանից հետո, երբ դիմումատուներին մեղադրել էին դրամային միջոցների մսխման մեջ (Տե՛ս Dyuldin, App. No. 25968/02): ։ Թույլ տալով մեկ կամ մի քանի պետական պաշտոնյաների դիմել դատարան զրպարտության դեպքում, երբ կառավարությունը ենթարկվում է քննադատության, դա անխուսափելիորեն «սառեցնող ազդեցություն» է (chilling effect) ունենում մամուլի վրա, որը կատարում է «հանրային դիտորդի» ( public watchdog) իր դերը (Նույն տեղում):Այսպիսով, զրպարտությունը և վիրավորանքը քրեականացնելը անխուսափելիորեն կանդրադառնա մամուլի ազատության վրա, իսկ Նախագծով սահմանված տուգանքի չափերի և ազատազրկման պայմաններում անգամ կասկածի տակ կդրվի զանգվածային լրատվամիջոցների գործունեությունը և խոսքի ազատությունը։ Վերոգրյալ հաշվառմամբ՝ Նախագիծը հակասում է համաչափության, իրավական որոշակիության, օրենքի առջև բոլորի հավասարության, հետապնդվող նպատակի իրավաչափության և ժողովրդավարական հասարակությունում անհրաժեշտության միջազգային իրավական սկզբունքներին։
11 Ստելլա Չանդիրյան 04.03.2021 23:55:37 Նախագծով նախատեսվող փոփոխություններն անհրաժեշտ է քննարկել խոսքի/արտահայտվելու ազատության՝ որպես քաղաքացիական հասարակության հիմնարար իրավունքներից մեկի, եւ դրա՝ բացառապես հանրային խիստ կարիքից բխող սահմանափակման դիտանկյունից։ Առհասարակ, վիրավորանքի կամ զրպարտության համար պատասխանատվությունը` անկախ դրա բնույթից ու չափից, միջամտություն է անձի արտահայտվելու ազատությանը ։ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (Եվրոպական դատարան) գնահատմամբ՝ խոսքի/արտահայտվելու ազատությունը ժողովրդավարական հասարակության էական հիմքն է. «Մարդու իրավունքների եւ հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (Եվրոպական կոնվենցիա) 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` խոսքի/արտահայտվելու ազատությունը կիրառելի է ոչ միայն այն «տեղեկատվության» կամ «գաղափարների» նկատմամբ, որոնք ընդունվում են բարեհաճությամբ կամ համարվում են անվտանգ եւ չեզոք, այլ նաեւ նրանց, որոնք վիրավորում են, ցնցում կամ անհանգստություն պատճառում: Խոսքի/արտահայտվելու ազատությունը ենթակա է որոշակի բացառությունների, որոնք, սակայն, պետք է նեղ մեկնաբանություն ստանան, եւ ցանկացած սահմանափակման անհրաժեշտություն պետք է համոզիչ կերպով հիմնավորվի ։ Հարկ է նկատել, որ Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը (ԵԽԽՎ) դեռեւս 2007 թվականի հոկտեմբերի 4-ին ընդունեց № 1577(2007) բանաձեւը զրպարտության ապաքրեականացման վերաբերյալ: Շեշտելով, որ զրպարտությանն առնչվող օրենքներն այլ անձանց իրավունքների եւ բարի համբավի պաշտպանության իրավաչափ նպատակ են հետապնդում` ԵԽԽՎ-ն այնուամենայնիվ, պետություններին առաջարկեց այս օրենքները կիրառել մեծագույն զսպվածությամբ, քանի որ դրանք կարող են լրջորեն վտանգել խոսքի/արտահայտվելու ազատությունը։ Բանաձեւով, ի թիվս այլնի, կոչ արվեց պետություններին.  անհապաղ չեղյալ հայտարարել զրպարտության համար ազատազրկումը,  անհապաղ վերացնել զրպարտության համար որպես պատժատեսակ սահման-ված ազատազրկումը,  սահմանել ողջամիտ առավելագույն սահման զրպարտության գործերով վնասի փոխհատուցման գումարի չափի համար, այնպես, որպեսզի պատասխանատու մամուլի կենսունակությունը չվտանգվի։ Նշված բանաձեւի ընդունումից հետո Եվրոպայի խորհրդի շուրջ մեկ տասնյակ երկրներ, այդ թվում` Հայաստանը, նախաձեռնեցին համապատասխան օրենսդրական փոփոխություններ` վիրավորանքի ու զրպարտության ապաքրեականացման ուղղությամբ ։ Այս իրավակարգավորման հստակ տրամաբանությունն էր, որ, մի կողմից, մարդու պատիվը, արժանապատվությունը կամ գործարար համբավն արատավորելու դիմաց փոխհատուցումը տարանջատվի գույքային վնասից, մյուս կողմից` այդ փոխհատուցումը չդիտարկվի որպես տույժի կամ տուգանքի ձեւով սահմանվող պատիժ։ Անվիճելի է, որ պաշտոնատար, այդ թվում՝ քաղաքական գործունեություն իրականաց-նող անձինք գիտակցաբար իրենց յուրաքանչյուր արարք եւ խոսք հանձնում են հասարակությանն ու լրագրողներին, հետեւաբար՝ նրանք պետք է ցուցաբերեն հանդուրժողականության բարձր մակարդակ։ Միեւնույն ժամանակ, անհերքելի է, որ քաղաքական գործիչները, ինչպես հասարակության ցանկացած անդամ, ունեն իրենց մասնավոր կյանքի հարգանքի եւ պաշտպանության իրավունք, սակայն անընդունելի է Նախագծի կարգավորման տրամաբանությունը, որով փորձ է կատարվում սահմանափակել հանրային կամ քաղաքական գործչի նկատմամբ քննադատությունը, որն իրավամբ պետք է երաշխավորվի ավելի լայն շրջանակներում։ Նշվածի կապակցությամբ Եվրոպական դատարանը նույնպես նշել է, որ ի համեմատ քաղաքացիների՝ «քննադատական վերաբերմունք» հասկացությանն առավել լայն մեկ-նաբանություն պետք է տրվի, եթե այն վերաբերում է քաղաքական ասպարեզում գտնվող պաշտոնատար անձանց ու հանրային, այդ թվում՝ քաղաքական գործիչներին։ Ավելին, այն գործերով, որտեղ պաշտոնյայի, այդ թվում՝ քաղաքական գործչի նկատմամբ սուր քննադատությունը երկրի ներպետական դատարանները դիտարկել են խախտում եւ այդ անձանց ենթարկել քրեական պատասխանատվության, Եվրոպական դատարանը ճանաչել է Եվրոպական կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածով երաշխավորված խոսքի ազատության խախտում։ Հաշվի առնելով վերոշագրյալը՝ անընդունելի ենք համարում Նախագծով առաջարկվող կարգավորումները, որոնց ընդունումը չի բխում հանրային խիստ կարիքից եւ անխուսափելիորեն հանգեցնելու է խոսքի/արտահայտվելու ազատության ոչ իրավաչափ սահմանափակմանը։