«Նոր Սերունդ» Մարդասիրական ՀԿ
08.09.2020
1. «Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին օրենքի նախագծի վերաբերյալ Նախագծի 3-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենքի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասում «համար» բառից հետո լրացնել «(բացառությամբ սույն օրենքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետով նախատեսված դեպքերի)» բառերը: Գուցե վրիպակ է, բայց, «Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին» ՀՀ օրենքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասը «6-րդ կետ» չունի: ՀՀ քրեակատարողական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին օրենքի նախագծի վերաբերյալ 2. Նախագծի 3-րդ հոդվածով առաջարկվում է Օրենսգրքի 108-րդ հոդվածը շարադրել հետևյալ խմբագրությամբ. «1. Ազատազրկման դատապարտված անձի դիմումով նրա կամ նրա խցակիցների անձնական անվտանգությանը սպառնացող վտանգի դեպքում դատապարտյալը կարող է առանձնացվել մենախցում:» Սույն դրույթի բառացի մեկնաբանությունը ենթադրում է, որ ազատազրկման դատապարտված անձը կարող է իր դիմումի համաձայն մենախուց տեղափոխվել, եթե' • նրա անձնական անվտանգությանն է վտանգ սպառնում, • խցակիցների անձնական անվտանգությանն է վտանգ սպառնում: Հոդվածի առաջին կետով նախատեսված հիմքը պարզ է և արդարացված կյանքի և անձի անձեռնմխելիության իրավունքների համատեքստում, իսկ երկրորդ կետով նախատեսված հիմքը, որը նաև ամրագրված է գործող Օրենսգրքում, կարծում ենք, որ չի բխում իրավական որոշակիության սկզբունքից: Իրավական որոշակիության սկզբունքին է անդրադարձել ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր մի շարք որոշումներում (ՍԴՈ- 1176, ՍԴՈ-1213). «....իրավական որոշակիության ապահովման տեսանկյունից օրենսդրության մեջ օգտագործվող հասկացությունները պետք է լինեն հստակ, որոշակի և չհանգեցնեն տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության» և «....իրավական որոշակիության սկզբունքը, լինելով իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներից մեկը, ենթադրում է նաև, որ իրավահարաբերությունների բոլոր սուբյեկտների, այդ թվում' իշխանության կրողի գործողությունները պետք է լինեն կանխատեսելի ու իրավաչափ»: 3. Իրավական որոշակիության խնդիր է առաջանում նաև Նախագծի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասով առաջարկվող «Դատապարտյալը կարող է մենախցում առանձնացվել ոչ ավել, քան անընդմեջ տասնհինգ օր: Նշված ժամկետը լրանալուց առնվազն երկու օր առաջ դատապարտյալի կողմից նոր դիմում ներկայացնելու պարագայում մենախցում առանձնացման տևողությունը քրեակատարողական հիմնարկի պետի, իսկ նրա բացակայության դեպքում' տեղակալի պատճառաբանված որոշմամբ կարող է երկարաձգվել ևս տասնհինգ օրով, բայց ոչ ավել, քան մեկ տարվա ընթացքում 6 անգամ:» դրույթի կիրարկման պարագայում: Այսպես. Նախագծով առաջարկվում է դատապարտյալի' մենախցում առանձնացվելու 15-օրյա ժամկետ, որը հնարավոր է երկարաձգել ևս 15 օրով: Բավականաչափ պարզ և ընկալելի չէ, հետևապես նաև շփոթություն է առաջացնում առաջարկվող նորմի « կարող է երկարաձգվել ևս տասնհինգ օրով, բայց ոչ ավել, քան մեկ տարվա ընթացքում 6 անգամ» բովանդակությունը: Նախագծի «Հիմնավորումներ» բաժնում, որպես դատապարտյալին մենախցում առանձնացնելու ժամկետի որոշման իրավական հենասյուն, հղում է արված Նելսոն Մանդելայի կանոններին և Եվրոպական բանտային կանոններին, սակայն, հիշյալ երկու փաստաթղթերում որևէ դրույթ ամրագրված չէ դատապարտյալին մենախցում առանձնացնելու 15-օրյա ժամկետը մեկ տարվա ընթացքում անհրաժեշտությամբ պայմանավորված որևիցե անգամ ավելացնելու ողջամտության մասին: «Հիմնավորումներ» բաժնում նաև անդրադարձ չի կատարվել դատապարտյալին մենախցում առանձնացնելու ժամկետը մեկ տարվա ընթացքում 6 անգամ երկարաձգելու նպատակահարմարության վերաբերյալ փորձագիտական վերլուծություն կամ այլ հիմք: Ավելին, թյուրըմբռնում է առաջացնում նաև այն հարցը, թե Նախագծի հեղինակն ինչ հիմք է ծառայեցրել դատապարտյալի մեկուսացման ժամկետը հենց մեկ տարվա ընթացքում առավելագույնը 6 անգամ երկարաձգելու մասին նորմ սահմանելու համար: Առաջարկում ենք, որ առավել նպատակահարմար կլինի Նախագծի 3-րդ հոդվածով առաջարկվող դրույթը կառուցել ավելի բազմակողմանի և խորը հիմքերի վրա։ 4. Բացի այդ, Նախագծով առաջարկվող փոփոխությունը չի բխում «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի պահանջից' հետևյալ պատճառաբանությամբ. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 14-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն. «Օրենսդրական ակտերի հոդվածներն ունենում են վերնագրեր....: Հոդվածների վերնագրերը համապատասխանում են հոդվածների բովանդակությանը:....» ՀՀ քրեակատարողական օրենսգրքի 108-րդ հոդվածի վերնագիրն է' «Ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձի' պատիժը կրելու առանձնահատկությունները»։ Հոդվածի վերնագիրը համապատասխանում է բովանդակությանը: Իսկ Նախագծով առաջարկվող փոփոխությունը բովանդակային մասով իրավակարգավորման շրջանակ է ձևավորում ոչ թե ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձանց, այլ ընդհանրապես ազատազրկման դատապարտված անձանց համար այն դեպքում, երբ Օրենսգրքի խնդրո հոդվածի վերնագրի փոփոխությանը որևիցե անդրադարձ չի կատարվել: Այսինքն՝ գործող Օրենսգրքի խնդրո հոդվածի վերնագիրը չի համապատասխանում նույն հոդվածի՝ Նախագծով առաջարկվող բովանդակությանը և, այդ իմաստով, նույնպես ենթակա է փոփոխության։ 5. ՀՀ կառավարության 2006 թվականի օգոստոսի 3-ի № 1543-Ն որոշման մեջ փոփոխություն և լրացում կատարելու մասին որոշման նախագծի վերաբերյալ Նախագծով առաջարկվում է Որոշմամբ հաստատված հավելվածի 227-րդ կետում «գտնվող» բառից հետո լրացնել «անչափահաս» բառը: Գործող Որոշման 227-րդ հոդվածի համաձայն' կալանավորվածներին պահելու վայրի կամ ուղղիչ հիմնարկի մանկատանը երեխա ունեցող, կերակրող մայր, հղի, նախածննդյան կամ հետծննդյան ժամանակահատվածում գտնվող կալանավորված անձը կամ դատապարտյալը պատժախուց չի տեղափոխվում: Կարծում ենք, որ Նախագծի հեղինակը մոռացել է ներառել «և» համադասական շաղկապը, այլապես, ստացվում է, որ առաջարկվող նորմը կիրառելի է դառնալու բացառապես կալանավորվածներին պահելու վայրի կամ ուղղիչ հիմնարկի մանկատանը երեխա ունեցող, կերակրող մայր, հղի, նախածննդյան կամ հետծննդյան ժամանակահատվածում գտնվող անչափահաս կալանավորված անձանց կամ դատապարտյալների համար, հակառակ պարագայում, Նախագծով առաջարկվող դրույթը չի բխում ՀՀ սահմանադրության 73-րդ հոդվածի պահանջից։ Հետևապես, առաջարկում ենք վերանայել նախագծային դրույթը։