«ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՆԵՐ

ՀԻՄՆԱՎՈՐՈՒՄ

«ՎԱՐՉԱԿԱՆ ԻՐԱՎԱԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ ԵՎ «ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔԻ ՆԱԽԱԳԾԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

1. 1. Ընթացիկ իրավիճակը և իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը

«Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է շրջակա միջավայրի վրա մարդկային գործոններով բացասական ազդեցությունը կանխելու և կանխարգելելու, ժառանգված բուսական և կենդանական աշխարհը գալիք սերունդներին փոխանցելու, պետական անտառներում, անտառային հողերում և բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում վարչական իրավախախտումների հետևանքով բուսական և կենդանական աշխարհին պատճառվող վնասների դեմ արդյունավետ պայքար մղելու, այդ տիրույթում հնարավոր վարչական իրավախախտումները զսպող մեխանիզմներ ստեղծելու, շրջակա միջավայրի դեմ ուղղված զանցանքների դեմ տարվող պայքարը խստացնելու անհրաժեշտությամբ, պետական անտառներում, անտառային հողերում և բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում կատարված վարչական իրավախախտումների բացահայտումների ավելացմամբ և այդ իրավախախտումների դեմ պայքարի արդյունավետության բարձրացմամբ։

Միաժամանակ «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է որոշակի արարքները քրեականացնելու անհրաժեշտությամբ, մասնավորապես՝ «Բնապահպանական իրավախախտումների հետևանքով կենդանական և բուսական աշխարհին պատճառված վնասի հատուցման սակագների մասին» օրենքով սահմանված հազվագյուտ՝ հունական ընկուզենի, արջատխլի, սոսի, գիհի, կարմրածառ և պտղատու ծառատեսակներ (հանդիպում են հազվադեպ), և արժեքավոր՝   կաղնի, հաճարենի, հացենի, լորենի, թխկի և սոճենի (ընդանուր առմամբ ունեն արժեքավոր և հեշտ մշակվող փայտանյութ, խիտ ստվերային սաղարթ, դանդաղ աճ, աշնանն ընկնող տերևների մեծ զանգվածի շնորհիվ հողը բարելավող հատկություն), ծառատեսակների ապօրինի հատման համար վարչական պատասխանատվության ենթարկվելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում կրկին այդ ծառատեսակներից մեկը հատելու համար ՀՀ քրեական օրենսգրքով սահմանել պատիժ՝ այն տարանջատելով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 387-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված 100 000 ՀՀ դրամը գերազանցող վնաս հասցնելու վերաբերյալ իրավակարգավորումից։

Շրջակա միջավայրի նախարարության էկոպարեկային ծառայության կողմից իրականացված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ՀՀ վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքով շրջակա միջավայրի բնագավառում կատարված և էկոպարեկային ծառայության լիազորություններին առնչվող իրավախախտումների համար նախատեսված վարչական տույժերի կիրառումը չի կանխում քաղաքացիների և իրավաբանական անձանց կողմից այդ իրավախախտումները կատարելու միտումը, և այս խնդիրը կարելի է վերագրել նաև այդ իրավախախտումների համար նախատեսված պատասխանատվության տեսակներին և չափերին։

Անհրաժեշտ է նաև ընդգծել, որ անձինք շրջակա միջավայրի դեմ կատարվող իրավախախտումներ հիմնականում կատարում են որոշակի նյութական շահ ձեռք բերելու նպատակով, և այս համատեքստում պատասխանատվության միջոցների խստացման հարցը հիմնավորված է։

Էկոպարեկային ծառայության կողմից իրականացված դիտարկմամբ պարզվել է, որ 2022 թվականին հայտնաբերվել է ապօրինի ծառահատման 381 դեպք, որի արդյունքում հատվել են 7130 տարբեր տեսակի ծառեր, 2023 թվականի ընթացքում հայտնաբերվել է 495 դեպք՝ հատվել է 14703 հատ ծառ, իսկ 2024 թվականի դեկտեմբերի 1-ի դրությամբ հայտնաբերվել է 338 դեպք՝ հատվել է 8651 տարբեր տեսակի ծառեր։

Ապօրինի ձկնորսության և խեցգետնորսության մասով պարզվել է, որ 2022 թվականին հայտնաբերվել է ապօրինի ձկնորսության 9 դեպք՝ արդյունքում 174 հատ որսված սիգ, 114 հատ առգրավված ձկնորսական ցանց, 2 հատ առգրավված խեցգետնաորսիչ, 2023 թվականին հայտնաբերվել է ապօրինի ձկնորսության 16 դեպք՝ 191 հատ որսված սիգ, 304 հատ առգրավված ձկնորսական ցանց, 1292 հատ առգրավված խեցգետնաորսիչ, 1263 հատ կենդանի խեցգետին, 2024 դեկտեմբերի 1-ի դրությամբ ապօրինի ձկնորսության 39 դեպք, արդյունքում՝ որսված 648,96 կիլոգրամ սիգ տեսակի ձուկ, 476 հատ առգրավված ձկնորսական ցանց և 23 հատ լողամիջոց, 16 հատ սիգ և 11 հատ կարաս կենդանի վիճակում հետ է վերադարձվել լիճ, 26 խեցգետնաորսության դեպք, արդյունքում՝ 2580 հատ առգրավված խեցգետնաորսիչ, 2186 հատ կենդանի խեցգետին լիճ է հետ վերադարձվել։

2024 թվականի դեկտեմբերի 15-ի դրությամբ արձանագրվել է անտառային և բնության հատուկ պահպանվող տարածքների օգտագործման իրավունք տվող փաստաթղթերով նախատեսված նպատակներին կամ պահանջներին չհամապատասխանող օգտագործման 23 դեպք և անտառային հողերն առանց պատշաճ թույլտվության օգտագործման անտառօգտագործման կամ ինքնակամ զավթման 72 դեպք։

Առկա տենդենցը ցույց է տալիս, որ ապօրինի որսի, ապօրինի ծառահատումների, բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ռեժիմի խախտումների համար նախատեսված պատասխանատվության չափերը բավարար կանխարգելիչ միջոց չեն հանդիսանում այդպիսի իրավախախտումնները կանխելու կամ էականորեն նվազեցնելու համար, ուստի այդ իրավախախտումների դեմ տարվող պայքարի արդյունավետության բարձրացման համար առաջարկվում է խստացնել պետական անտառներում, անտառային հողերում և բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում կատարված վարչական իրավախախտումների համար նախատեսված պատասխանատվության չափերը։

Նախագծի ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է 2024 թվականի օգոստոսի 30-ին փոխվարչապետերի գլխավորությամբ կայացած՝ շրջակա միջավայրի նախարարության 2025 թվականի պետական բյուջեի նախագծի մասին խորհրդակցության N ՓՎ/108 արձանագրության 4.1 կետով տրված հանձնարարականով։

Բնապահպանական իրավախախտումների համար սահմանված պատասխանատվության մասով միջազգային փորձի ուսումնասիրության արդյունքում հնարավոր է դառնում եզրակացնել, որ շատ դեպքերում անտառային և որսի օրենսդրության տարաբնույթ խախտումների համար, օրինակ Ֆինլանդիայի և Շվեդիայի օրենսդրությամբ նախատեսված է քրեական պատասխանատվություն՝ բնությանը պատճառված վնասի չափից անկախ։ Այսպես.

1. Անձանց կողմից որսորդության մասին օրենքով արգելված մեթոդով կամ սարքով որս իրականացնելու համար Ֆինլանդիայի քրեական օրենսգրքով որպես պատասխանատվության միջոց նախատեսված է տուգանք կամ առավելագույնը երկու տարի ժամկետով ազատազրկում։
2. Անձանց կողմից ձկնորսությունը՝ պայթյունի արդյունքում առաջացած ճնշման, հրազենի կամ էլեկտրականության միջոցով իրականացնելու համար Ֆինլանդիայի քրեական օրենսգրքով որպես պատասխանատվության միջոց նախատեսված է տուգանք կամ առավելագույնը երկու տարի ժամկետով ազատազրկում։
3. Անձանց կողմից դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութության պատճառով անտառային օրենքով կամ դրա հիման վրա ընդունված ենթաօրենսդրական ակտով սահմանված պահանջը խախտելու համար Ֆինլանդիայի քրեական օրենսգրքով որպես պատասխանատվության միջոց նախատեսված է տուգանք կամ առավելագույնը երկու տարի ժամկետով ազատազրկում։
4. Անձանց կողմից անտառից կամ դաշտից աճող ծառ (այդ թվում քամատապալ և ձյունակոտոր), խոտ, ճյուղ, կեղև, կաղին ընկույզ և այլ անտառանյութ անօրինական վերցնելու համար Շվեդիայի քրեական օրենսգրքով որպես պատասխանատվության միջոց նախատեսված է մինչև 2 տարի ժամկետով ազատազրկումը:

2. Առաջարկվող կարգավորման բնույթը

«Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծով առաջարկվում է խստացնել «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 64-66-րդ, 68-րդ, 75-րդ, 78-79-րդ հոդվածներով, 85.2-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, 88.4-րդ, 91-րդ, և 94-րդ հոդվածներով նախատեսված և շրջակա միջավայրի նախարարության էկոպարեկային ծառայության լիազորություններին առնչվող վարչական իրավախախտումների համար նախատեսված պատասխանատվության չափերը։

Միաժամանակ նախագծով «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 310-րդ հոդվածից հանվել է 168-րդ հոդվածին կատարված հղումը՝ ելնելով այն հանգամանքից, որ Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքի 168-րդ հոդվածը վերացված է և նույն հոդվածում 88-րդ հոդվածին կատարված հղումից հետո լրացվել են 88․4-րդ, 89-րդ, 91-րդ հոդվածներին կատարվող հղումները՝ ելնելով այն հանգամանքից, որ ինչպես 88-րդ հոդվածի սանկցիան, այնպես էլ 88․4-րդ, 89-րդ, 91-րդ հոդվածների սանկցիաները նախատեսում են բռնագրավում։ Հետևապես, որսի կանոնների պահպանման նկատմամբ պետական հսկողություն իրականացնող մարմինների կողմից վարչական իրավախախտում կատարելու գործիք կամ անմիջական օբյեկտ հանդիսացող առարկան առգրավելու համար պետք է 310-րդ հոդվածում ամրագրվեն նաև 88․4-րդ, 89-րդ, 91-րդ հոդվածները։

Միաժամանակ ««Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքը մշակելիս հաշվի են առնվել Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի պահանջները՝ փոփոխվող հոդվածներում շաղկապների կիրառման մասով կատարելով հստակեցումներ։

«Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծով առաջարկվում է Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգիրքը լրացնել 387․1-ին հոդվածով` նախատեսելով հազվագյուտ կամ արժեքավոր ծառերը հատելու համար օրենքով սահմանված պատասխանատվության ենթարկվելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում կրկին կատարելու համար իրավախախտին ենթարկել քրեական պատասխանատվության՝ անկախ պատճառված վնասի չափերից՝ հաշվի առնելով նշված ծառատեսակների հազվագյուտ կամ արժեքավոր լինելու հանգամանքով պայմանավորված կարևորությունը և դրանց ազդեցությունը շրջակա միջավայրի։

3․ Նախագծի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները

Նախագիծը մշակվել է շրջակա միջավայրի նախարարության Էկոպարեկային ծառայության կողմից։

4․ Ակնկալվող արդյունքը

«Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի ընդունման արդյունքում էականորեն կնվազեն պետական անտառներում, անտառային հողերում և բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում կատարված վարչական իրավախախտումները, էականորեն կբարձրանա պետական անտառներում, անտառային հողերում և բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում կատարված վարչական իրավախախտումների դեմ պայքարի արդյունավետությունը՝ ի հաշիվ այդպիսի իրավախախտումների համար նախատեսված խիստ պատասխանատվության միջոցների։

«Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի ընդունման արդյունքում հազվագյուտ կամ արժեքավոր ծառերը հատելու համար նախատեսվող քրեական պատժի սպառնալիքը կնվազեցնի պետական անտառներում, անտառային հողերում և բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում կատարվող հանցագործությունների քանակը և էականորեն կբարձրանա պետական անտառներում, անտառային հողերում և բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում կատարված հանցագործությունների դեմ պայքարի արդյունավետությունը անտառների վերականգնումն ու արդյունավետ օգտագործումը։

5. Տեղեկատվություն լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրաժեշտության և պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում սպասվելիք փոփոխությունների մասին

Նախագծի ընդունման դեպքում Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի եկամուտներում և ծախսերում լրացուցիչ փոփոխությունների անհրաժեշտություն չկա։

6. Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ. Հայաստանի վերափոխման ռազմավարություն 2050, Կառավարության 2021-2026թթ. ծրագիր, ոլորտային և/կամ այլ ռազմավարություններ

Նախագիծն ուղիղ կապված է ՀՀ կառավարության 2021 թվականի նոյեմբերի 18-ի «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026 թվականների գործունեության միջոցառումների ծրագիրը հաստատելու մասին» N 1902-Լ որոշմամբ հաստատված N 1 հավելվածի 3.7-րդ կետով սահմաված միջացառումից, ինչպես նաև 2024 թվականի օգոստոսի 30-ին փոխվարչապետերի գլխավորությամբ կայացած՝ շրջակա միջավայրի նախարարության 2025 թվականի պետական բյուջեի նախագծի մասին խորհրդակցության N ՓՎ/108 արձանագրության 4.1 կետով տրված հանձնարարականից և պետական անտառներում, անտառային հողերում և բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում կատարված հանցագործությունների դեմ պայքարի արդյունավետության բարձրացման գերակայությունից։