«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՏԱՐՈՂԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ԴԱՏԱԽԱԶՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ

Հ Ի Մ Ն Ա Վ Ո Ր ՈՒ Մ

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՏԱՐՈՂԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ԴԱՏԱԽԱԶՈՒԹՅԱՆ  ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

 

Ընթացիկ իրավիճակը և իրավական ակտի ընդունման անհրաժեշտությունը.

   1. ՀՀ արդարադատության նախարարության քրեակատարողական հիմնարկներում միջազգային և ներպետական կառույցների կողմից իրականացված ուսումնասիրությունների արդյունքում բազմիցս արձանագրվել է, որ մասնավորապես փակ և կիսափակ ուղղիչ հիմնարկներում պատիժ կրող դատապարտյալնները հիմնականում զրկված են աշխատելու հնարավորությունից, մինչդեռ աշխատանքը համարվում է վերասոցիալակացմանը նպաստող գլխավոր գործոններից մեկը: Պատժողական քաղաքականությունից անցումը վերականգնողական արդարադատության ապահովելու նպատակով՝ պետք է ձեռնարկվեն քրեակատարողական հիմնարկներում դատապարտյալների և կալանավորված անձանց վերաինտեգրման, արտախցային զբաղվածության խթանման ուղղությամբ անհրաժեշտ քայլեր: Նշված խնդրի արդյունավետ իրականացման տեսանկյունից չափազանց կարևոր է դատապարտյալների զբաղվածությունը, ընդ որում՝ անկախ ուղղիչ հիմնարկի տեսակից:

Այս համատեքստում հարկ է փաստել, որ Եվրոպայի խորհրդի Խոշտանգումների և անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման եվրոպական կոմիտեն (այսուհետ՝ ԽԿԿ), անդրադառնալով ազատությունից զրկված անձանց զբաղվածության խնդրին, նշել է, որ անհրաժեշտ է գործողություններ իրականացնել ազատազրկված անձանց զբաղվածության, հանգստի և այլ տեսակի գործունեությունը գործնականում ապահովելու համար: Ըստ ԽԿԿ-ի՝ նպատակային զբաղմունքների բացակայությունը հատկապես վնասակար է ազատությունից զրկված անչափահասների համար, որոնք ֆիզիկական ակտիվության և մտավոր խթանման հատուկ կարիք ունեն: Ազատությունից զրկված անչափահասներն օրվա ընթացքում պետք է ապահովվեն կրթական, սպորտային, մասնագիտական դասընթացների, հանգստի և արտախցային այլ նպատակային գործունեության ամբողջական ծրագրերով[1]:

Սույն ուղղության կարևությունն ընդգծել է նաև Մարդու իրավունքների պաշտպանը՝ արձանագրելով, որ քրեակատարողական հիմնարկներում պահվող անձանց աշխատանքով և զբաղվածությամբ ապահովելը կարևոր է նրանց վերասոցիալականացման, հասարակություն վերաինտեգրման և, ի վերջո, ազատ արձակմանը լիարժեք նախապատրաստելու տեսանկյունից[2]:

Ըստ ՀՀ ԱՆ քրեակատարողական հիմնարկներում և մարմիններում հասարակական վերահսկողություն իրականացնող հասարակական դիտորդների խմբի՝ մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել դատապարտյալների զբաղվածության խթանմանը, մասնավորապես՝ աշխատատեղերի ստեղծում, արհեստակցական միութjունների ձևավորում, պատրաստած ապրանքների վաճառքի կազմակերպում ինչպես առցանց, այնպես էլ այլ եղանակներով:

ՀՀ քրեակատարողական օրենսդրությունից ևս բխում է, որ դատապարտյալների վերասոցիալականացման կարևոր նախադրյալներից մեկն է համարվում նրանց աշխատանքային զբաղվածությամբ ապահովումը: Քրեակատարողական  հիմնարկներում դատապարտյալներին տրվող  աշխատանքը որպես այդպիսին վերասոցիալականացման ամենակարճ ճանապարհն է, և  այն  նպաստում է  պատժի  կրումից  հետո անձի  ավելի  արագ  հասարակությանը  վերաինտեգրմանը։ 

Սակայն, հարկ է փաստել, որ քրեակատարողական ոլորտում առկա պրակտիկայում փակ  և  կիսափակ ռեժիմներում պատիժ կրող դատապարտյալների համար դեռևս առկա չեն այնպիսի խցային պայմանններ, որոնցում հնարավոր  կլինի կազմակերպել հնարավոր խցային աշխատանքներ, ինչի հետևանքով վերջիններս փաստացի զրկվում են աշխատելու հնարավորությունից, և միայն պատժի որոշակի չափը կրելուց ու համապատասխամաբար մեկուսացվածության առավել ցածր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ (կիսաբաց և բաց) տեղափոխվելուց հետո են միայն ստանում աշխատելու ավելի լայն հնարավորություն, և դա այն պարագայում, երբ քրեակատարողական որոշ հիմնարկների տարածքներում առկա են կամ կարող են կազմակերպվել զբաղվածության գոտիներ: Այս մոտեցումը կարիք ունի վերանայման. փակ և կիսափակ ուղղիչ հիմնարկնրում պատիժ կրող դատապարտյալներին ևս պետք է հնարավորություն տրվի մասնակցելու քրեակատարողական հիմնարկների տարածքում աշխատանքային զբաղվածության գոտիներում կամ խցերում աշխատանքների կատարմանը։

Միևնույն ժամանակ, հարկ է նկատի ունենալ, որ ՀՀ քրեակատարողական օրենսգրքի (այսուհետ՝ Օրենսգիրք) 110-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դիտավորությամբ կատարված հանցագործության համար առավելագույնը յոթ տարի ժամկետով ազատազրկման դատապարտված անձը, որը պատիժը պետք է կրի կամ կրում է կիսաբաց կամ կիսափակ ուղղիչ հիմնարկում, կարող է ուղարկվել փակ կամ կիսափակ ուղղիչ հիմնարկ կամ թողնվել կալանավորվածներին պահելու վայրում` տեխնիկատնտեսական սպասարկման աշխատանքներ կատարելու նպատակով: Օրենսդիրը նման հնարավորություն նախատեսել է միայն այն դատապարտյալի համար, ում նկատմամբ նշանակված ազատազրկման ժամկետը չի գերազանցում յոթ տարին: Ուսումնասիրությունները թույլ են տալիս եզրակացնելու, որ նշված ժամկետի առանձնացումն օբյեկտիվ հիմնավորվածություն չունի, քանի որ նշված ժամկետն առնվազն չի համընկնում հանցագործությունների տեսակների դասակարգմանը, իսկ հանրամատչելի աղբյուրներում չկան այն հիմնավորող փաստական տվյալներ: Սրան զուգահեռ, գործնականում լինում են այնպիսի դեպքեր, երբ նշված ժամկետի հետ ունեցած աննշան անհամապատասխանության պատճառով դատապարտյալը չի կարողանում ընդգրկվել համապատասխան աշխատանքներում՝ կորցնելով առանց այդ աշխատելու համար նախատեսված սահմանափակ հնարավորությունը: Ուստի, անհրաժեշտ է վերանայել նշված ժամկետը՝ ընդլայնելով տեխնիկատնտեսական սպասարկման աշխատանքներում ներգրավվող անձանց սուբյեկտային կազմը:

     2. ա) Ազատությունից որևէ կերպ զրկված անձի մասնավոր և ընտանեկան կյանքի իրավունքը՝ որպես անձի արժանապատվության և ֆիզիկական անձեռնմխելիության երաշխավորման պայման, ենթադրում է պետության պարտականությունը` ձեռնարկել այնպիսի անհրաժեշտ միջոցներ, որոնք ուղղված են ազատությունից զրկված անձի նշված իրավունքի իրացմանը:

Մասնավոր և ընտանեկան կյանքի իրավունքի հարգումը պատժի ենթարկված անձի վերասոցիալականացման էական երաշխիք է։ Ազատությունից զրկված անձանց վերասոցիալականացումն ապահովելու նպատակով անհրաժեշտ են պատժի կրման այնպիսի պայմաններ, որոնք բավարար կլինեն, որպեսզի պատժի կրման ընթացքում դատապարտյալը չկորցնի հասարակությունում նախկինում ձեռք բերած վարքի կանոնները և հմտությունները։ Այն պետք է նպաստի դատապարտյալների կենցաղի և աշխատանքի հարցերի կարգավորմանը, ընտանեկան և սոցիալական կապերի ամրապնդմանը:

Մերձավոր ազգականներ հետ կապը չափազանց կարևոր նշանակություն ունի նաև դատապարտյալին ազատ արձակելուն նախապատրաստելու տեսանկյունից:

Խնդրո առարկայի համատեքստում անդրադառնալով գործող օրենսդրական կարգավորումներին՝ հարկ է նշել հետևյալը.

Օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատապարտյալն ունի արտաքին աշխարհի հետ հաղորդակցվելու իրավունք, այդ թվում՝ վարելու նամակագրություն, ունենալու տեսակցություններ, օգտվելու հեռախոսակապից, գրականությունից և հնարավոր լրատվական միջոցներից:

Օրենսգրքի 92-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ուղղիչ հիմնարկի վարչակազմը ստեղծում է համապատասխան պայմաններ՝ ընտանիքի և արտաքին աշխարհի հետ դատապարտյալի կապն ապահովելու նպատակով: Այդ նպատակով ուղղիչ հիմնարկում ստեղծվում են կարճատև և երկարատև տեսակցությունների սենյակներ, կապի հնարավոր միջոցների հանգույցներ, լրատվական միջոցներից օգտվելու հնարավոր պայմաններ:

Մասնավոր և ընտանեկան կյանքի իրավունքն իր ամրագրումն է ստացել նաև միջազգային մի շարք իրավական փաստաթղթերում: Այսպես, Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր անձնական ու ընտանեկան կյանքի (…) նկատմամբ հարգանքի իրավունք։

Եվրոպական բանտային կանոնների 24.1-րդ կանոնի համաձայն՝ ազատությունից զրկված անձանց պետք է թույլատրվի հնարավորին չափ հաճախ նամակով, հեռախոսով կամ կապի այլ միջոցներով հաղորդակցվել կամ տեսակցել իրենց ընտանիքի անդամների, այլ անձանց և կազմակերպությունների հետ:

Ազատությունից զրկված անձի՝ տեսակցություններ ունենալու իրավունքի տեսանկյունից չափազանց կարևոր է նաև, որ նրանք տեղաբաշխվեն իրենց մերձավոր ազգականներին հնարավորինս մոտ գտնվող քրեակատարողական հիմնարկներում:

Այս կապակցությամբ հարկ է նշել, որ Եվրոպական բանտային կանոնների 17.1-րդ կանոնի համաձայն՝ ազատությունից զրկված անձինք պետք է հնարավորության սահմաններում տեղաբաշխվեն իրենց բնակության վայրին (...) մոտ գտնվող ազատազրկման վայր:

Վերոնշյալ չափորոշիչներն իրենց ամրագրումն են գտել նաև Օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետում, համաձայն որի՝ ուղղիչ հիմնարկներում սահմանված կանոնակարգի նպատակն է ապահովել կապն ընտանիքի և արտաքին աշխարհի հետ:

Բացի այդ, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի իրավական դիրքորոշումների համաձայն՝ ազատազրկման մեջ գտնվող անձանց հեռավոր ազատությունից զրկման վայրում պահելը հանդիսանում է միջամտություն Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Եվրոպական կոնվենցիա) 8-րդ հոդվածով երաշխավորվող իրավունքների իրացմանը: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն այսպիսի դիրքորոշում արտահայտելիս, մասնավորապես, հաշվի է առել ազատությունից զրկման համապատասխան վայրերի երկար հեռավորությունն ազատազրկված անձանց մերձավոր ազգականների բնակության վայրից, աշխարհագրական տեղադրությունը, տրանսպորտային համակարգի վիճակը և այլն[3]: Այսպիսով, ազատությունից զրկված անձանց ընտանեկան կյանքը հարգելու իրավունքի անքակտելի մաս է բանտային իշխանությունների կողմից նրանց տրամադրվող օգնությունը՝ մերձավոր ազգականների հետ շփումները պահպանելու հարցում[4]:

ԽԿԿ-ի իրավաբանության համաձայն՝ ազատությունից զրկված անձանց համար շատ կարևոր է բավարար շփումն արտաքին աշխարհի հետ: Առաջին հերթին կալանավորված անձը պետք է հնարավորություն ստանա պահպանելու հարաբերություններն իր ընտանիքի և մտերիմ բարեկամների հետ[5]:

Մարդու իրավունքների պաշտպանի՝ որպես կանխարգելման ազգային մեխանիզմի գործունեության վերաբերյալ տարեկան զեկույցներում ևս արձանագրվել են նաև ազատությունից զրկված անձանց ընտանիքի անդամների բնակության վայրին մոտ գտնվող քրեակատարողական հիմնարկում տեղաբաշխելու վերաբերյալ խնդիրներ:

Այս համատեքստում հարկ է նշել, որ 2019 թվականի հունիսի 3-ին ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից երկրորդ ընթերցմամբ և ամբողջությամբ ընդունվել ու 2019 թվականի հունիսի 29-ին ուժի մեջ է մտել Արդարադատության նախարարության և Մարդու իրավունքների պաշտպանի կողմից համատեղ մշակված Հայաստանի Հանրապետության քրեակատարողական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին, «Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին», «Նույնականացման քարտերի մասին օրենքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին» օրենքների նախագծերի փաթեթը (սույն գլխում այսուհետ՝ Փաթեթ):

Փաթեթի համաձայն՝ որպես դատապարտյալին քրեակատարողական մեկ հիմնարկից նույն տեսակի մեկ այլ հիմնարկ տեղափոխելու հիմք է դիտարկվել նաև մերձավոր ազգականների հետ շփումներն ապահովելու նպատակը: Այլ կերպ ասած՝ դատապարտյալին քրեակատարողական հիմնարկներում տեղաբաշխելու գործընթացում պետք է հաշվի առնել նաև այն հանգամանքը, թե տվյալ հիմնարկում պատիժ կրելու դեպքում արդյո՞ք երաշխավորվում է նաև դատապարտյալի՝ մերձավոր ազգականների հետ կապը:

Թեպետ, գործնականում Հանձնաժողովի գործող կազմը որոշումներ կայացնելիս հաշվի է առնվում դատապարտյալի կողմից մերձավոր ազգականների հետ շփումներն ապահովելու նպատակը, այդուհանդերձ, օրենսդրական մակարդակում նշյալ չափանիշը ամրագրելու և անկախ Հանձնաժողովի կազմից՝ Հանձնաժողովի գործունեության մեջ նշված սկզբունքը արմատապես երաշխավորելու նպատակով անհրաժեշտ է ֆորմալ տեսանկյունից իմպլեմենտացնել այն Օրենսգրքի 100-րդ և 101-րդ հոդվածներում:

բ) Օրենսգրքի 101-րդ հոդվածն ամրագրում է առ այն, որ պատիժը կատարելու համար ուղղիչ հիմնարկի տեսակը փոխում է Հանձնաժողովը՝ հաշվի առնելով նաև որոշակի ժամկետով կամ ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձի դրսևորած վարքագիծը:

Վերոնշյալ կառուցակարգից բխում է, որ ուղղիչ հիմնարկի տեսակը փոխելու ժամանակ հաշվի է առնվում դատապարտյալի դրսևորած վարքագիծը, սակայն օրենսդրության մեջ հստակեցված չէ, թե դատապարտյալը ինչպիսի վարքագիծ պետք է դրսևորի դրական համարվելու համար, ինչպես նաև չկան կոնկրետ սահմանված չափորոշիչներ։

Այսպես, քրեակատարողական օրենսդրությամբ հստակ կարգավորված չեն Հանձնաժողովի գործունեության սկզբունքները և տեղաբաշխման հիմքում դրվող չափանիշները, ինչը չափազանց խնդրահարույց է: Հայտնի չէ, թե ինչ չափանիշներով պետք է առաջնորդվի Հանձնաժողովը դատապարտյալին քրեակատարողական հիմնարկ տեղաբաշխելու կամ ուղղիչ հիմնարկի տեսակը մեկուսացվածության ավելի խիստ կամ մեղմ աստիճանի փոխելու հարցերում:

Մարդու իրավունքների պաշտպանի՝ որպես կանխարգելման ազգային մեխանիզմի գործունեության վերաբերյալ տարեկան զեկույցներում նախկինում արձանագրվել են Հանձնաժողովի կողմից միևնույն բնույթի հարցերի կապակցությամբ ձևավորված ոչ միասնական պրակտիկայի, ինչպես նաև Հանձնաժողովի որոշումների ոչ պատշաճ կերպով պատճառաբանվածության վերաբերյալ հարցեր, որոնք հետևանք են վերոնշյալ օրենսդրական խնդրի:

Ուստի, քրեակատարողական օրենսդրությամբ առաջնահերթ պետք է կարգավորվի այն հարցը, թե ինչ հանգամանքներ են հաշվի առնվում քրեակատարողական հիմնարկը, ինչպես նաև ուղղիչ հիմնարկի տեսակը (ռեժիմը) փոխելիս, և ինչ չափանիշներով է որոշվում մեկուսացվածության աստիճանի նպատակահարմարությունը: Այս ամենը պետք է հստակ լինի նաև դատապարտյալների համար, որպեսզի վերջիններս հնարավորություն ունենան կանխատեսել իրենց կողմից դրսևորած վարքագծի հետևանքները կապված ուղղիչ հիմնարկի տեսակը փոխելու հարցի հետ՝ այդպիսով ապահովելով իրավական որոշակիության սկզբունքի իրացումը:

գ) Օրենսգիրքը բաց ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխվելու և այնտեղ  գտնվելու ընթացքում դատապարտյալի համար աշխատելու պարտադիր պահանջ չի սահմանում՝ չնայած նրան, որ բաց ուղղիչ հիմնարկը ռեժիմային շղթայի վերջին՝ կարևոր օղակն է, որտեղ գտնվելով՝ դատապարտյալն ավելի է մոտ է հասարակությանը: Այս համատեքստում հարկ է նկատի ունենալ այն, որ դատապարտյալների սոցիալական վերականգնումը կապված է դատապարտյալների աշխատունակության և կարգավիճակի վերականգնման հետ: Իսկ սոցիալական վերականգնման հիմքը պետք է հանդիսանա և՛ մակրոմակարդակում, և՛ մեզոմակարդակում, և՛ միկրոմակարդակում դատապարտյալների նկատմամբ ունեցողած վերաբերմունքի փոփոխությունը:  

Միջազգային իրավաբանության մեջ այս առումով ուղենիշ է այն, որ բանտային կանոնները պետք է միտված լինեն բանտարկության վնասակար ազդեցության նվազեցմանը և, ըստ այդմ, նպաստավոր պայմաններ ստեղծել ազատությունից զրկվելուց հետո հասարակություն վերադառնալու և իրավահպատակ վարքագիծ ձևավորելու համար:

Բանտարկյալների հետ վարվեցողության ՄԱԿ-ի նվազագույն ստանդարտ կանոններից 58-րդի համաձայն՝ բանտարկության կամ ընդհանրապես ազատազրկման դատապարտելու նպատակն ու հիմնավորումը, վերջին հաշվով, հասարակության պաշտպանություն են և հասարակայնությանը սպառնացող հանցագործությունների կանխում: Այդ նպատակներին կարելի է հասնել սոսկ այն դեպքում, եթե ազատազրկման ժամկետն ավարտելով և հասարակության մեջ կանոնավոր կյանք վերադառնալով` իրավախախտը ոչ միայն պատրաստ է, այլև ունակ է ենթարկվել օրենսդրությանն ու ապահովել իր գոյությունը: Գոյության ապահովման գրավականներից է աշխատանքը, ուստի մինչ լիարժեք կերպով հասարակություն վերադառնալը դատապարտյալը պետք է արդեն իսկ հարմարված լինի հասարակական կյանքին: 

Հատկանշական է, որ դատապարտյալների աշխատանքը, բացի վերասոցիալականացման երաշխիք լինելուց, ունի նաև օժանդակ ազդեցություն. քրեակատարողական հիմնարկից դուրս առօրյա գրաֆիկին հարմարվելը, աշխատանքի շնորհիվ սեփական միջոցներ վաստակելը։ Ուստի, անհրաժեշտ է իրավական կառուցակարգերի միջոցով խթանել բաց ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխվելու դեպքում աշխատանք փնտրելու և գտնելու դատապարտյալների ցանկությունը:

Անդրադառնալով միջազգային փորձին՝ հարկ է նշել, որ արտասահմանյան երկրկների քրեակատարողական հիմնարկներում դատապարտյալների վերասոցիալականացմանը նպաստող հիմնական միջոցներն են ընդհանուր և մասնագիտական կրթությունը, արտադրական գործունեությունը, աշխատանքը։

Նորվեգիայում վճիռների կատարման մասին օրենքի համաձայն՝ բացի ազատազրկված անձանց որոշակի խմբերից (hիվանդություն կամ հաշմանդամություն ունեցողներ), բոլոր ազատազրկված անձինք պարտավոր են գործունեության որոշակի տեսակներով զբաղվել:

Նորվեգիայի քրեակատարողական ակտի 3-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատապարտյալը պատժի կրման և քրեական հատուկ պատժամիջոցների կիրառման ընթացքում ակտիվ մասնակցություն ունի: Ակտիվ մասնակցություն ունենալու պարտականությունը կարող է դրսևորվել աշխատանքի, համայնքի շահերին ուղղված ծառայությունների, ուսումնական ծրագրերում ներգրավվածության կամ այլ միջոցներով, որոնք, հավանաբար, նվազեցնում են նոր հանցավորության հակվածությունը[6]:

Չեխիայի բանտարկության մասին ակտի 29-րդ հոդվածը նախատեսում է, որ դատապարտյալը, ում ցուցվել է պարտադիր աշխատանք, պարտավոր է աշխատել, քանի դեռ առողջական անհաղթահարելի խնդիրներ չեն ծագել: Ինչ վերաբերում է դատապարտյալների զբաղվածությանը և կրթությանը, ապա հիմնարկի վարչակազմը պետք է դատապարտյալներին նշանակի այնպիսի աշխատանքի, որը համապատասխանում է նրանց առողջական վիճակին, գիտելիքներին ու հմտություններին, դատապարտյալներին վարձատրել իրենց աշխատանքի համար, դատապարտյալների համար այնպիսի պայմաններ ստեղծել, որպեսզի նրանք կարողանան ձեռք բերել և կատարելագործել իրենց աշխատանքային հմտությունները, ինչպես նաև հնարավորություն ունենանզարգացնել իրենց ընդհանուր գիտելիքները[7]:

Վրաստանի բանտային օրենքի 60¹ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում է.

«2. Դատապարտյալը, ով գտնվում է ցածր ռիսկային քրեակատարողական հիմնարկում՝ իր գրավոր համաձայնության հիման վրա (պայմանագրային հիմունքներով, կարելի է ենթադրել այն անհրաժեշտ նախապայմանը է, որպեսզի ազատազրկված անձ հնարավորություն ունենա պատիժը կրել տվյալ ռեժիմում)՝ պարտավորվում է կատարել տվյալ ռեժիմում գտնվողների համար սահմանված պարտավորությունները, մասնավորապես՝ ուսումնական ծրագրերին մասնակցություն և (կամ) աշխատանքի կատարում, ինչպես նաև մասնակցություն վերասոցիալականացմանն ուղղված այլ աշխատանքներին»:

Նույն օրենքի 60² հոդվածի 4-րդ մասը սահմանում է.

4. Ցածր ռիսկային քրեակատարողական հիմնարկում գտնվող դատապարտյալի համար պարտադիր է սովորել և (կամ) աշխատել, ինչպես նաև մասնակցել հաստատության կողմից առաջարկվող վերասոցիալականացման ծրագրերին[8]:

Բելառուսի քրեակատարողական օրենսգրքի 50-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ազատազրկման դատապարտվածները ընդգրկվում են աշխատանքների կատարմանը կազմակերպություններում՝ անկախ դրանց կազմակերպաիրավական ձևի առանձնահատկություններից, ինչպես նաև կարող են աշխատանքի ընդունվել անհատ ձեռնարկատերերի մոտ[9]:

ՌԴ քրեակատարողական օրենսգրքի 103-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է առ այն, որ ազատազրկման դատապարտված յուրաքանչյուր անձ պարտավոր է աշխատել ուղղիչ հիմնարկի վարչակազմի որոշած վայրերում և աշխատանքներում:

Հոդվածում նաև նշվում է, որ դատապարտյալները կարող են աշխատել հիմնարկի տարածքից դուրս[10]:

Համանման կարգավորում է նախատեսված նաև Ուզբեկստանի քրեակատարողական օրենսգրքի 88-րդ հոդվածում[11]:

դ) ՀՀ արդարադատության նախարարի 2012 թվականի մարտի 14-ի N 34-Ն հրամանի հաստատված հավելվածի 2-րդ և 3-րդ կետերի համաձայն՝ Հանձնաժողովի նախագահը յուրաքանչյուր ամիս հրավիրում է նիստ դատապարտյալների` օրենքով սահմանված կարգով պատիժը կատարելու համար ուղղիչ հիմնարկի տեսակը և վայրը որոշելու, ուղղիչ հիմնարկի տեսակը կամ վայրը փոխելու (այդ թվում` իր դիմումի հիման վրա մեկուսացվածության ավելի բարձր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխված դատապարտյալին նախկին տեսակի ուղղիչ հիմնարկ տեղաբաշխելու հարցը քննարկելու), ինչպես նաև տեխնիկատնտեսական սպասարկման աշխատանքներ կատարելու համար փակ կամ կիսափակ տեսակի ուղղիչ հիմնարկ ուղարկելու կամ կալանավորվածներին պահելու վայրում թողնելու կամ այլ վայր ուղարկելու հարցերը քննարկելու նպատակով:

Ուղղիչ հիմնարկի տեսակը կամ վայրը փոխելու (այդ թվում` իր դիմումի հիման վրա մեկուսացվածության ավելի բարձր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխված դատապարտյալին նախկին տեսակի ուղղիչ հիմնարկ տեղաբաշխելու հարցը քննարկելու), ինչպես նաև տեխնիկատնտեսական սպասարկման աշխատանքներ կատարելու համար փակ տեսակի ուղղիչ հիմնարկ ուղարկելու կամ կալանավորվածներին պահելու վայրում թողնելու կամ այլ վայր ուղարկելու հարցերը քննարկելու նպատակով դատապարտյալի վերաբերյալ 10-օրյա ժամկետում կազմվում է կարգով նախատեսված միջնորդագիր և համապատասխան քրեակատարողական հիմնարկի պետի կողմից ներկայացվում Հանձնաժողովին:

Նույն հրամանի 9.3-րդ կետի համաձայն՝ Հանձնաժողովի նիստում հարցի քննարկումը կարող է հետաձգվել ոչ ավել, քան մեկ անգամ՝ առավելագույնը 40 օրով։

Վերոնշյալ նորմերի համալիր ուսումնասիրությունից կարելի է գալ այն եզրահանգման, որ նախքան Հանձնաժողովի կողմից միջնորդագրի քննարկումը, հնարավոր են դատապարտյալի մոտ վարքագծային այնպիսի փոփոխություններ, որոնք վճռորոշ ազդեցություն կարող են ունենալ Հանձնաժողովի կողմից կայացվող որոշման վրա: Ընդ որում՝ խոսքը վերաբերում է ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական ազդեցությանը: Օրինակ՝ Հանձնաժողովի պրակտիկայում լինում են դեպքեր, երբ ստացվում է միջնորդագիր, որտեղ դատապարտյալը բնութագրումը միանշանակ չէ: Միջնորդագրի ներկայացումից հետո դատապարտյալը երկու անգամ ենթարկվում է կարգապահական տույժի, սակայն հաշվի առնելով այն, որ չկա օրենսդրական հստակ կարգավորում, որ Հանձնաժողովը կարող է դուրս գալ միջնորդագրի ծավալներից և քննարկման առարկա դարնձել նոր հանգամանքներ, որոնք ողջամտորեն Հանձնաժողովին կօգնեն առավել օբյեկտիվ որոշում կայացնել՝ Հանձնաժողովն օրենսդրական բացը մեկնաբանում է հօգուտ դատապարտյալի: Սակայն նման պրակտիկան խնդրահարույց կարող է համարվել դատապարտյալի իրական վարքագիծը գնահատելու և դրան համապատասխան ռեժիմային փոփոխություն կատարելու հարցում որոշում կայացնելիս:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը՝ անհրաժեշտ է հստակ կանոնակարգել վերը նշված դեպքերը, որպեսզի միջանցիկ ժամանակահատվածում (միջնորդագրի ներկայացումից մինչև Հանձնաժողովի որոշման կայացումը) դատապարտյալի հնարավոր բացասական կամ դրական վարքագիծը հավասար պայմաններում քննարկման առարկա կդառնա Հանձնաժողովին միջնորդագրով արդեն իսկ ներկայացված վարքագծի համատեքստում։

ե) Օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ պատիժը կատարելու համար ուղղիչ հիմնարկի տեսակը կարող է փոխվել դեպի մեկուսացվածության առավել բարձր աստիճանի պատիժը կատարելու ցանկացած ժամանակ՝ հիմք ընդունելով որոշակի ժամկետով կամ ցմահ ազատազրկման դատապարտված անձի դրսևորած բացասական վարքագիծը կամ վերջինիս գրավոր դիմումը: 

Հանձնաժողովի պրակտիկայում հանդիպել են դեպքեր, երբ դատապարտյալն իր գրավոր դիմումով խնդրել է իրեն տեղափոխել մեկուսացվածության առավել բարձր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ (օրինակ՝ կիսաբացից կիսափակ)՝ պատճառաբանելով, որ տեղափոխումը կնպաստի մերձավոր ազգականների հետ կապի արդյունավետ իրացմանը: Ըստ այդմ՝ Հանձնաժողովը, հիմք ընդունելով դատապարտյալի դիմումը, տեղաբաշխում է վերջինիս ավելի բարձր մեկուսացվածության աստիճան ունեցող ուղղիչ հիմնարկ:

Սակայն, օրենսդրական բացի պատճառով չկարգավորվող հարաբերություններ են առաջանում այն պարագայում, երբ որոշակի ժամանակ անց նույն դատապարտյալը կրկին դիմում է ներկայացնում իր նախկին պատժի կրման ռեժիմը վերականգնելու նպատակով: Խնդիրն ավելի է սրվում այն դեպքում, որբ ռեժիմային տեղափոխության արդյունքում դատապարտյալը դրսևորում է բացասական վարքագիծ, ստանում է կարգապահական տույժեր: Գտնում ենք, որ գիտակցված կերպով դիմում ներկայացնելու և մեկուսացվածության առավել բարձր ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխվելու դեպքում դատապարտյալը պետք է կրի նաև հնարավոր բոլոր  ռիսկերը, քանի որ նա սեփական կամահայտնությամբ է տեղափոխվել մեկուսացվածության առավել բարձր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ: Տեղափոխումից հետո ավելի մեղմ ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխումը պետք է իրականացվի ընդհանուր կարգով՝ բացառելով դատապարտյալների միջև հնարավոր խտրական դրսևորումները:

զ) Օրենսգրքի 102-րդ հոդվածի համալիր վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ չկա որևէ կարգավորում առ այն, թե դատապարտյալի ուղղիչ հիմնարկի տեսակը մեկուսացման առավել ցածր աստիճանի փոխարինելուց որքան ժամանակ անց կարող է քննարկվել նույն դատապարտյալի ուղղիչ հիմնարկի տեսակը տվյալ տեսակի համեմատությամբ առավել ցածր մեկուսացման աստիճանի փոխարինելու հարցը։ Ժամկետային նման անհստակության պայմաններում կարող է ստացվել մի իրավիճակ, երբ, օրինակ՝ ցմահ ազատազրկման դատապարտված և փակ ուղղիչ հիմնարկում պատիժը կրող դատապարտյալը նշանակված պատժի քսան տարին կրելուց հետո տեղափոխվի կիսափակ ուղղիչ հիմնարկ, իսկ այնտեղից անմիջապես տեղափոխվի կիսաբաց ուղղիչ հիմնարկ, այնտեղից էլ հաջորդաբար՝ բաց ուղղիչ հիմնարկ։ Իրավակարգավորումն առնվազն պետք է բովանդակի այն նվազագույն ժամանակահատվածի վերաբերյալ կառուցակարգ, որի պայմաններում հնարավոր կլինի գնահատել մեկուսացվածության առավել ցածր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխված դատապարտյալի վարքագիծը, որպեսզի ռեժիմային շղթայով անցնելը չկրի ձևական բնույթ, այլ իրապես արտահայտի յուրաքանչյուր ռեժիմում դատապարտյալի վարքագծային փոփոխությունները, դրանց դինամիկան, հարմարվողականությունը:

     3. «Դատախազության մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ՝ Օրենք) 28-րդ հոդվածով կարգավորվում է պատիժների և հարկադրանքի այլ միջոցների օրինականության նկատմամբ հսկողության հետ կապված հարցերը։

Օրենքի 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված է, որ իր լիազորություններն իրականացնելիս դատախազն իրավունք ունի ստուգելու քրեակատարողական ծառայության մարմինների, դրանց կազմում գործող ստորաբաժանումների, ինչպես նաև պատիժները և հարկադրանքի այլ միջոցներ կիրառող մարմինների վարչակազմերի պատիժները և հարկադրանքի այլ միջոցների կիրառմանը վերաբերող այն իրավական ակտերի համապատասխանությունը գործող օրենսդրությանը, որոնք վերաբերում են պատժի կամ հարկադրանքի այլ միջոցների ենթարկված անձի հիմնական իրավունքներին, պատժի կրման կամ հարկադրանքի այլ միջոցների կիրառման՝ օրենքով սահմանված կարգին, հիմքերին ու պայմաններին: Օրենսդրությանը հակասող ակտ հայտնաբերելիս դատախազը միջնորդում է վերանայել այն, իսկ այն դեպքերում, երբ, դատախազի կարծիքով, հապաղումը կարող է հանգեցնել ծանր հետևանքների, դատախազն իրավունք ունի կասեցնելու այդ ակտի գործողությունը և այն վերանայելու միջնորդագիր ներկայացնելու ակտն ընդունած մարմին կամ ակտը վերացնելու միջնորդագիր է ներկայացնում ակտն ընդունած մարմնի համապատասխան վերադաս մարմին կամ պաշտոնատար անձին, իսկ գլխավոր դատախազը կամ նրա տեղակալը՝ նաև իրավասու պետական մարմնի ղեկավարին:

Վերոնշյալ իրավական կառուցակարգն ամբողջությամբ արդարացված է հակակշիռների և օրինականության ապահովման տեսանկյունից, սակայն առկա պրակտիկայում խնդիր է առաջանում այն դեպքերում, երբ իրավասու դատախազն Օրենքով սահմանված կարգով կասեցնում է Հանձնաժողովի որոշման գործողությունը և այն վերացնելու միջնորդագիր ներկայացնում Հանձնաժողովին: Հանձնաժողովն էլ ՀՀ արդարադատության նախարարի 2012 թվականի մարտի 14-ի N 34-Ն հրամանով իրեն տրված լիազորությունների շրջանակում (Հանձնաժողովն իրավասու է վերանայել իր որոշումը՝ այն թողնելով անփոփոխ կամ ճանաչելով անվավեր) որոշումը թողնում է անփոփոխ: Սակայն, համապատասխան դատախազը, ղեկավարվելով Օրենքով իրեն տրված լիազորություններով, կրկին կարող է կասեցնել Հանձնաժողովի որոշումը, և խնդրո առարկա հարցի վերջնական լուծումը կարող է անընդհատձգձգվել։

Արդյունքում, ստացվում է մի իրավիճակ, երբ դատապարտյալը օրենքով սահմանված պատժի մասը կրելուց և մեկուսացվածության առավել ցածր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխվելու նպատակով Հանձնաժողովի դրական վիզան ստանալուց հետո համապատասխան դատախազի կողմից ակտի բազմանգամյա կասեցման պարագայում ամբողջ ժամանակահատվածում շարունակում է պատիժը կրել նույն տեսակի ուղղիչ հիմնարկում, որն արդարացված չէ: Չպետք է բացառել այն դեպքերը, երբ ակտի բազմանգամյա կասեցման ընթացքում անձը կարող է պարզապես ազատվել պատժից՝ այն լրիվ կրելով՝ այդպիսով իմաստազրկելով թե՛ ռեժիմային փոփոխությունների էությունը, թե՛ դատապարտյալի հետ ավելի մեղմ ռեժիմում տարվող աշխատանքի նպատակը:

Ըստ այդմ, անհրաժեշտ է կարգավորել վերոնշյալ հարաբերությունները՝ հստակեցնելով դատախազի կողմից ակտի գործողության կասեցման հնարավորությունը՝ հիմքում ունենալով արդեն տեղաբաշխված դատապարտյալի իրավունքների երաշխավորումը:

 

 Առաջարկվող կարգավորման բնույթը.

«Հայաստանի Հանրապետության քրեակատարողական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին» և «Դատախազության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն կատարելու մասի» ՀՀ օրենքների նախագծերի փաթեթով (այսուհետ՝ Փաթեթ) առաջարկվում է հետևյալը.

1. Կարգավորել փակ և կիսափակ ուղղիչ հիմնարկներում պատիժ կրող դատապարտյալների աշխատանքով և զբաղվածությամբ ապահովման խնդիրները` ընդլայնելով այդպիսի ռեժիմներում պատիժ կրող դատապարտյալների հնարավորությունները:

2. Օրենսգրքի 100-րդ և 101-րդ հոդվածներում իմպլեմենտացնել դատապարտյալին քրեակատարողական մեկ հիմնարկից նույն տեսակի մեկ այլ հիմնարկ տեղափոխելու հիմքում դրվող՝ մերձավոր ազգականների հետ շփումներն ապահովելու նպատակը:

3. Հանձնաժողովի համար Օրենսդրորեն սահմանել հստակ սկզբունքներ և տեղաբաշխման հիմքում դրվող չափանիշներ՝ դատապարտյալների մեկուսացվածության առավել ցածր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխելու հարցերը քննարկելու նպատակով:

4. Քրեակատարողական հիմնարկի սահմաններից դուրս աշխատելը՝ նախատեսել որպես բաց ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխվելու նախապայման, ինչի արդյունքում բաց ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխվելու համար դատապարտյալները շահագրգռված կլինեն աշխատելու առումով, իսկ քրեակատարողական հիմնարկի սահմաններից դուրս աշխատելը, ինչպես արդեն նշվեց, կնպաստի դատպարտյալների վերասոցիալականացմանը, հասարակությունում վերաինտեգրմանը։
Նույն պարագայում առաջարկվում է նախատեսել դատապարտյալին պատժի կրման նախկին մեկուսացվածության աստիճանի վերադարձնելու կառուցակարգ, երբ դատապարտյալը բաց ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխվելուց հետո որոշակի ժամանակ անց չի օգտվում իրեն ընձեռված հնարավորությունից և դադարում է աշխատել:5.

5. Բացառել այն դեպքերը, երբ դատապարտյալի վերաբերյալ, Հանձնաժողովին միջնորդագիրն ուղղարկելուց հետո մինչև դրա քննարկումն ընկած ժամանակահատվածը կատարած բացասական կամ դրական քայլերի համար դատապարտյալը չի կրի հնարավոր բացասական կամ դրական ռիսկերն (պտուղները) ու հետևանքները: Այսինքն, այդ միջանցիկ ժամանակահատվածում դատապարտյալի հնարավոր բացասական կամ դրական վարքագիծը հավասար պայմաններում քննարկման առարկա կդառնա Հանձնաժողովին միջնորդագրով արդեն իսկ ներկայացված դրական վարքագծի հետ միասին։

6. Կարգավորել այն հարաբերությունները, երբ դատապարտյալը սեփական դիմումի համաձայն մեկուսացվածության առավել բարձր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ տեղաբաշխվելուց հետո ցանկանում է նախապատվության իրավունքից օգտվելով հետագա պատժի կրումը շարունակելու նպատակով վերադառնալ իր նախկին՝ մեկուսացվածության առավել ցածր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ

7. Սահմանել նույն ռեժիմում պատժի կրման նվազագույն ժամանակահատվածի վերաբերյալ կառուցակարգ, որի պայմաններում հնարավոր կլինի գնահատել մեկուսացվածության առավել ցածր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխված դատապարտյալի վարքագիծը՝ մինչև նշված դատապարտյալին գործող մեկուսացվածության աստիճանի հետ համեմատությամբ մեկուսացվածության առավել ցածր աստիճանի ուղղիչ հիմնարկ տեղափոխելու հարցը Հանձնաժողովի կողմից կրկին քննարկելը:

8. Հստակ սահմանել իրավասու դատախազի կողմից Հանձնաժողովի ընդունած որոշման կասեցման հնարավորությունը՝ հիմքում ունենալով արդեն տեղաբաշխված դատապարտյալի իրավունքների երաշխավորումը:

Ակնկալվող արդյունքը.

          Փաթեթի ընդունմամբ՝

• Կստեղծվեն անհրաժեշտ նախադրյալներ աշխատանքի և զբաղվածության միջոցով դատապարտյալների վերասոցիալականցման համար.
• Հանձնաժողովի կողմից որոշումների կայացման գործընթացը կդառնա ավելի կանխատեսելի՝ ապահովելով իրավական որոշակիության սկզբունքը.
• Կբարձրացվի Հանձնաժողովի գործունեության արդյունավետությունը:

 

 

Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Ն Ք

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՏԱՐՈՂԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ԴԱՏԱԽԱԶՈՒԹՅԱՆ  ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵԻ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐՈՒՄ ԵՎ ԾԱԽՍԵՐՈՒՄ ՍՊԱՍՎԵԼԻՔ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

 

«Հայաստանի Հանրապետության քրեակատարողական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» և «Դատախազության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի ընդունումը Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեում եկամուտների և ծախսերի էական ավելացում կամ նվազեցում չի նախատեսում:

 

Տ Ե Ղ Ե Կ Ա Ն Ք

«ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՏԱՐՈՂԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԳՐՔՈՒՄ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԵՎ ԼՐԱՑՈՒՄՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ԵՎ «ԴԱՏԱԽԱԶՈՒԹՅԱՆ  ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՈՒՄ ԼՐԱՑՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ» ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԵՆՔՆԵՐԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ ԿԱՊԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ ԱՅԼ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԱԿՏԵՐԻ ԸՆԴՈՒՆՄԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ 

 

«Հայաստանի Հանրապետության քրեակատարողական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» և «Դատախազության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին»   Հայաստանի Հանրապետության օրենքների նախագծերի ընդունման կապակցությամբ այլ իրավական ակտերի ընդունման անհրաժեշտություն չի առաջանում:

 

 

[1] Տե՛ս ԽԿԿ գործունեության վերաբերյալ 24-րդ ընդհանուր զեկույցը, որն ընդգրկում է 2013 թվականի օգոստոսի 1-ից 2014 թվականի դեկտեմբերի 31-ը, https://rm.coe.int/1680696a9c կայքէջում, կետ 107 (04.08.2020):

[2] Տե՛ս  http://www.ombuds.am/resources/ombudsman/uploads/files/publications/59297c7b4276c9dbf19cd1f1cfcd92a8.pdf կայքէջում (04.08.2020), էջ 86:

[3] Տե՛ս Խոդորկովսկին և Լեբեդևն ընդդեմ Ռուսաստանի վճիռը, գանգատներ թիվ 11082/06 և 13772/05, կետ 838, տե՛ս նաև Վինթմանն ընդդեմ Ուկրաինայի վճիռը, գանգատ թիվ 28403/05, կետ 79:

[4] Տե՛ս Մեսսինան ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 2) վճիռը, գանգատ թիվ 25498/94:

[5] Տե´ս 1991 թվականի հունվարի 1-ից մինչև դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում ԽԿԿ-ի գործունեության մասին 2-րդ ընդհանուր հաշվետվությունը, կետ 51:

[6]Տե՛ս https://www.regjeringen.no/en/dokumenter/Act-relating-to-the-execution-of-sentences-etc-/id420593/ (04.08.2020):

[7] Տե՛ս https://www.legislationline.org/documents/action/popup/id/5779 (04.08.2020):

[8] Տե՛ս https://matsne.gov.ge/en/document/download/91612/18/en/pdf (04.08.2020):

[9] Տե՛ս https://etalonline.by/document/?regnum=HK0000365 (04.08.2020):

[10] Տե՛ս http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_12940/ (04.08.2020):

[11]  Տե՛ս https://www.legislationline.org/ru/documents/id/14949 (04.08.2020):