«Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծ

Հիմնավորում

«Հայաստանի Հանրապետության հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

1. Իրավական ակտի անհրաժեշտությունը (նպատակը). Նախագծի ընդունման անհրա­ժեշտու­թյունը բխում է շրջանառության հարկի համակարգի և հարկ­ման ընդհանուր համա­կարգի հարկային բեռերի միջև տարբերության կրճատման, տնտե­սավարող սուբյեկտ­ների կողմից կատարվող ծախ­­­սերի փաստաթղթավորման խթանները մեծացնելու, ինչ­պես նաև ՓՄՁ համար նախա­տես­ված երկու հարկ­ման համակարգերն ավելի հասցեական դարձ­նելու նպա­տա­կա­դրում­ներից:
2. Կարգավորման հարաբերությունների ներկա վիճակը և առկա խնդիրները. Ինչ­պես հայտնի է, շրջանառության հարկի համակարգի՝ որպես հարկման հիմնական համա­կար­գին այլընտրանքային համակարգի, հիմնական նպատակը տնտե­սա­վա­րող սուբ­յեկտների համար պարզ հարկային հաշվառման և մեղմ վարչարարության պայ­ման­նե­րում գոր­ծու­նեու­թյուն ծավալելու հնարավորության ապահովումն է: Ուսում­նա­սի­րու­թյուն­ները, սակայն, ցույց են տալիս, որ շրջանա­ռու­թյան հարկի համակարգը հարկման ընդհանուր համա­­կարգին այլընտրան­քային համա­կարգ լինելու փոխարեն վերածվել է հարկ­ման արտոնյալ համա­կարգի: Մասնավորապես, տնտեսական գործունեության առանձին ոլորտ­ներում համե­մատ­վել են հարկման ընդհանուր համակարգի (ԱԱՀ և շահութահարկ) և շրջա­­նա­ռու­թյան հարկի համա­կարգի հար­կա­յին բեռերը: Արդյունքում պարզվել է, որ գրեթե բոլոր ոլորտ­ներում (բացա­­ռություն են կազմում այն ոլորտները, որոնցում կատարվող հիմ­նական գոր­ծարքները ազատ­ված են ԱԱՀ-ից) հարկման ընդհանուր համակարգի հար­կա­յին բեռն անհա­մեմատ ավելի բարձր է, քան շրջանառության հարկի բեռն է: Այսպես, մշա­կող արդյունա­բե­րու­թյունում ԱԱՀ-ի և շահութահարկի հանրագումա­րա­յին հարկային բեռը գերա­զան­ցում է շրջանա­ռու­թյան հարկի բեռը 2 անգամ, շինարարու­թյու­նում՝ 2.6 անգամ, առևտրի ոլորտում՝ 2.6 անգամ, կացության և հան­րա­յին սննդի ոլորտում՝ 3 անգամ, անշարժ գույքի հետ կապված գործու­նեու­թյան ոլորտում՝ 2.1 անգամ, մասնագիտա­կան, գիտական և տեխնիկական գործու­նեության բնագավառում՝ 2.8 անգամ:

Մյուս կողմից, ինչպես հայտնի է, շրջանառության հարկի համակարգում գործունեության տարբեր տեսակների համար սահմանված առանձին դրույքաչափերի պայմաններում առև­տրական (առք ու վաճառքի) և հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գործու­նեու­թյուն­ների համար սահմանված է փաստաթղթերով հիմնավորված ծախսերի միջոցով վճար­ման ենթակա շրջանառության հարկի գումարի նվազեցման հնարավորություն: Ընդ որում, բացի այն հանգամանքից, որ նման հնարավորություն սահմանված է գործունեության միայն վերո­նշյալ երկու տեսակների համար, այդ երկու գործունեության տեսակների համար ծախսերի միջո­ցով շրջանառության հարկի գումարի նվազեցման համար սահմանված են տարբե­րակ­ված մոտե­ցում­ներ: Վերոնշյալ հանգամանքները մի կողմից անհարկի բարդացնում են շրջա­նա­ռու­թյան հարկի համակարգն առհասարակ, մյուս կողմից չեն նպաստում այլ գոր­ծու­նեու­թյան տեսակ­ների մասով կատարվող ձեռքբերումները փաստաթղթավորելու գործընթացին:

Բացի այդ, շրջանառության հարկի և միկրոձեռնարկատիրության համակարգի գոր­ծու­նեու­­թյան անցած տարիների փորձը և ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հարկ­ման այս համակարգերում թույլատրված են այնպիսի գործու­նեու­թյան տեսակ­ներ, որոնք կամ իրենց բնույթով նման են այս համակարգերում գործունեություն իրա­կա­նաց­նելու արգելք ունե­ցող գոր­ծունեության տեսակներին, կամ իրենց առանձնահատկություններից ելնելով՝ ուղեկց­վում են նաև այլ գոր­ծու­նեության տեսակ­ներով, որոնք չենք կարող հարկվել հարկման այս համա­­կար­գե­րում օրինակ՝ Երևան քաղա­քում առևտրական գործունեությունը չի կարող հարկ­­վել միկրո­ձեռնար­կա­­տիրու­թյան համա­կարգում, իսկ ավտոտեխսպասարկման գործու­նեու­թյունը, որի շրջա­նակ­­­­ներում շատ հաճախ տեղի է ունենում նաև ապրանքների պահես­տա­մասերի վաճառք, կարող է հարկվել միկրոձեռնարկատիրության համակարգում:  

3. Առկա խնդիրների առաջարկվող լուծումները. Նախագծով առաջարկվում է.

• վերանայել գործունեության հիմնական տեսակների (առևտրական (առք ու վաճառքի) գոր­ծունեություն, արտադրական գործունեություն, հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գոր­ծունեություն, այլ գործունեություն) համար սահմանված շրջանառության հարկի դրույ­քա­չա­փերը՝ միաժամանակ ընձեռելով փաստաթղթերով հիմնա­վորված ծախսերի միջոցով վճար­ման ենթակա հարկի նվազեցման հնարավորություն: Ընդ որում, առաջարկվում է սահմանել ներ­կայումս գոր­ծող նվազագույն կամ հաստատուն դրույ­քա­չափերից ցածր դրույ­քա­չափեր, որոնց պարագայում փաստաթղթավորման պատշաճ մակար­դակ ունեցող տնտե­սա­վա­րող սուբ­յեկտ­ների համար հար­­­կային բեռը կարող է նվազել,
• գործունեության վերոնշյալ տեսակների համար սահմանել փաստաթղթավորված ծախ­սերի միջոցով վճարման ենթակա հարկի նվազեցման հնարավորության միասնական մոտեցում: Մասնավորապես, առաջարկվում է սահմանել հաշվարկային փաստաթղթերով և հաշվարկային փաստաթուղթ չհամարվող այլ փաստաթղթերով հիմնավորված մի շարք ծախ­սերի, ինչպես նաև ներմուծված ապրանքների արժեքի, հարկերի և մաքսատուրքի գծով ծախ­սերի միջոցով վճարման ենթակա հարկի նվազեցման հնարավորություն,
• ընդլայնել միկրոձեռնարկատիրության և շրջանառության հարկով հարկման համա­կար­գերում հարկվելու առումով արգելված գործունեության տեսակների շրջանակը: Մաս­նա­վո­րապես, առա­ջարկվում է սահմանափակել՝

ա. շրջանառության հարկի համակարգում նոտարական, փաստաբանական և վիճա­կա­խա­ղերի կազմակերպման գոր­ծու­նեու­թյամբ զբաղվելու հնարավորությունը,

բ. միկրոձեռնարկատիրության հարկման համակարգում անշարժ գույքի առքուվաճառքի և կամ վարձակալությամբ տրամադրման միջնորդական, վարսավիրական, մարմնի խնամքի, ավտոտեխսպասարկման ծառայությունների մատուցման, ծրագրային ապա­հով­ման մշակ­­ման և շինարարական աշխատանքների կատարման, անշարժ գույքի գնահատման և չափա­գրման, սաունաների, բաղնիքների և շոգե­բաղնիքների կազմակերպման գործու­նեու­թյան տեսակ­նե­րով զբաղ­­վող հարկ վճարողների գործունեությունը,

• Հարկային օրենսգրքում կատարել խմբագրական նշանակության որոշ փոփոխու­թյուն­ներ և լրացումներ:

4. Կարգավորման առարկան. Նախագծի կարգավորման առարկան շրջանառության հարկի համակարգի գործունեության հիմնական տեսակների համար սահմանված շրջանա­ռության հարկի դրույքաչափերն են և այդ գործունեության տեսակների մասով շրջա­նա­ռու­թյան հարկի հաշվարկման մոտեցումների վերանայումը, ինչպես նաև շրջանառության հարկի և միկրոձեռնարկատիրության հարկման համակարգում գործելու առումով սահ­մա­նա­փակված գործունեության տեսակների շրջանակը:
5. Նախագծի մշակման գործընթացում ներգրավված ինստիտուտները և անձինք. Նախա­­գիծը մշակվել է ՀՀ ֆինանսների նախարարության կող­­մից:
6. Իրավական ակտի կիրառման դեպքում ակնկալվող արդյունքը. Նախագծի ընդուն­­­­­­­­­­­­­ման արդ­յուն­­քում ակնկալվում է կրճատել հարկման ընդհանուր համակարգում առկա հար­կա­յին բեռի և շրջանառության հարկի համակարգի հարկային բեռի միջև տարբերությունը, սահ­­մանել փաստաթղթավորված ծախսերի հիման վրա հարկի նվազեցման միասնական մոտե­­ցում, բարձրացնել հարկման տարբեր համակարգերում գործարքների փաստա­թղթա­վոր­­­ման մակարդակները, ինչպես նաև սահմանափակել գործունեության որոշ տեսակ­ների հար­­կումը շրջանառության հարկի կամ միկրոձեռնարկատիրության հարկման համա­կար­գերում:

Միաժամանակ, նախագծի ընդունումը լրացուցիչ ֆինանսական միջոցների անհրա­ժեշ­տու­թյուն չի պահանջում, իսկ դրա ընդուն­­մամբ պայմանավորված՝ պետական բյուջեի եկա­մուտների տարեկան աճը շրջանառության հարկի գծով գնահատվում է շուրջ 17.8 մլրդ դրամ:

7. Կապը ռազմավարական փաստաթղթերի հետ. Հայաստանի վերափոխման ռազ­մա­վա­րություն 2050, Կառավարության 2021-2026թթ. ծրագիր, ոլորտային և/կամ այլ ռազ­մա­վա­րություններ․

Նախագիծը բխում է Կառավարության 2021-2026 թվականների ծրագրի 6.8-րդ «Հար­կա­բյու­ջետային քաղաքականություն» մասով սահմանված քաղաքականության ուղղու­թյուն­ներից, ըստ որի՝ հարկման համակարգում հարկային բեռի արդարացի և հավասար բաշխումն ապահովելու նպատակով հարկման տարբեր համակարգերի միջև սահմանվելու է համադրելի և արդարացի հարկային բեռ: