«Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի և հարակից օրենքների լրամշակված նախագծեր

«Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն. «Կատարողական թերթ տված դատարանը պահանջատիրոջ կամ պարտապանի դիմումով իրավունք ունի հետաձգելու կամ տարաժամկետելու դատական ակտի կատարումը, փոփոխելու դրա կատարման եղանակն ու կարգը: Դատարանը կարող է հետաձգել կամ տարաժամկետել դատական ակտի կատարումը, եթե պարտապանը պահանջատիրոջը պատրաստ է տրամադրելու պահանջին համարժեք ապահովում, և ակնհայտ է, որ բացակայում է հարկադիր կատարման անհրաժեշտությունը, քանի որ ողջամիտ ժամկետում դատական ակտը կկատարվի կամովին»: Սույն կարգավորումը պարունակում է անհստակություն կապված այն հանգամանքի հետ, թե դատական ակտի կատարումը տարաժամկետելու դիմում ներկայացնում է պարտապանը թե պարտատերը: Մինչդեռ, ակնհայտ է, որ Հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ նախադասությունը պետք է վերաբերի այն դեպքերին, երբ դատական ակտի տարաժամկետման դիմում ներկայացրել է ոչ թե պահանջատերը, այլ պարտապանը: Նշված նորմով սահմանված նախապայմանների ապահովումը պետք է նպատակ ունենա ապահովել պահանջատիրոջ՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռով հաստատված իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությունը: Պահանջատիրոջ կողմից դատական ակտի տարաժամկետման դիմում ներկայացվելու դեպքում պարտապանի կողմից պահանջատիրոջը պահանջին համարժեք ապահովում տրամադրելուն պատրաստ լինելու, և հարկադիր կատարման անհրաժեշտության բացակայության ակնհայտության վերաբերյալ պայմանների պարտադիր առկայության անհրաժեշտությունը բացակայում է, քանի որ պահանջատերը՝ որպես սեփականատեր իրականացնում է իր տնօրինչական իրավունքները և վերջինս է կրում այդ իրավունքի իրացման կամ չիրացման բացասական հետևանքները: Պահանջի իրավունքը «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով կարող է ընկալվել որպես «օրինական սպասելիք», և ըստ այդմ՝ գույքային իրավունք, եթե բավարար չափով հիմնավորված է, որ այն կարող է իրավաբանորեն իրացվել, ուստի Դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած վճիռը, որով տրվել է կատարողական թերթ, դիտվում է Կոնվենցիայի թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով որպես «օրինական սպասելիք», և ըստ այդմ՝ գույքային իրավունք (տե՛ս, Pressos Compania Naviera S.A. and others v. Belgium գործով ՄԻԵԴ 20.11.1995 թվականի վճիռը): ՀՀ սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն յուրաքանչյուր ոք ունի օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու և տնօրինելու իրավունք: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 132-րդ հոդվածի համաձայն՝ «Քաղաքացիական իրավունքների օբյեկտներն են` 1) գույքը` ներառյալ դրամական միջոցները, արժեթղթերը և գույքային իրավունքները...»: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 163-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Սեփականության իրավունքը սուբյեկտի` օրենքով և այլ իրավական ակտերով ճանաչված ու պահպանվող իրավունքն է` իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու և տնօրինելու իրեն պատկանող գույքը: 2. Սեփականատերն իրավունք ունի իրեն պատկանող գույքի նկատմամբ, իր հայեցողությամբ, կատարել օրենքին չհակասող և այլ անձանց իրավունքներն ու օրենքով պահպանվող շահերը չխախտող ցանկացած գործողություն, այդ թվում` իր գույքը որպես սեփականություն օտարել այլ անձանց, նրանց փոխանցել այդ գույքի օգտագործման, տիրապետման և տնօրինման իրավունքները, գույքը գրավ դնել կամ տնօրինել այլ եղանակով»: «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածի համաձայն՝ «Յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ ունի իր գույքից անարգել օգտվելու իրավունք»: Հոդվածի նման անորոշ խմբագրությունը հանգեցնում է դատարանների կողմից իրարամերժ մեկնաբանությունների: Որոշ դեպքերում դատարանները համարում են, որ, նույնիսկ այն դեպքերում, երբ դատական ակտի կատարումը տարաժամկետելու դիմումը ներկայացվել է պարտատիրոջ կողմից, անհրաժեշտ է, որ պարտապանը պահանջատիրոջը պատրաստ լինի տրամադրելու պահանջին համարժեք ապահովում, և ակնհայտ լինի, որ բացակայում է հարկադիր կատարման անհրաժեշտությունը, քանի որ ողջամիտ ժամկետում դատական ակտը կկատարվի կամովին: Եվ հենց այս հիմքով դատարանները մերժում են դատական ակտի կատարումը տարաժամկետելու մասին դիմումը: Հոդվածի նման մեկնաբանությունը հակասում է հոդվածի էությանը, քանի որ որոշ դեպքերում եթե պարտապանը ունենար նման ապահովում տրամադրելու հնարավորություն, ապա կամովին կկատարեր դատական ակտը, մինչդեռ պարտատերը չի առարկում, որ դատական ակտը կատարվի տարաժամկետ եղանակով: Այսպիսով, հակասական մեկնաբանություններից խուսափելու նպատակով առաջարկում եմ Հոդվածում հստակ ամրագրել, որ նշված նախապայմանները պարտադիր են միայն այն դեպքում, երբ դատական ակտը տարաժամկետելու դիմում է ներկայացնում Պարտապանը: Հետևաբար, առաջարկում եմ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ նախադասությունը շարադրել հետևյալ կերպ՝ «Պարտապանի կողմից դիմում ներկայացվելու դեպքում դատարանը կարող է հետաձգել կամ տարաժամկետել դատական ակտի կատարումը, եթե պարտապանը պահանջատիրոջը պատրաստ է տրամադրելու պահանջին համարժեք ապահովում, և ակնհայտ է, որ բացակայում է հարկադիր կատարման անհրաժեշտությունը, քանի որ ողջամիտ ժամկետում դատական ակտը կկատարվի կամովին»: